پیشتازی محققان ایرانی در تشخیص سرطان مثانه ۱۰ سال قبل از بروز

ايرنا/ محققان علوم پزشکي ايران به سرپرستي دکتر رضا ملک‌زاده و با همکاري تيمي از محققان بين المللي، موفق به شناسايي روشي براي تشخيص زودهنگام سرطان مثانه تا ۱۰ سال قبل از بروز علائم و تشخيص باليني آن در افراد سالم بدون علامت شدند و نخستين شواهد علمي مبتني بر مطالعه آينده‌نگر، وسيع و طولاني‌مدت در اين زمينه را به جهان ارائه کردند. به گزارش ايرنا از پژوهشکده بيماري‌هاي گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکي تهران، سرطان مثانه، جزو ۱۰ سرطان شايع در هر دو جنس جهان است که شمار مبتلايان آن در سال ۲۰۱۸، به ۵۵۰ هزار نفر و تعداد مرگ‌هاي ناشي از آن به ۲۰۰ هزار مورد رسيده است. قرارگيري سرطان مثانه در فهرست شايع‌ترين سرطان‌هاي جهان، به همراه تعداد بالاي مرگ‌هاي ناشي از آن، تشخيص زودهنگام اين بيماري را بسيار با اهميت کرده است؛ اما به گفته متخصصان، نبود روش‌هاي غربالگري مناسب و مطمئن، تهاجمي بودن روش‌هاي تشخيص، شانس بالاي عود بيماري (۵۰ تا ۷۰ درصد) پس از درمان اوليه، سرطان مثانه را به يکي از چالش‌برانگيزترين و گران‌ترين سرطان‌ها از نظر تشخيص و درمان تبديل کرده است. اين شرايط بر اهميت نشانگرهاي زيستي (بيومارکر) قوي براي تشخيص آسان‌تر، سريع‌تر و دقيق‌تر سرطان مثانه و در نتيجه درمان به‌موقع آن و کاهش بار قابل توجه اين بيماري و مرگ و مير ناشي از آن افزوده است. اين درحاليست که طبق گزارش‌ها، هيچ يک از نشانگرهاي ادرار براي کنترل سرطان مثانه که حتي به تاييد FDA (Food and Drug Administration ) رسيده و تجاري‌سازي شده‌اند، داراي «ويژگي» و «حساسيت» مطمئن و کافي در کاربردهاي باليني تشخيص سرطان مثانه به ويژه در مراحل اوليه تومورزايي و نيز غربالگري جمعيت پرخطر نيستند. اکنون در مطالعه‌اي نويدبخش که با عنوان Urinary TERT promoter mutations are detectable up to ۱۰ years prior to clinical diagnosis of bladder cancer: evidence from the Golestan Cohort Study در مجله معتبر بين‌المللي EBioMedicine منتشر شده است، جمعي از محققان علوم پزشکي ايران با همکاري تيمي از محققان بين‌المللي سرطان‌شناسي، با بررسي نمونه‌هاي ادرار تعدادي از افراد بدون علامت که به مدت طولاني تحت نظر بودند، براي نخستين بار در جهان، موفق به تشخيص زودهنگام اين بيماري در نمونه‌هاي ادرار با بررسي نوعي جهش ژنتيکي پيکري (سوماتيک)، تا ۱۰ سال قبل از تشخيص باليني و شکل‌گيري اوليه تومور در افراد سالم بدون علامت شده‌اند. دکتر ملک زاده، سرپرست تيم محققان ايراني در اين پروژه تحقيقاتي، سرطان مثانه را يکي از شايع‌ترين سرطان‌ها در جهان برشمرد که ميزان شيوع آن در مردان ۴ برابر زنان است. محقق بين‌المللي سرطان گفت: سرطان مثانه در مردان ايران نيز بسيار شايع است به طوري که پس از سرطان‌هاي معده، پوست، پروستات و روده بزرگ، رتبه پنجم را در بين سرطان‌هاي شايع مردان ايراني دارد. معاون تحقيقات وزير بهداشت با اشاره به اين که کارسينوم ادراري، رايج ‌رين (حدود ۹۰ درصد) شکل بروز سرطان مثانه است، افزود: سرطان مثانه، دومين سرطان شايع اما کشنده‌ترين سرطان دستگاه ادراري است که اغلب در سنين ۶۰ سال به بالا بروز مي‌کند و به علت تشخيص ديرهنگام، مرگ‌هاي زيادي را به خود اختصاص مي‌دهد. ملک زاده، پيشگيري و غربال‌گري سرطان مثانه را بهترين راه کاهش ابتلا و مرگ ناشي از اين نوع سرطان به ويژه در بين جمعيت پرخطر دانست و به تشريح اهداف مطالعه انجام شده پرداخت و گفت: تحقيقات جهاني در زمينه درمان سرطان‌هاي مختلف که به سرعت در حال پيشرفت هستند، عمدتا بر پيشگيري و تشخيص زودهنگام سرطان‌ها متمرکز بوده و شناسايي ژن‌هاي عامل ايجاد سرطان يا کشف جهش‌هاي ژني موثر در بروز تومورهاي بدخيم، محوري‌ترين اهداف اين تحقيقات را تشکيل مي‌دهند. به گفته وي، مطالعه حاضر نيز با بررسي شايع‌ترين تغييرات ژنتيکي در سرطان مثانه تلاش کرده تا افق جديدي براي تشخيص زودهنگام اين بيماري پيش روي تحقيقات پزشکي ايجاد کند. محقق بين‌المللي سرطان، از «جهش‌هاي پروموتر معکوس تلومراز (TERT) به عنوان شايع‌ترين تغييرات ژنتيکي در سرطان مثانه نام برد و گفت: اين جهش‌هاي ژنتيکي، معمولا در مراحل اوليه بروز سرطان مثانه رخ مي‌دهند و به عنوان يک نشانه اوليه در تومورزايي به شمار مي‌روند. رييس پژوهشکده بيماري‌هاي گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکي تهران در اين باره افزود: مطالعه ما بر روي ۵۰ هزار فرد ۴۰ تا ۷۵ سال شرکت‌کننده در مطالعه کوهورت گلستان (بزرگترين مطالعه کوهورت خاورميانه و شمال افريقا که در شمال شرق ايران به اجرا درآمد)، انجام شد. پس از جمع‌آوري و ذخيره‌سازي نمونه‌هاي ادرار و خون و پردازش دي ان اي شرکت‌کنندگان در مطالعه، آنها را به مدت ۱۰ سال، پيگيري کرديم و در اين پيگيري طولاني‌مدت، ۴۰ شرکت‌کننده مبتلا به سرطان اوليه مثانه شناسايي شدند که از اين تعداد نمونه‌هاي ادراري براي ۳۰ شرکت‌کننده در دسترس و قابل استفاده بود. رهبر مطالعه کوهورت گلستان افزود: در اين بررسي، ما شاهد «جهش پروموتر معکوس تلومراز» در ۱۴ فرد شرکت‌کننده مبتلا به سرطان مثانه بوديم؛ جهش‌هاي ژنتيکي که ۱۰ سال قبل از آغاز پيگيري‌هاي ما نيز قابل شناسايي بوده‌اند. دکتر مهدي شيخ، نويسنده اول مقاله نيز در تشريح مهم‌ترين دستاورد مطالعه انجام شده و نتايج روش «ارزيابي جهش پروموتر معکوس تلومراز براي تشخيص زودهنگام سرطان مثانه» گفت: بررسي ما نشان داد که اين روش، از «ويژگي» (۱۰۰ درصدي) و «حساسيت» ( ۴۶ درصدي) براي تشخيص سرطان ادراري تا ۱۰ سال قبل از بروز باليني تومور اوليه در افراد سالم فاقد علامت برخوردار است. به گفته وي، ويژگي ۱۰۰ درصدي اين روش به معناي نبودن هر گونه نتيجه مثبت کاذب در آزمايشات نمونه‌هاست که اين مساله از مهم‌ترين شاخص‌ها در يافتن يک بيومارکر تشخيصي است چرا که از ايجاد اضطراب و مشکلات روحي افراد و هزينه‌هاي ناشي از ارائه نتايج مثبت کاذب جلوگيري مي‌کند. اين محقق افزود: حساسيت ۴۶ درصدي نيز به معناي آن است که با اين روش مي‌توان ۴۶ درصد افرادي که در طي ۱۰ سال آينده به سرطان مثانه مبتلا مي‌شوند را شناسايي کرد که اين ميزان حساسيت براي اين مدت زمان طولاني، بسيار مناسب است. شيخ در تشريح اين نتايج همچنين گفت: اين مطالعه نشان داد که هر چه مدت زمان بين جمع‌آوري و بررسي نمونه ادرار تا زمان بروز علائم و تشخيص باليني سرطان کمتر باشد، ميزان آلل‌هاي جهش يافته اين ژن در ادرار و در نتيجه قابل تشخيص بودن آن (حساسيت تشخيصي) بيشتر مي‌شوند. وي يادآور شد: چندين مطالعه مورد - شاهدي که توسط تعدادي از افراد تيم تحقيقاتي مطالعه حاضر براي ارزيابي «امکان استفاده از جهش پروموتر معکوس تلومراز در تشخيص سرطان‌هاي دستگاه ادراري» انجام شده بود، به خوبي نشان دادند که حساسيت اين روش، هنگام تشخيص باليني سرطان مثانه بين ۸۷ تا ۹۸ درصد بوده است. وي اعلام کرد: با اتکا به نتايج به دست آمده از اين مطالعه، در حال برنامه‌ريزي براي تحقق گام‌هاي بعدي جهت بررسي ارزش اين بيومارکر در تشخيص زودهنگام سرطان‌هاي مثانه در جمعيت‌هاي بزرگتر در نقاط مختلف دنيا از جمله جمعيت‌هاي آسيايي، اروپايي و آمريکايي هستيم. دکتر «فلورانس لِکالوزکِلم» سرپرست تيم محققان بين المللي در اين پروژه تحقيقاتي نيز درباره اهميت اين مطالعه گفت: مطالعات قبلي ما قابل تشخيص بودن جهش ژنتيکي پروموتر معکوس تلومراز در «دي ان اي سلول‌هاي ادراري» و همچنين «دي ان اي بدون سلول در ادرار» را نشان داده بودند اما اين جهش‌هاي ژنتيکي براي تشخيص زودهنگام سرطان مثانه، در هيچ مطالعه‌اي، ظرفيت‌سنجي نشده بودند. به گفته وي، آنچه يافته‌هاي مطالعه حاضر را داراي اهميت کرده، نه تنها بررسي ميزان تاثير اين جهش‌ها در تشخيص زودهنگام سرطان مثانه، بلکه «ارائه قوي‌ترين شواهد به دست آمده تاکنون درباره ظرفيت چنين روشي در بستر يک مطالعه وسيع، آينده‌نگر، مبتني بر جمعيت و طولاني‌مدت (بيش از ۱۰ سال) براي نخستين بار در جهان» است که اين ويژگي، قابل استفاده بودن و ارزش بالاي پيش‌بيني نشانگرهاي زيستي غيرتهاجمي در تشخيص سرطان مثانه افراد سالم بدون علامت را نشان مي‌دهد. محقق آژانس بين‌المللي تحقيقات سرطان اين بررسي را يک مطالعه مقدماتي و گام مهمي براي مطالعات بعدي دانست که با اتکا به نمونه‌هاي بيشتري از موارد ابتلا به سرطان مثانه مي‌توانند به نتايج فعلي اين تحقيق درباره امکان تشخيص بسيار زودهنگام سرطان مثانه با بررسي جهش‌هاي ژنتيکي شايع آن، قطعيت بيشتري دهند و حتي نقش جهش‌هاي ژنتيکي را در بروز تومورهاي بدخيم انواع سرطان، روشن‌تر کنند. «لِکالوزکِلم» خاطرنشان کرد: روش ارزيابي شده آنها، بسيار بهتر و مقرون به صرفه‌تر از روش‌هاي تهاجمي همچون سيتولوژي ادرار و نشانگرهاي زيستي موجود، براي تشخيص سرطان مثانه در مراحل اوليه به ويژه در افراد پرخطر است. وي تاکيد کرد: نتايج اين مطالعه همچنين مي‌تواند به غربال‌گري بهتر جمعيت پرخطر سرطان مثانه، توسعه بيومارکرها براي تشخيص بسيار سريع‌تر اين بيماري و نيز کنترل و پيشگيري از عود آن در بيماران مبتلا کمک کند. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد