بیماریهایی که سراغ فضانوردان میآید
باشگاه خبرنگاران/ در کنار ساخت سفينههاي فضايي پيشرفته براي سفر به سياره سرخ، يکي از اصليترين موارد حفظ سلامت فضانوردان است؛ افزون بر محافظت از سلامت آنها در برابر اشعههاي کيهاني، امکان بروز حادثه در حين اين پرواز سه ساله، چون شکستگي اعضاي بدن يا بروز سوختگي وجود دارد. فضانوردان به طور کلي از افراد کاملاً سالم از نظر جسمي و رواني انتخاب ميشوند اما تاکنون هيچ فردي به سفري چنين طولاني در فضاي عميق نرفته است و امکان بروز انواع حوادث وجود دارد. کارشناسان آژانس فضايي اروپا، ESA به تازگي راهکارهايي براي کاهش خطرهاي تهديد کننده سلامت فضانوردان ابداع کردهاند که از آن جمله ميتوان درمان سوختگي با استفاده از چاپ سه بعدي سلولهاي پوستي و درمان شکستگي را نام برد. نکته جالب استفاده از پلاسماي خوني خود فضانوردان براي تهيه ماده اوليه براي چاپگر سه بعدي است، زيرا امکان بازگشت به زمين و بهرهمند شدن از خدمات درماني وجود ندارد. براي درمان شکستگي استخوان هم با استفاده از سلولهاي بنيادي به ترميم استخوان آسيب ديده پرداخته ميشود؛ سلول بنيادي در اين روش با استفاده از نوعي ترکيب سيماني تشکيل شده از فسفات کلسيم fi درمان و ترميم استخوان شکسته کمک ميکند. به گفته محققان از جمله چالشهاي پيش روي دانشمندان براي حفظ سلامت فضانوردان در جريان سفرهاي فضايي و ارائه خدمات درماني، وجود وضعيت ميکروگرانشي است که بر کار تجهيزات علمي و درماني اثر ميگذارد. کارشناسان براي بررسي نحوه عملکرد چاپگرهاي سه بعدي در فضاي ميکروگرانشي در نظر دارند و در جديدترين پرتاب کپسول فضايي کارگو دراگون به ايستگاه فضايي، يک چاپگرسه بعدي به فضا ارسال کنند که در آينده و همزمان با توسعه تجهيزات روزي بتواند به چاپ سه بعدي اعضاي بدن انسان بپردازد. تيم محققان ESA در نظر دارند پس از موفقيت در توليد پوست مصنوعي و ترميم استخوان که توسعه آن حداقل ۱۰ سال به طول ميانجامد به توليد غضروف مصنوعي بپردازند. اکنون برخي سازمانهاي علمي پژوهشي به توليد فناوري چاپگرهاي سه بعدي زيستي پرداخته اند و درنظر دارند آنها را درفضاي ميکرو گرانشي مورد آزمايش قرار دهند. فرمولهاي عجيب براي درمان بيماريهاي فضانوردان يکي ديگر از مشکلهاي فضانوردان در سفرهاي طولاني مدت فضايي از دست رفتن بافت عضلاني و تحليل رفتن آنهاست؛ براي جلوگيري از بروز اين مشکل دانشمندان در نظر دارند با هورمون درماني قدرت عضلههاي فضانوردان را افزايش دهند. بنابر مطالعههاي انجام شده، هورمون تستوسترون نقش بسيارمهمي در تنظيم بافت پروتئيني عضلهها دارد و استفاده از اين هورمون ميتواند سبب تقويت عضلههاي فضانوردان شود؛ در کنار هورمون درماني تنظيم شيوههاي جديد انجام تمرينهاي ورزشي هم ميتواند بافت عضلههاي فضانوردان را حفظ کند. زندگي در فضا بر اعضاي بدن فضانوردان اثر ميگذارد و حتي سبب بالا رفتن فشار درون چشم و حالت فيزيکي آنها ميشود؛ براي بررسي اثرهاي زندگي در موقعيت ميکرو گرانشي، دانشمندان روي ۲۴ داوطلب به مدت ۷۰ روز آزمايش انجام داده اند؛ اين داوطلبان در طي اين مدت به حالت خوابيده و افقي قرار گرفته اند و وضعيت سلامت آنها بررسي شده است. نتيجه آزمايش نشان داد حجم توده عضلاني بدن بيشتر داوطلبان پس از طي اين مدت کاهش يافته است؛ محققان اعتقاد دارند ترکيب ورزش و استفاده از داروهاي هورموني زير نظر پزشکان ميتواند سبب استحکام بافت عضلاني بدن فضانوردان شود. مطالعه روي اسکلت بدني فضانورد ناسا که رکورددار اقامت در فضا به مدت ۵۲۰ روز بوده است، نشان داد زندگي در وضعيت ميکروگرانش اثرهاي فراوان بر سلامت بدن انسان ميگذارد و او در طول مدتاقامت در فضا دچار کاهش توده استخواني ، ضعف عضلاني، گردش خون نامناسب و تپش قلب بسيار شديد شده بود . طي حضور در فضا DNA فضانوردان آسيب ميبيند و حتي ممکن است دچار جهشهايي ناخواسته شود؛ مچنين سيستم ايمني بدن ضعيف و تحريک ميشود و به اين ترتيب فضانوردان درمعرض ابتلا به انواع بيماريها قرار ميگيرند. بيشتر فضانوردان در اولين روزهاي ورود به ايستگاه فضايي بين المللي و پيش از عادت کردن به زندگي در وضعيت ميکروگرانشي دچار عوارضي چون سردرد، تهوع، سرگيجه، مشکلهاي گوارشي و مواردي از اين دست ميشوند. در ايستگاه فضايي حسگرهاي فراوان وجود دارد که سبب ايجاد آلودگي صوتي ميشود و عامل سردرد در بيش از ۸۰ درصد فضانوردان است. فضانوردان به طور متوسط هرماه حدود ۲-۱ درصد از وزن توده استخواني خود را از دست ميدهند؛ مشکلهاي قلبي و عروقي هم به دليل کم شدن جرم قلب روي ميدهد و به دليل وضعيت ميکروگرانشي خون به طورمناسب دربدن گردش نميکند بنابراين تجمع خون در مغز روي ميدهد. استرس و احساس افسردگي و دوري از اعضاي خانواده و دوستان و احتمال بروز حادثههاي پيش بيني نشده درحين ماموريت هم بر سلامت روان فضانوردان اثر ميگذارد.