کدام ستاره اشعه ایکس ساطع میکند؟
باشگاه خبرنگاران/ ستاره شناسان به تازگي الگوي نادري از انفجارهاي اشعه ايکس کشف کردند. اين سيگنالهاي عجيب از يک سيستم ستاره نوتروني که در فاصله ۱۶۳۰۰ سال نوري ما قرار دارد به زمين رسيده است. اولين بار در سال ۲۰۱۷ اين الگوي عجيب کشف شد و اکنون توانستند اين معما را حل کنند. سيستم ستاره مذکور، MAXI J1621-501 نام دارد که در سال ۲۰۱۷ رديابي شد. اين سيستم بهصورت يک نقطه چشمک زن عجيب در آسمان مشاهده شد. بخش عجيب رفتار اين سيستم الگوي نامنظم و غيرقابل پيشبيني امواج اشعه ايکس بود که از آن دريافت ميشد. اين ستاره از يک سيستم باينري متشکل از دو ستاره نوتروني يا يک ستاره نوتروني و يک سياهچاله بود. در واقع فقط ستارههاي نوتروني و سياهچالهها قادر به ايجاد چنين الگويي از اشعه ايکس هستند. در شرايطي که يک سياهچاله در ميان باشد، اشعه ايکس ناشي از مادهاي خواهد بود که به شتابي بسيار زياد ميرسد. ماده همزمان با به دام افتادن در جاذبه سياهچاله، اصطکاکي فوقالعاده زياد ايجاد ميکند که نتيجه آن امواج اشعه ايکس است، ولي در ستارههاي نوتروني وضعيت کاملاً متفاوت است. ستارههاي نوتروني در واقع جنازههاي فوق سنگين و فوق چگال ستارههاي غولآساي منهدم شده گذشته هستند؛ ستارههايي که به جاي انفجار، رمبش يا فرو ريختگي را تجربه ميکنند. در اين مورد اشعه ايکس ناشي از واکنشها و انفجارهاي هستهاي در پوسته خارجي ستاره است. گاهي اوقات اين واکنشها به شکلي اتفاق ميافتند که باعث يک واکنش زنجيرهاي و انفجارهاي عظيم در آن ميشوند. اين انفجارها درست همانند انفجارهاي هستهاي که در روي زمين تجربه ميکنيم، ابري قارچيشکل ايجاد ميکنند و همراه با آن مقدار زيادي اشعه ايکس تابش پيدا ميکند. اين اشعه ايکس با استفاده از يک تلسکوپ اشعه ايکس قابل مشاهده خواهد بود. پژوهشگران با بررسي اين سيستم ستارهاي متوجه شدند که انفجارهاي هستهاي باعث الگوي نامنظم و عجيب اشعه ايکس شده است. انفجارها بهصورت دورهاي و هر ۷۸ روز يک بار تکرار ميشوند. البته هنوز نميتوان بهطور قطعي در مورد علت اين انفجارها نظري داد. زيرا فقط ۳۰ مورد الگوي مشابه در تمام فضا مشاهده شده است. ويژگي که اين الگوي تابش اشعه ايکس در اين ستاره نوتروني را با يک سيستم ستارهاي باينري (دوگانه) مجزا ميکند، طولاني بودن چرخه انفجارهاست. در سيستم ستاره دوگانه، دو ستاره نوتروني يا يک ستاره و يک سياهچاله به دور هم ميچرخند و باهم در کنش و واکنش قرار دارند. اگر اين ستاره يک سيستم دوگانه بود، چرخه تابش اشعه ايکس بايد بين ۳ تا ۲۰ ساعت ميبود، در حالي که اين مدت زمان به ۷۸ روز کشيده شده است. بهترين توضيح براي اين چرخه طولاني، ابرهاي موادي هستند که ممکن است اطراف ستاره را پر کرده باشند؛ ابري از مواد که دائماً به دور ستاره ميچرخند و به آن جذب ميشوند. ابر مواد هنگام جذب شدن در ستاره نوتروني به دور آن به گردش درميآيند و به شکل يک ديسک گردان ديده ميشوند. با تشبيه اين ديسک مواد به حلقههاي زحل، درک بهتري از فعل و انفعالات آن ميتوان داشت، ولي اگر ديسک مواد بهصورت ثابت در حال گردش به دور ستاره باشد، دليلي وجود ندارد که امواج اشعه ايکس به اين شکل دورهاي و با الگوي غيرمعمول تابش کنند. دانشمندان ميگويند اين به علت جابجايي اين ديسک ابري نسبت به زمين است! در واقع گاهي اوقات موادي که بين ستاره نوتروني و زمين قرار ميگيرند بيشتر يا کمتر است.