گزارش تکاندهنده درباره بحران آب در ایران

روزنامه شهروند/ ١٢ استان از ٣١ استان ايران تا ۵۰ سال آينده تمام سفره‌هاي زيرزميني آب‌شان را از دست مي‌دهند. اين گزارش تکان‌دهنده روزنامه آمريکايي نيويورک‌تايمز است. با خشک‌شدن کامل تقريبا نيمي از استان‌هاي ايران جمعيت زيادي مجبور به مهاجرت هستند. جمعيتي که عيسي کلانتري، وزير پيشين کشاورزي قبلا آن را ٥٠‌ميليون نفر تخمين زده و مي‌گويد پذيرش اين جمعيت بزرگ از سوي کشورهاي ديگر حتما با دردسرها و مشکلات زيادي مواجه مي‌شود. اين موضوع در حالي رخ مي‌دهد که هدايت فهمي، کارشناس منابع آب وزارت نيرو هم مي‌گويد ديگر براي اصلاح الگوي مصرف آب خيلي دير شده است. او توضيح مي‌دهد: «براي مصرف کنوني آب‌مان به ٣ ايران نياز داريم.» زيرا ايران ٣ برابر ظرفيت اکولوژيستي خود آب مصرف مي‌کند. او تأکيد مي‌کند: مديريت مصرف تقاضا ديگر يک انتخاب نه، بلکه يک الزام اجتناب‌ناپذير است. وزارت نيرو هر چند دير اما حالا پروژه‌اي به نام «کاهش ردپاي آب» را کليد زده است. مردان ساختمان نيايش حالا مي‌خواهند کمي عقب‌افتادگي سال‌هاي گذشته را جبران کنند. پروژه‌اي که چند روز پيش هم رضا اردکانيان، وزير نيرو در اجلاس جهاني آب از اجراي آن خبر داد. آن‌گونه که هدايت فهمي، کارشناس منابع آبي وزارت نيرو مي‌گويد: اهداف اين پروژه مشخص و به تمامي دستگاه‌هاي مرتبط با آن ابلاغ شده و طبق آن ٢١‌ميليارد مترمکعب بايد مصرف سرانه آب کاهش يابد. براساس آنچه در اين طرح آمد ميزان مصرف آب در حوزه کشاورزي بايد از ٩٠‌ميليارد مترمکعب به ٥٥‌ميليارد و آب شرب از ٨‌ميليارد به ٦‌ميليارد مترمکعب کاهش يابد. البته شرايط براي واحدهاي صنعتي کمي متفاوت است و بايد ٩٠‌درصد آب مصرفي در آن مورد استفاده مجدد قرار گيرد. واردات آب مجازي، ٢,٥ برابر صادرات آن در حدود سه دهه گذشته (سال ١٩٨٦ تا ٢٠١١ميلادي) ميزان صادرات آب مجازي در جهان از ٤٣٨‌ميليارد مترمکعب به ٩٨٩‌ميليارد مترمکعب افزايش يافته است. آن‌گونه که آمارها نشان مي‌دهد آمريکا با ٣٤‌درصد بيشترين سهم صادرات آب مجازي را به خود اختصاص داده‌است و کشورهاي آفريقايي که با بحران کمبود آب دست‌وپنجه نرم مي‌کنند با سهم ٣,٨‌درصدي در انتهاي جدول صادرات آب مجازي قرار گرفته اند. فکر مي‌کنيد چرا اتحاديه اروپا تلاش مي‌کند محصولاتي مثل نخ، پارچه و پنبه را از کشورهايي مثل ازبکستان و يا هند تأمين کند؟يا چرا شرکت قدرتمند اپل آيفون معروفش را در چين توليد مي‌کند؟ مگر ساخت يک تلفن همراه چقدر آلودگي دارد؟ يا مگر کارگرهاي چيني چقدر ارزان‌تر از ربات‌هاي هوشمند خط توليدهاي آمريکايي دستمزد مي‌گيرند؟ درواقع علت اصلي اينجاست که هر گوشي تلفن همراه هوشمند حدود ١٥٠٠ ليتر آب مجازي در خود دارد و چين با صادرات ميليون‌ها گوشي آيفون درواقع در ‌سال يک درياچه بزرگ از آب کشورش را صادر مي‌کند! اما اين کلاه فقط بر سر کشورهاي ديگر نرفته است و ايران هم يکي از قربانيان اين اقتصاد آبي شده است. هر چند که فهمي، کارشناس منابع آبي وزارت نيرو مي‌گويد که واردات آب مجازي ما ٢,٥ برابر صادرات آن است اما در کشوري با منابع تجديدپذير ١٣٠ميلياردمترمکعبي در بهترين حالت اين رقم حداقل بايد به ٥ برابر افزايش يابد. او که معتقد است صادرات محصولات آب‌بر متوقف و تأمين آن از محل واردات حتي با قيمت تمام‌شده بالاتر بايد صورت گيرد، ادامه مي‌دهد: به‌دليل مفت‌بودن آب در ايران، رويه توليدات کشاورزي در کشور ما به سمت توليد ارزان‌ترين و پرآب‌بر‌ترين محصولات حرکت کرده و البته اين محصولات بيشترين سهم صادرات را نيز به خود اختصاص داده است. به گفته او، بررسي‌هاي اوليه نشان مي‌دهد که در ميان‌مدت امکان کاهش ۳۲‌درصدي رد پاي آب (از جمله آب مجازي) وجود دارد و مي‌توان از اين طريق درد بي‌آبي ايران را تا حدي تسکين بخشيد. ٣ برابر ظرفيت سد کرخه آب صادر کرديم نگاهي به آمارهاي موجود نشان مي‌دهد که گفته‌هاي کارشناسان چندان هم بيراه نيست. به‌ عنوان مثال در‌ سال ٩٣ چيزي در حدود ٨٣٣‌هزار تن هندوانه از ايران صادر شده است. تحقيقات ثابت کرده هر کيلوگرم هندوانه ٤٠٠ليتر آب مجازي در خود دارد. اين مفهوم به اين معناست که در ‌سال ٩٣ معادل ٣٣٣٢٠٠٠٠٠٠٠٠ ليتر آب مجازي از کشوري که با بحران بي‌آبي دست‌وپنجه نرم مي‌کند، صادر شده است؛ يعني به گفته رضا راعي‌عزآبادي، مديرکل دفتر مطالعات منابع آب ايران فقط به واسطه صادرات هندوانه ٧ برابر ظرفيت سد کرخه آب صادر کرده‌ايم. ٥٥‌ميليارد مترمکعب سهميه کشاورزي از منابع آبي آمارهاي وزارت نيرو نشان مي‌دهد که پتانسيل منابع تجديدشونده آبي کشور در بهترين حالت ١٣٠‌ميليارد متر مکعب است که ٩٣‌درصد از آن با بازده نگران‌کننده تنها ٣٥‌درصدي در بخش کشاورزي مصرف مي‌شود. اين در حالي است که بازده آبياري در کشورهاي توسعه‌يافته تا ٧٠‌درصد بالا مي‌رود. پس اساسا در دنياي امروز علت اصلي بحران‌هاي آب مصرف غلط است، نه نبود آب کافي. متهم اصلي بحران کم‌آبي در ايران به اذعان فهمي ٩٠‌ميليارد مترمکعب از سرانه مصرف آب ناخالص و ٧٠‌ميليارد مترمکعب از سرانه مصرف آب خالص را به خود اختصاص داده، اين در حالي است که اين مقام مسئول در وزارت نيرو بر اين باور است که مي‌توان ميزان مصرف در اين بخش را به ٥٥‌ميليارد مترمکعب کاهش داد. به گفته او، اکنون ميانگين جهاني بهره‌وري آب در بخش کشاورزي ١,١ کيلوگرم محصول به ازاي هر مترمکعب آب است؛ آماري که در ايران عملکرد به مراتب پايين‌تري دارد. سفره‌هاي زيرزميني آب در ۱۲ استان ايران تا ۵۰‌سال آينده خشک مي‌شود «۱۲ استان از ۳۱ استان ايران طي ۵۰‌سال آينده با خشک شدن کامل سفره‌هاي زيرزميني آب خود مواجه خواهند شد.» نيويورک تايمز با اشاره به نقش کم‌آبي در تحولات سياسي و اجتماعي نوشت: نيجريه، سوريه، سومالي و حالا ايران در هر کدام از اين کشورها به ‌انحاي مختلف بروز بحران آب موجب بروز مجموعه‌اي از ناآرامي‌هاي اجتماعي، مهاجرت گسترده، آشوب و حتي جنگ شده است. در دوره تغييرات اقليمي، درس‌هايي که اين کشورها گرفته‌اند مي‌تواند مورد استفاده بسياري از کشورهاي ديگر قرار گيرد. انستيتوي منابع جهاني در ماه جاري ميلادي نسبت به گسترش استرس‌هاي آبي در سراسر جهان هشدار داده است: «پيش‌بيني شده که ٣٣ کشور جهان در ‌سال ٢٠٤٠ ميلادي با استرس بسيار بالاي آبي مواجه باشند.» نيويورک تايمز در بخش ديگري از گزارش خود آورده است که کمبود آب مي‌تواند موجب اعتراضات خياباني شود. چنانچه دسترسي به آب يکي از دلايل مشترک ناآرامي در هند بوده است. اين عامل مي‌تواند مورد سوءاستفاده گروه‌هاي تروريستي نيز قرار گيرد، براي مثال گروه الشباب به‌دنبال استفاده از جوامع مواجه با خشکسالي در سومالي براي عضوگيري بوده است. کمبود آب همچنين مي‌تواند موجب مهاجرت‌هاي گسترده از مناطق حاشيه‌اي به شهرهاي پرجمعيت شود. ايران جديدترين نمونه از کشورهايي است که در آن وقوع بحران آب منجر به نارضايتي عمومي شده است. اين، به‌ويژه در شهرهاي کوچک اين کشور مصداق بيشتري دارد. مزارع خشک و درياچه‌ها به شوره‌زار تبديل شده ‌است. ميليون‌ها نفر به مراکز استان‌ها و شهرهاي بزرگ مهاجرت کرده‌اند و بيکاري منجر به افزايش نارضايتي ميان جوانان شده است. تقريبا ١٤‌سال است که ايران با خشکسالي مواجه است.به‌طور خلاصه اين‌که وقوع يک بحران آبي، چه در نتيجه عوامل طبيعي، چه سوء مديريت انساني و چه هر دو، مي‌تواند هشداري اوليه نسبت به وقوع يک دردسر جدي در آينده نه‌چندان دور باشد. گروهي از مقامات بازنشسته ارتش آمريکا ماه گذشته در مقاله‌اي هشدار دادند که استرس آبي (کمبود آب سالم) به «يک فاکتور رو به رشد در مناطق حساس و محل نزاع جهان» تبديل خواهد شد. در اين مقاله همچنين آمده است: «با افزايش جمعيت جهان و تأثيرات ناشي از تغييرات اقليمي، چالش‌هاي استرس آبي در طول زمان افزايش خواهد يافت.» بر اساس پيش‌بيني‌ها، تغييرات اقليمي موجب گرم‌تر و خشک‌تر شدن ايران خواهد شد. عيسي کلانتري، وزير سابق کشاورزي ايران زماني گفته بود که کمبود آب در صورتي که مديريت نشود، موجب خواهد شد که ٥٠‌ميليون نفر از جمعيت ايران ناگزير به ترک اين کشور شوند. ايران نيز مانند بسياري از کشورها از هند گرفته تا سوريه، بعد از پيروزي انقلاب اسلامي سياست خودکفايي در توليد مواد غذايي را در پيش گرفت. اين سياست به‌خودي خود هدف‌گذاري بدي نبود، اما همان‌طور که کاوه مدني، کارشناس آب در ايران مي‌گويد، اين هدف‌گذاري بدان معناست که دولت کشاورزان را تشويق مي‌کند تا محصولات نيازمند آب نظير گندم را در سراسر کشور کشت کنند. به‌گفته کلوديا سادوف، متخصص آب در بانک جهاني، (نتيجه اين بود که) ٢٥‌درصد از کل آبي که از آبخوان‌ها، رودخانه‌ها و درياچه‌ها خارج شده از مقدار آبي که (توسط طبيعت) مجددا قابل ‌بازگشت به اين منابع است، فراتر رفته است.» نرخ خالي شدن سفره‌هاي آب زيرزميني ايران امروز بين سريع‌ترين نرخ‌ها در جهان قرار دارد، به‌نحوي که براساس محاسبات ميشل، ١٢ استان از ٣١ استان کشور «طي ٥٠‌سال آينده، به‌طور کامل سفره‌هاي زيرزميني‌شان خشک خواهد شد.» همراهان عزيز، آخرين خبر را بر روي بسترهاي زير دنبال کنيد: آخرين خبر در تلگرام https://t.me/akharinkhabar آخرين خبر در ويسپي http://wispi.me/channel/akharinkhabar آخرين خبر در سروش http://sapp.ir/akharinkhabar آخرين خبر در گپ https://gap.im/akharinkhabar