چرا بعد از «آپولو ۱۱» هیچ انسانی نتوانسته روی ماه قدم بگذارد؟

روزياتو/ پياده کردن ۱۲ نفر روي کره ماه اگر بزرگ ترين دستاورد ناسا نباشد بدون شک يکي از بزرگ ترين آن هاست. فضانورداني که سوار بر سفينه آپولو ۱۱ به ماه رسيدند، مقداري سنگ از سطح اين سياره جمع آوري کرده، چندني عکس گرفته، چند مورد آزمايش انجام داده، چندين پرچم نصب کرده و سپس به خانه بازگشتند. اما اين موفقيت باعث نشد که انسان ها حضور پايداري روي کره ماه داشته باشند. بيش از ۴۵ سال پس از اين که فضانوردان سفينه آپولو ۱۱ در ۱۷ دسامبر ۱۹۷۲ براي آخرين بار روي ماه قدم گذاشتند، دلايل بسياري براي بازگشت انسان ها به قمر غول پيکر و غبارآلود زمين و ماندن در آنجا دستکم براي مدتي وجود داشت اما هيچگاه تکرار نشد. مايک پنس، معاون رييس جمهور ايالات متحده قول داده که دومين گروه از فضانوردان آمر يکايي پس از ۵۰ سال و در سال ۲۰۲۴ بار ديگر روي سطح کره ماه ديده خواهند شد و در ميان آن ها نيز يک زن به عنوان اولين زني که روي ماه قدم مي گذارد نيز وجود خواهد داشت. با اين وجود، مصاحبه ها با کارشناسان ناسا نشان مي دهد که رسيدن به چنين هدفي به بودجه فدرال بسيار بيشتري وجود دارد، چيزي که همواره موضوع بحث هاي سياسي داغي بوده است. جيم برايدنستاين، رييس سازمان ناسا در اين باره مي گويد: «اگر به خاطر ريسک سياسي نبود، ما اکنون روي ماه مي بوديم. در واقع، احتمالاً روي مريخ مي بوديم». پس سوال اين است که چرا نزديک به ۴۷ سال است که هيچ فضانوردي نتوانسته به ماه بازگردد؟ برايدنستاين علت را چنين تشريح مي کند: «ريسک هاي سياسي بودند که مانع از وقوع آن شدند. اين برنامه زمان زيادي برده و هزينه بسيار زيادي در پي داشت». وي ادعا مي کند اين موضوع يکي از دلايل اصلي درخواست ۱٫۶ ميليارد دلار اضافي ديگر توسط دونالد ترامپ، رييس جمهور ايالات متحده، از کنگره براي تامين هزينه هاي پروژه کنوني بازگشت به ماه است که «به طور عمده روي ماه نوردي تمرکز دارد که در حال حاضر وجود خارجي ندارد». راستي شويکارت، از فضانوردان آپولو ۹ اخيراً گفته که براي سازمان ناسا و رييس آن در اين زمينه آرزوي موفقيت مي کند: «تسريع چيزي که جاه طلبانه است يک چالش واقعي به شمار مي آيد و به تعهد و دلار نياز دارد و اين چيزي است که بايد آن را بدست آورد. ما دو بار ديگر نيز سعي کرده ايم، ارگان هاي دولتي تلاش کرده اند اما ناکام مانده اند». محققان و کارآفرينان سال هاست که براي يک پايگاه فضايي در ماه که بتوان فضانوردان و محققان را در آن مستقر کرده و اسکان داد تلاش مي کنند. کريس هدفيلد، فضانورد سابق در اين باره چنين اظهارنظر مي کند: «يک پايگاه دائمي تحقيقاتي انساني روي ماه گزينه منطقي بعدي است. تنها چندين سال ديگر با آن فاصله داريم. هنوز براي اشتباه نکردن و به کشتن ندادن افراد وقت داريم. همچنين چيزهاي زيادي که بايد ابداع کرده و سپس آزمايش کنيم، تا قبل از اين که جلوتر برويم چيزهاي بيشتري بياموزيم». يک پايگاه فضايي در ماه مي توان به مکاني براي انبار کردن سوخت به منظور انجام ماموريت هايي در عميق فضا تبديل شده که به توليد تلسکوپ هاي فضايي بي سابقه منتهي مي شود و در نهايت زندگي در ماه را آسان تر مي سازد و بدين ترتيب رازهاي طولاني مدت علمي در مورد پيدايش زمين و ماه حل خواهد شد. حتي اين موضوع مي تواند باعث رشد اقتصاد جهاني شود، شايد بتوان توريسم در ماه را نيز ايجاد کرد. با اين وجود بسياري از فضانوردان و کارشناسانبر اين باورند که بزرگ ترين موانع رسيدن به اين اهداف و ممکن ساختن سفر به ماه به طور کلي، موضوعاتي پيش پا افتاده و حتي ناراحت کننده هستند. رفتن به ماه بسيار پرهزينه است اما نه خيلي پرهزينه اصلي ترين مانع بر سر راه پروژه ها و ماموريت هاي فضايي، به ويژه در ماموريت هايي که انسان را شامل مي شود، مسئله افزايش هزينه هاست. بودجه ناسا در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۱٫۵ ميليارد دلار بوده است و دولت دونالد ترامپ از کنگره خواسته که اين بودجه را در سال آينده به ۲۲٫۶ ميليارد دلار برساند. شايد فکر کنيد اين افزايش ۱٫۱ ميليارد دلاري رقمي قابل توجه است اما بايد بدانيد که اين رقم در بخش هاي مختلف ناسا توزيع خواهد شد و نه صرفاً در پروژه سفر به ماه. براي مقايسه بايد بدانيد که بودجه ايالات متحده در سال کنوني ۶۸۰ ميليارد دلار بوده است که با بودجه کل پروژه هاي ناسا قابل مقايسه نيست. علاوه بر اين، بودجه ناسا در مقايسه با گذشته بسيار کمتر شده است. والتر کانينگام، از فضانوردان آپولو ۷ در جريان شهادت خود در کنگره در سال ۲۰۱۵ چنين گفت: «سهم ناسا از بودجه فدرال در سال ۱۹۶۵ به بالاترين حد خود يعني ۴ درصد رسيد. در ۴۰ سال گذشته اين رقم زير ۱ درصد باقي مانده است و در ۱۵ سال اخير اين رقم به سمت ۰٫۴ درصد بودجه کل فدرال ميل کرده است». افزايش بودجه درخواستي ترامپ براي بازگشت به ماه و رفتن به مدار مريخ بوده است. اما با توجه به افزايش هزينه هاي ناسا و تاخيرهاي متوالي برنامه راکتي SLS اين سازمان، به نظر مي رسد که اين بودجه نيز براي رسيدن به هيچکدام از اهداف مذکور کافي نباشد حتي اگر تزريق سرمايه به ايستگاه فضايي بين المللي نيز خيلي زود متوقف شود. گزارشي که توسط سازمان ناسا در سال ۲۰۰۵ منتشر شد برآورد کرده بود که سفر دوباره به ماه در مدت ۱۳ سال حدود ۱۰۴ ميليارد دلار هزينه برجاي خواهد گذاشت (براي امروز و با احتساب تورم، ۱۳۳ ميليارد دلار). برنامه آپولو که انسان را به ماه رساند با احتساب تورم امروزي بيش از ۱۲۰ ميليارد دلار هزينه داشته است. کانينگام در جريان شهادت خود در کنگره چنين گفت: «تحقيقات و اکتشافات توسط انسان پرهزينه ترين بخش است و به همين دليل است که بدست آوردن حمايت سياسي دشوار شده است مگر اينکه کشور، يا همان کنگره اي که در آن هستيم، تصميم بگيرد پول بيشتري در اين پروژه مصرف کند، تنها کاري که اينجا مي کنيم حرف زدن است. بودجه ناسا بسيار کمتر از آن است که بتوان با آن کارهايي که در موردشان صحبت کرديم را انجام دهيم». مشکل روساي جمهور ايالات متحده اگر دولت دونالد ترامپ موفق شود براي بار دوم فضانوردان آمريکايي را در سال ۲۰۲۴ روي ماه فرود آورد، اين اتفاق در پايان دوره دوم رياست جمهوري وي رخ خواهد داد، آن هم به شرطي که وي براي دوره دوم نيز در کاخ سفيد حضور داشته باشد. در اين موضوع نيز مشکلات ديگري نهفته است: دست و دلبازي ها و ريخت و پاش هاي سياسي و حزبي. پروسه طراحي، مهندسي و آزمايشي يک سفينه فضايي براي رساندن انسان ها به دنيايي ديگر بيش از يک دوره هشت ساله به طول مي انجامد و روساي جمهور و قانونگذاران جديد همواره اولويت هاي فضايي رهبران گذشته را کنار مي گذراند. براي مثال در سال ۲۰۰۴، دولت بوش از ناسا خواست که راهي جديد براي جايگزين کردن شاتل فضايي که قرار بود بازنشسته شود و همچنين بازگشت به ماه پيدا کند. اين آژانس به ايده اي جديد دست يافت که فضانوردان را با استفاده از راکتي به نام Ares و سفينه اي به نام Orion روي ماه فرود مي آورد. ناسا بيش از ۹ ميليارد دلار را در طي ۵ سال صرف طراحي، ساخت و آزمايش سخت افزارهاي جديد براي ساخت يک فضاپيما به منظور رساندن دوباره انسان به ماه کرد. با ورود باراک اوباما به کاخ سفيد، او اين برنامه را ملغي کرده و پروژه ساخت راکت هاي SLS را جايگزين آن کرد. دونالد ترامپ برنامه ساخت راکت SLS را ملغي نکرده اما هدف تعيين شده در دولت اوباما براي فرستادن فضانوردان به يک سيارک را تغيير داده و اولويت را روي سفر به ماه و مريخ قرار داده است. چنين تغييرهاي مداومي در اولويت هاي پرهزينه ناسا به کنسل شدني بعد از کنسل شدن ديگر منتهي شده که از دست رفتن بيش از ۲۰ ميليارد دلار، سال ها زمان و توان مهندسان را در پي داشته است. علاوه بر اين به نظر نمي رسد که آراي عمومي مردم موافق بازگشت به ماه باشد. حتي زماني که برنامه آپولو در جريان بوده و باز آلدرين و نيل آرمسترانگ توانستند روي سطح ماه فرود آيند نيز تنها ۵۳ درصد از آمريکايي ها بر اين باور بودند که اين موفقيت ارزش هزينه هاي سرسام آورش را داشته است. امروزه اکثر آمريکايي ها بر اين باورند که ناسا بايد بازگشت به ماه را اولويت خود قرار دهد که بر اساس نظرسنجي صورت گرفته در دسامبر ۲۰۱۸ ديدگاه ۵۷ درصد از سوال شوندگان بوده اما از اين ميزان تنها ۳۸ درصد بر اين باور بوده اند که بازگشت انسان هاي زنده به ماه ضروري است و بقيه بر اين باور بوده اند که با ربات نيز مي توان اين کار را انجام داد. چالش هايي فراتر از سياست نبرد سياسي که همواره بر سر ماموريت هاي ناسا و بودجه آن وجود داشته تنها دليل بازنگشتن انسان ها به ماه نبوده است. ماه يک دام مرگ ۴٫۵ ميليارد ساله براي انسان ها بوده که نبايد آن را دستکم گرفت. سطح ماه پر از دهانه هاي آتشفشاني و تخته سنگ هايي است که فرود آمدن بر سطح آن را دشوار و خطرناک مي سازد. دولت ايالات متحده ميلياردها دلار امروزي هزينه صرف توسع، اعزام و نصب ماهواره هاي متعدد براي بررسي و نقشه برداري از سطح ماه کرد که در نهايت به پياده شدن فضانوردان سفينه آپولو ۱۱ بر ماه شد. با اين وجود، نگراني اصلي اثراتي است که در نتيجه يون هاي شهاب سنگ ها ايجاد شده است: ريگوليت (regolith) يا همان غبار ماه. سطح ماه از يک لايه نازک شبيه طلق از غبار تشکيل شده که در برخي نقاط عمق آن به چند اينچ مي رسد که از لحاط الکترواستاتيکي از طريق تعامل با بادهاي خورشيدي شارژ شده و بسيار فرساينده و چسبناک بوده، باعث ايجاد مشکل جدي براي جليقه هاي فضانوردان، خودروهاي فضايي و سيستم هاي ديگر مي شود. اگر قرار باشد به ماه رفت و مدت زمان طولاني آنجا ماند بايد راهي براي حل اين مشکل يافت. همچنين مشکل نور خورشيد نيز در ماه وجود دارد. براي مدت ۱۴ روز سطح ماه به دليل قرار گرفتن در معرض اشعه هاي مستقيم خورشيد به يک جهنم سوزان تبديل مي شود زيرا ماه هيچ اتمسفر محافظتي مانند زمين ندارد. ۱۴ روز بعدي سطح ماه در تاريکي کامل خواهد بود که در اين مدت يکي از سردترين نقاط روي جهان هستي لقب مي گيرد. محققان بر اين باورند که در هيچ جاي ديگري که تاکنون کشف شده، جايي بدتر و سخت تر از سطح ماه براي زندگي وجود ندارد. با اين وجود، از آنجايي که ماه نزديک ترين مکان به زمين است بهترين گزينه براي ياد گرفتن زندگي در جاهاي ديگر غير از سياره زمين است. البته ناسا لباس هاي فضانوردي و ماه نوردهايي که به اشعه خورشيد و گرد و غبار سطح ماه مقاوم هستند ساخته است اما نمي توان اين تجهيزات به زودي آماده سفر به ماه شوند. با توجه به اينکه مشکل اصلي در زمينه بازگشت انسان به ماه مسئله مالي است، در شرايط موجود تنها کشورهاي ايالات متحده و چين توان مالي انجام چنين پروژه اي را دارند، هر چند اين موضوع براي دو کشور مذکور نيز چندان آسان نيست، دستکم در شرايط کنوني و در آينده اي نزديک. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد