۱۰ راه موثر برای افزایش علاقه کودکان به علم
ميزان/ براي اينکه روحيه علمآموزي در کودکان تقويت شود کودکان را به موزههاي تاريخ طبيعي و موزه علم ببريد و در طبيعت با آنها قدم بزنيد.
علم و دانش هميشه مسايل لذتبخشي براي بچهها بوده است. کودکان خردسال به طور بالقوه، دانشمندان علوم طبيعي محسوب ميشوند! آنها سوال ميکنند، حشرات و چيزهاي عجيب را از بيرون به داخل منزل ميآورند و درباره دنياي اطراف خود کنجکاو هستند. اما متأسفانه بسياري از بچهها با کمي بالا رفتن سن، به تدريج علاقه خود به علم از دست ميدهند. شايد، چون بعد از آن علوم را فقط يک جور تکليف مدرسه ميبينند. شايد هم تحت تأثير مشکلات اقتصادي والدينشان، در ذهن خود به اين نتيجه ميرسند که علم به درد زندگيشان نميخورد. اما ما به عنوان والديني مسوول وظيفه داريم آنها را به مسير صحيح هدايت کنيم. صرفنظر از اين وظيفه انساني، دين مبين اسلام نيز ما را به ترويج علم دعوت کرده است. در اين گزارش راه و روشهايي پيشنهاد ميشود که براساس آن ميتوانيد به فرزندان خود يادآوري کنيد علم در همه جا وجود دارد. بين خودمان بماند؛ بيشتر اين موارد براي بزرگسالان نيز جالب توجه خواهد بود!
از ميکروسکوپ استفاده کنيد
از باغچه منزل يا حوض و يا جوي اطراف خانه از مواد گياهي، زميني، و حتي جانوري را جمع کنيد و به خانه بياوريد. اجازه دهيد بچهها از طريق لنز ميکروسکوپ به آنها نگاه کنند. آنها از آنچه ميبينند شگفتزده خواهند شد. آنها را تحريک کنيد تا به اين موضوع فکر کنند که چرا بعضي از گياهان و حيوانات فقط در مکانهاي خاصي پيدا ميشوند. به عنوان مثال، اين جانوران تک سلولي در آب چه ميکنند. دقيق و حيرتآور و در عين حال بسيار ريز روي بال يک حشره مُرده را به آنها نشان دهيد. در مورد ارگانيسمهاي مختلف صحبت کنيد. اگر ميکروسکوپ استاندارد نداريد، يک ميکروسکوپ جيبي يا ذرهبين ارزان قيمت را از لوازم تحرير محله خود يا حتي اينترنت خريداري کنيد. قيمت ميکروسکوپهاي استاندارد هم در برخي سايتها با تخفيف ميشود.
اردوهاي علمي
کودکان عاشق همسفر شدن با افراد همسن خود هستند؛ بنابراين يکي از روشهاي خوبِ تعليم علم به کودکان در طول اردوها است. بچهها در قالب اردو با بچههاي ديگر همکاري ميکنند و از کشف مسايل علمي لذت ميبرند؛ بنابراين سرگرمي و علم در يکجا تلفيق ميشود. در تهران برخي از خانه فرهنگ و فرهنگسراها و بنيادهاي علمي چنين اردوهايي را تدارک ميبينند. اما اگر خارج از تهران يا در شهرهاي کوچک سکونت داريد، با مدير و ناظم و مربي علوم مدرسه صحبت کنيد و تا جاي ممکن آنها را تحت فشار قرار دهيد (البته پس از دوران کرونايي) تا چنين برنامههاي علمي/تفريحي را در دستور کار خود قرار دهند.
بازديد از موزه تاريخ طبيعي و موزه علم
کودکان هميشه به تاريخ علاقهمندند. شايد در ايران نتوانيد جمجمه و اسکلت دايناسورها را پيدا کنيد. اما موزههاي تاريخ طبيعي يا موزههاي علمي در بيشتر شهرهاي بزرگ پيدا ميشود. به طور کلي، موزههاي تاريخ طبيعي تمرکز زيادي بر بومشناسي، زمينشناسي، ديرينشناسي و گاهي انسانشناسي دارند. موزههاي علمي غالباً گستره وسيعي از رشتههاي مختلف را شامل ميشوند و همه علوم را در خود جاي ميدهند. برخي از موزههاي علمي داراي پروژکتور و وسايل پخش فيلم هستند و مستندات علمي پخش ميکنند. هر دو موزه معمولاً داراي آزمايشهاي تعاملي منحصر به فردي هستند که هم براي کودکان و هم براي بزرگسالان تدارک ديده شدهاند.
فيلم و کتاب علميتخيلي
اگرچه اغلب فيلمهاي مشهور رده سني کودک و نوجوان کاملاً بياثر و تنها سرگرم کننده هستند، اما هر از چندي فيلمهاي علميتخيلي پرفروشي نيز ساخته ميشود که تا حدي در براساس علوم واقعي پايهريزي شده است. تماشاي اين فيلمها فرصت مناسبي است تا کودکان را به موضوعات علمي علاقهمند کنيم. کتب علميتخيلي رده کودک و نوجوان نيز نقش مشابه و حتي عميقتري را ايفا ميکند. وقتي پيشرفتهاي علمي که هنوز محقق نشدهاند را در فيلم يا کتاب مشاهده کرديد از کودک بخواهيد با تفکري انتقادي در مورد امکانپذير بودن ايدههاي آن بحث کند. آيا واقعاً ميتوانيم انفجارها را در فضا، جايي که اتمسفري وجود ندارد بشنويم؟ مرد عنکبوتي چطور تواناييهاي شبيه به عنکبوت پيدا کرده است؟ اين فرايندها را ميتوان به سادگي در اينترنت جستجو کرد!
پيادهروي در طبيعت
يک پيادهروي طولاني در طبيعت فرصتي عالي را براي گفتگو در مورد مسايل علمي را فراهم ميکند. شما ميتوانيد در مورد طيف گستردهاي از موضوعات مانند زيستگاههاي حيوانات، فتوسنتز، تغيير فصل، شکارچيان و زمينشناسي محلي بحث کنيد. با دوربينهاي موبايل از چيزهاي جالبي که ميبينيد عکاسي کنيد. آيا تمام درختان، گياهان، حشرات و پرندگاني که در طول مسير به آنها برخوردهايد ميشناسيد؟ در غير اينصورت، از آنها عکس بگيريد و هنگامي که به خانه برگشتيد سعي کنيد گونهها را شناسايي کنيد. حتي ميتوانيد يک ذرهبين و قطبنما به همراه داشته باشيد. به علاوه در چنين سفري، شما و فرزندتان از هواي تازه لذت خواهيد برد و کمي ورزش خواهيد کرد.
يک شهروند-دانشمند
برخي از پروژههاي تحقيقاتي براي جمعآوري و تجزيه و تحليل دادهها به افراد زيادي نياز دارند. هر کسي ميتواند «شهروند-دانشمند» شود و در اين پروژهها شرکت کند. برخي از پروژهها حتي به شرکتکنندگاني نياز دارند که در مکانهاي مختلف زندگي کنند. متأسفانه هنوز در داخل کشور ما اين قبيل از پروژهها جا نيفتاده است. در اين پروژهها از جمعآوري نمونههاي گياهان محلي يا حشرات گرفته تا شناسايي و مرتبسازي تصاوير حيوانات و فضا و... توسط افراد غيرحرفهاي انجام ميشود. اگرچه اين فرصت در کشور ما چندان فراهم نميشود، اما پروژههاي آنلاين علمي زيادي در زيرشاخه رايانش داوطلبانه (Volunteer Computing) وجود دارد که کارهاي مشابه پژوهشي را از طريق اشتراکگذاري کامپيوتري امکانپذير ميسازد.
بازيهاي علمي
بازيهاي علمي زيادي وجود دارد که از طريق اينترنت و لوازم تحريرها فروخته ميشود! همه بازيهاي ميزي (Board Games) ارتباط مستقيمي با تحقيقات علمي ندارند، اما تعداد زيادي بازي (هم بازيهاي آنلاين و هم بازيهاي ميزي) مبتني بر علم وجود دارد. به عنوان مثال، در بازي ميزي Strain نوعي بازي کري است که بازيکنان در آن ميکروارگانيسم ميسازند و در کنار سرگرمي بحثهاي زيست شناسي را ميآموزند.
تبديل آشپزخانه به آزمايشگاه
اين پيشنهاد شايد چندان مورد علاقه مادران نباشد، اما پيشنهادي جذاب به شمار ميآيد! آشپزخانهها مکاني مفيد براي اجراي آزمايشهاي علمي ساده، اما جذاب هستند. با جستجو «آزمايشهاي علمي آشپزخانه» در گوگل با گنجينهاي از آزمايشهاي مختلف سرگرمکننده و گاهاً ويديويي روبرو خواهيد شد. توليد آتشفشان با استفاده از جوش شيرين و سرکه يکي از مشهورترين آزمايشها است. اکثر لوازم مورد نياز براي هر آزمايش را ميتوان در کابينت منزل پيدا کرد و يا با قيمت کمي از فروشگاههاي مواد غذايي محلي خريداري کرد.
تذکر: فراموش نکنيد کدبانوي منزل را در جريان آزمايش خود قرار دهيد.
تهيه کيت علمي
تنوع آزمايشهاي علمي گسترده است و براي آزمايشات بيشتر ميتوانيد مجموعههاي مختلفي از کيتهاي علمي کودکان را تهيه کنيد. اين کيتها نسبتاً ارزانقيمت هستند و معمولاً تمام مواد مورد نياز براي انجام هر آزمايش را در خود دارند. تقريباً براي هر رشتهاي چنين کيتهايي وجود دارد، از نجوم، فيزيک، شيمي، زيستشناسي گرفته تا پزشکي قانوني و زمينشناسي.
با فرزندان خود بياموزيد
مهمترين چيزي که بايد به ياد داشته باشيم اين است که علم در اطراف ماست، بسياري از وسايلي که روزانه با آنها سر و کار داريم از طريق علمي ساخته شدهاند. همچنين هر آنچه ميبينيد، بو ميکنيد، لمس ميکنيد، مزه ميکنيد يا ميشنويد فرصتي براي يک تحقيق علمي است. فرزند خود را به پرسيدن سوالات بيشتر تشويق کنيد. چه چيزي باعث ايجاد رنگين کمان ميشود؟ چه چيزي باعث ميشود بالنها پرواز کنند؟ حتي ممکن است خودتان جواب را ندانيد، اما ميتوانيد جواب را در کنار فرزندتان پيدا کنيد. جهان و زندگي ما مثل يک معجزه است و براي هر معلولي يک علت وجود دارد و از شانس خوبِ ما، علم همه جنبههاي زندگي را لمس ميکند. به کودک خود لذت علم را بياموزيد!