چرا سکونت در ماه خطرناک است؟

زوميت/ علي‌‌رغم موفقيت مأموريت‌‌هاي آپولو براي فرود انسان روي ماه، واقعيت آن است که بشر زمان بسيار اندکي را روي خاک تيره‌ي اين کره گذرانده است. از زمان موفقيت مأموريت آپولو ۱۱ در فرستادن نخستين انسان به سطح ماه تا پايان مأموريت آپولو ۱۷، در مجموع ۱۲ فضانورد اعزامي به مأموريت‌‌هاي آپولو توانستند ‌‌مدت ۱۰ روز را روي سطح ماه سپري کنند که از اين مدت تنها ۸۰ ساعت را خارج از کابين سطح‌‌نشين خود گذراندند. در اين اقامت کوتاه، آن‌‌ها توانستند تنها گوشه‌‌اي از مخاطراتي را تجربه کنند که زندگي انسان را روي خاک اين قمر تهديد مي‌‌کند. با صدور فرمان جديد دولت ترامپ براي بازگشت دوباره‌‌ي بشر به ماه تا سال ۲۰۲۴ و نيز اعلام برنامه‌‌ي تازه‌ي چين براي انجام اولين مأموريت سرنشين‌‌دار اين کشور در سطح ماه طي دهه‌‌ي آينده، اين تصور شکل گرفته است که احتمالا بايد موضوع اقامت طولاني‌‌تر بشر در سطح کره‌‌ي ماه را کمي جدي‌‌تر بگيريم. تحقق چنين چشم‌‌اندازي مستلزم تلاش بيشتر دانشمندان براي بررسي ابعاد چنين چالشي است. در اينجا سعي مي‌‌کنيم بخشي از بزرگ‌ترين چالش‌‌هاي پيش‌‌رو را در چنين سفري برايتان نقل کنيم. محيط سمي ماه در کنار خطرات واضحي که در فرايند پرتاب راکت، تجربه‌‌ي ناخوشايند گرانش صفر و فرود خطرناک بر سطح يک جرم فضايي وجود دارد، بايد بدانيد که خود محيط ماه نيز به‌‌شدت مرگبار است. وقتي فضانوردان مأموريت آپولو پياده‌‌روي خود را روي سطح ماه آغاز کردند، گرد و غبار موجود در محيط به لباس‌‌هاي مخصوص آن‌‌ها چسبيد و با نفوذ به داخل کلاه آن‌‌ها موجب بروز واکنش آلرژيک در چشم و گلوي فضانوردان شد. اين غبار حتي به درزگير جعبه‌‌هاي مخصوص نمونه‌‌برداري از خاک و سنگ ماه نيز نفوذ کرد و مانع از مهروموم کامل اين محموله‌‌ها طي سفر بازگشت به زمين شد؛ نفوذ اين غبار تا آنجا پيش رفته بود که حتي در فضاي داخلي سطح‌‌نشين نيز بويي مانند باروت حس مي‌‌شد. گردوغبار سطح ماه بيشتر از ذرات سيليس تشکيل شده است. اين ذرات به‌‌نرمي پودر ولي در عين حال مانند شيشه، بُرنده هستند. همين موضوع باعث سمي‌‌بودن محيط ماه مي‌‌شود. قضيه آنقدر جدي است که يکي از فضانوردان مأموريت آپولو ۱۷ با نام هريسون اشميت پس از بازگشت به زمين تا مدتي با عوارض «تب ناشي از غبار ماه» درگير بود. اين در حالي است که اشميت تنها ۲۲ ساعت را روي سطح ماه گذرانده بود. فضانوردان ديگري که در آينده قرار است مدت بيشتري را بر سطح کره‌‌ي ماه سپري کنند، مسلما درمعرض ريسک بالاتري از تنفس اين مواد مرگبار خواهند بود. نتايج مطالعه‌‌اي که به‌‌تازگي منتشر شده، نشان مي‌‌دهد تماس طولاني‌‌تر با چنين موادي ممکن است منجر به عوارض جدي‌‌تري نظير بروز برونشيت يا سرطان نيز بشود. سطح ناهموار موضوع مهم ديگر، سطح پر چين و چروک ماه است؛ تصور مي‌‌شود توپولوژي فعلي ماه حتي ممکن است بسيار خطرناک‌‌تر از بدترين سطوح خشن و ناهموار سطح زمين باشد. دکتر ريچارد شورينگ، پزشک پرواز در ناسا مي‌‌گويد: بيشتر مردم تصور مي‌کنند سطح ماه مانند يک بيابان است؛ درحالي که آنجا بيشتر به يک اقيانوس شباهت دارد. سطح ماه مانند يک دريا، موّاج است. وجود چنين پستي و بلندي‌‌هايي بر سطح ماه ممکن است برخلاف آنچه که اينجا روي زمين مي‌‌بينيم، بسيار گول‌‌زننده باشد. يکي از مأموريت‌‌هاي پيت کنراد و آلان بين طي آپولو ۱۲ اين بود که وارد دهانه‌‌ي ۲۰۰ متري سارويور (Surveyor Crater) شوند. اما وقتي اين دو فضانورد به لبه‌‌ي دهانه رسيدند و به‌‌دنبال مسيري براي پايين‌‌رفتن از آن بودند، گزارش کردند که شيب ورودي اين دهانه‌‌ بيش از اندازه است؛ درحالي که نقشه‌‌هاي توپوگرافيک نشان مي‌دادند که يک مسير ورودي با شيب ۲۱ درجه وجود داشته که به‌‌علت قرارگرفتن در سايه، از چشم فضانوردان پنهان مانده است. اين بدان معني است که حتي يک پياده‌‌روي ساده روي سطح ماه مي‌‌تواند خطرناک‌‌تر از آن‌‌چيزي باشد که در نگاه اول به‌‌نظر مي‌‌رسد. سطح ماه بسيار موّاج است. يک مطالعه‌‌ي تازه نشان مي‌‌دهد که اين قمر از لحاظ تکتونيکي فعال است و گاهي زلزله‌‌هايي به‌‌بزرگي ۵.۵ ريشتر را تجربه مي‌‌کند. اين خبر بدي براي آينده‌‌ي پايگاه‌‌هاي آسيب‌پذيري خواهد بود که قرار است در ماه احداث شوند. خوابيدن در ماه خوابيدن هم ممکن است در سطح ماه يک دردسر بزرگ باشد. کارکرد ساعت بيولوژيکي ما انسان‌ها ارتباط مستقيمي با ساعات روشنايي دارد. درحالي که دوره‌‌هاي شبانه‌‌روزي ما روي زمين ۲۴ ساعت هستند، اين زمان در سطح ماه به ۲۸ روز افزايش مي‌‌يابد. چنين شرايطي مي‌‌تواند موجب اختلال در عملکرد چرخه‌‌هاي شبانه‌‌روزي بدن فضانوردان شود. ريسک چنين مخاطراتي بالا است. بي‌‌خوابي حتي روي زمين نيز به‌‌شدت روي ادراک ما اثرات منفي دارد؛ چه بسا تجربه‌‌ي چنين وضعيتي در سطح ماه بتواند کاملا خطرناک باشد. آلبرت هولند، روان‌‌شناس از ناسا مي‌‌گويد: خواب مهم‌‌ترين مسئله براي محافظت از خدمه است. بدون خواب، فضانوردان ممکن است نتوانند به‌‌خوبي با شرايط اضطراري که زندگي آن‌‌ها را تهديد مي‌‌کند، مواجه شوند. زماني‌که ناسا در سال ۲۰۱۱ کاوشگر کيورياسيتي را به‌‌سوي مريخ فرستاد، در آن يک ابزار براي اندازه‌‌گيري ميزان تشعشعات درون فضا جاسازي کرد. نتايج حاصل‌‌از اين اندازه‌‌گيري‌‌ها نشان داد که فضانوردان در فضاي خارج از اتمسفر و ميدان مغناطيسي زمين درمعرض دريافت مقادير بسيار بالايي از تشعشعاتي هستند که گاهي شدتشان نسبت به زمين تا ۲۰۰ مرتبه بيشتر است. اين موضوع احتمالا يکي از بزرگ‌ترين چالش‌‌هاي پيش روي بشر خواهد بود. حتي درون ايستگاه فضايي بين‌‌المللي (ISS) نيز که تااندازه‌اي در حريم ميدان حفاظت الکترومغناطيسي زمين قرار گرفته، سطح تشعشعات بسيار بالا است. اين تشعشعات به‌‌قدري زياد است که وقتي فضانوردان درون ايستگاه چشمان خود را مي‌‌بندند، مي‌‌توانند عبور تشعشعات کيهاني را از داخل اعصاب بينايي به‌‌شکل فلش‌‌هاي نور ببينند. کريس هدفيلد، فضانورد کانادايي که فرماندهي ايستگاه را در سال ۲۰۱۳ به‌‌عهده داشت، مي‌‌گويد: اين (تجربه) يادآور آن است که اين ذرات پرانرژي نه‌‌تنها از داخل اعصاب بينايي بلکه از درون کل بدن شما عبور مي‌‌کنند. اين نکته‌‌ي تکان‌‌دهنده به شما يادآوري مي‌‌کند که شما ديگر زير لواي پوشش محافظ زمين در امنيت نيستيد. اين اشعه‌‌هاي کيهاني قدرت آن را دارند که دو رشته‌‌ي DNA را نسبت‌‌به هم داراي بار الکتريکي کنند. چنين روندي مي‌‌تواند موجب شکافته‌‌شدن اين رشته‌‌ها و درنهايت بروز سرطان شوند. علاوه‌‌براين، يک دوز بالا از تشعشعات در درازمدت مي‌‌تواند روي قابليت‌‌هاي شناختي ما تأثير بگذارد و عوارضي همچون زوال عقل، مشکلات حافظه، اضطراب، افسردگي و ضعف در تصميم‌‌گيري را به‌دنبال داشته باشد. سنگ‌‌هاي کوچک، انفجارهاي بزرگ تشعشعات تنها عامل تهديدکننده‌‌‌‌اي نيست که در فضا با آن مواجه‌‌ايم. در ۲۰ ژانويه، وقتي اخترشناسان در نيم‌‌کره‌‌ي شمالي محو تماشاي يک ماه‌‌گرفتگي بودند، ديدند که يک بارقه‌‌ي ناگهاني نور روي سطح قرمز رنگ ماه ظاهر شد. اين نور، مربوط‌‌به انفجار يک شهاب‌‌سنگ کوچک بود که به ماه برخورد کرد. گرچه سطح ناهموار ماه خود يادآور کلکسيوني از برخوردهاي کوچک و بزرگي است که به گذشته‌‌ي اين سياره تعلق دارد؛ اما مشاهده‌‌ي چنين نورهايي در اين دوره به ما مي‌‌گويند که گويا چنين برخوردهايي هنوز هم ادامه دارند. ماه فاقد هرگونه اتمسفري است و اين خود باعث مي‌‌شود چنين برخوردهايي بسيار شديدتر و سريع‌‌تر رخ دهند؛ موضوعي که خود يک خطر جدي براي آينده‌‌ي فضانوردان مستقر روي ماه محسوب خواهد شد. دکتر شورينگ مي‌‌گويد: لباس‌‌هاي فضايي فعلي مي‌‌توانند جلوي نفوذ قطعاتي تا ابعاد ۹ ميلي‌‌متر را بگيرند؛ اين درحالي است که ابعاد و سرعت يک خرده‌‌سيارک مي‌‌تواند بسيار بزرگ‌‌تر از چنين اعداد و ارقامي باشد. زندگي زير سطح ماه پيش از سفر به ماه، دانشمندان بايد مشکلات زيادي را حل‌‌وفصل کنند. با اينکه يک سکونتگاه قمري شايد هرگز نتواند مانند اتمسفر زمين از ما حفاظت کند، اما هنوز هم روش‌‌هايي وجود دارند که باکمک آن‌‌ها مي‌‌توان زندگي ايمن‌‌تري را در ماه تجربه کرد. دوريت دونوويل، مدير مؤسسه‌‌ي پژوهش‌‌هاي کاربردي‌‌سازي سلامت فضا مي‌‌گويد که هرگونه سکونتگاه قمري در آينده نياز به فيلتر و جريان‌‌هاي هواي قدرتمندي خواهد داشت که مانع از ورود ذرات سيليس به ريه‌‌ي فضانوردان شود. او مي‌‌افزايد که چنين سکونتگاه‌‌هايي نياز به ايرلاک‌‌ (Airlock)هايي قدرتمند دارند که بتوانند مانع از نفوذ ذرات غبار به‌‌درون محيط زندگي سکنه شوند. همچنين، سکونتگاه بايد مجهز به چراغ‌‌هايي باشد تا به‌کمک آن بتوان به معضل کمبود خواب ساکنان فائق آمد. قبلا هم از چنين چراغ‌‌هايي در ايستگاه فضايي بين‌‌المللي استفاده شده است. با خاموش‌‌شدن اين چراغ‌‌ها در اتاقک‌‌هاي خصوصي ساکنان، مي‌‌توان شرايط فرارسيدن شب‌‌ را در محيط زندگي شبيه‌‌سازي کرد. ممکن است براي تصميم‌‌گيري درمورد نحوه‌‌ي ساخت سکونتگاه‌‌هاي قمري کمي زود باشد؛ چراکه درحال حاضر بسياري از مصالح مورداستفاده در ساخت‌‌وسازهاي فضايي دربرابر نفوذ تشعشعات مقاوم نيستند. کارشناسان مي‌‌گويند اگر نياز باشد براي مدتي طولاني‌‌تر روي ماه ساکن شويم، بايد به‌‌فکر استفاده از لايه‌‌اي ضخيم از آب به‌‌عنوان محافظ سکونتگاه باشيم. هيدروژن موجود در آب مي‌‌تواند به‌‌خوبي نقش يک لايه‌‌ي محافظ را ايفا کند. اما راهکار ديگري نيز وجود دارد که منطقي‌‌تر به‌‌نظر مي‌‌رسد و آن ساخت اقامتگاه‌‌هاي زيرزميني است. دالان‌‌هاي گدازه‌‌اي که درنتيجه‌‌ي فعاليت‌‌هاي آتشفشاني گذشته‌‌ي ماه ايجاد شده‌‌اند، مي‌‌توانند محل مناسبي براي اقامت فضانوردان باشند. با اين حال، شايد پذيرش چنين مخاطراتي براي کسي که مي‌‌خواهد روزي در ماه اقامت گزيند، چندان هم غيرمعقول نباشد. آن‌‌گونه که هدفيلد مي‌‌گويد: هرچيزي در زندگي با ريسک‌‌هايي همراه است. هراندازه که کارهاي جذاب‌‌تر و غيرمعمول‌‌تري انجام دهيد؛ به‌‌طبع آن، ريسک بيشتري را هم به‌ جان خواهيد خريد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد