خطر فرونشست زمین در برخی نقاط تهران و البرز
ايسنا/ نتايج يک پژوهش نشان ميدهد احتمال فرونشست زمين در مناطق جنوبي شهرستان تهران همچون چهاردانگه و همچنين شهرستانهاي پاکدشت، پيشوا، بخشهاي شمالي شهرستان ورامين و شهرري، بخش مياني شهريار، اسلامشهر، بهارستان، بخشهاي شمالي رباط کريم از استان تهران و بخش جنوبي شهرستان کرج، هشتگرد و نظرآباد از استان البرز بسيار زياد است. وقوع سوانح طبيعي به قدمت بشر است. سوانح و مخاطرات طبيعي همواره زيستگاههاي بشري را با چالش روبهرو کرده است. تمامي جوامع در مقابل سوانح طبيعي آسيبپذير هستند، فقط ميزان تاثيرپذيري آنها از مکاني به مکان ديگر متفاوت است. در پژوهشي که مهندس مريم منتظريون، کارشناس ارشد معماري گرايش بازسازي پس از سانحه از دانشگاه شهيد بهشتي و مهندس فرشته اصلاني، دانشجوي دکتراي عمران گرايش مهندسي زلزله، از پژوهشگاه بينالمللي زلزلهشناسي و مهندسي زلزله انجام دادهاند آمده است: «فرونشست زمين، نشست تدريجي يا ناگهاني قسمتهايي از سطح زمين به واسطه نيروي ثقل است که در اثر انحلال، حفاري، جابهجايي مصالح يا استخراج سيالات زيرسطحي ايجاد ميشود. پژوهشگران رابطه بين توسعه شهري و فرونشست زمين را رابطهاي دوجانبه ميدانند که هر دو بر هم تاثيرگذاشته و تأثير ميپذيرند.» محققان در ادامه ميگويند: «پژوهشگران معتقدند کلانشهرها به جهت رشد سريع در توسعه شهري در بخشهاي مختلف صنعت، تجارت و حملونقل اثرات زيستمحيطي منفي از خود بر جاي ميگذارند، مانند تغيير در کاربري اراضي کشاورزي به مسکوني، مصرف بيرويه منابع آبهاي زيرزميني جهت گسترش فعاليتهاي صنعتي و افزايش جمعيت. اين اثرات منفي در نهايت منجر به بروز پديده فرونشست ميشود و همين پديده ميتواند برنامه و فرآيند توسعه شهر را متأثر سازد.» «با توجه به شرايط سفرههاي آب زيرزميني در استانهاي تهران و البرز، وضعيت رو به رشد خشکسالي در منطقه و تراکم بالاي زيرساختها و کاربريهاي استان تهران، برنامهريزي جهت کاهش آسيبپذيري فرونشست بيش از پيش اهميت دارد.» روش پژوهش حاضر از نوع توصيفي – تحليلي است. يک مدل کاربردي جهت تصميمگيري برنامهريزان در روند برنامهريزي يک منطقه، بايد قابليت تدوين اهداف، چارچوب و جايگاهي براي تحليل داشته باشد. بنابراين در اين پژوهش براي ارزيابي خطر فرونشست زمين مدلي به کار رفته است که سه عامل اصلي «احتمال وقوع»، «آسيبپذيري» و ميزان «ريسک» ايجاد شده را بررسي ميکند. در فرآيند پژوهش، بخش شناخت به دو قسمت شناخت مخاطره و شناخت محدوده مورد مطالعه تقسيم شده است. پس از آن ساختار دياگرام دادهها در دو بخش «احتمال و شدت وقوع» و همچنين «علل زمينهاي آسيبپذيري» تدوين شده است. در نهايت دو نقشه «احتمال وقوع و آسيبپذيري» با هم ترکيب شده و نقشه «پهنهبندي خطرپذيري فرونشست زمين» را ايجاد کردند. در انتها، سه نقشه «احتمال وقوع»، «آسيبپذيري» و «خطرپذيري» فرونشست بررسي و تحليل شدند. تهيه نقشه پهنهبندي خطر فرونشست ميتواند ابزاري کارآمد جهت برنامهريزي مناسب براي کاهش خطرپذيري سکونتگاههاي انساني و توسعه زيرساختهاي شهري در مقابل مخاطرات آتي باشد.» نتايج اين پژوهش نشان ميدهد وقوع مخاطره فرونشست با احتمال زياد همچون کمربندي از جنوب شرق استان تهران تا غرب استان البرز کشيده شده و تعداد زيادي از شهرستانهاي استان تهران و البرز را تحت تأثير قرار داده است. بنا بر نتايج اين پژوهش، مناطق جنوبي شهرستان تهران همچون چهار دانگه و همچنين شهرستانهاي پاکدشت، پيشوا، بخشهاي شمالي شهرستان ورامين و شهرري، بخش مياني شهريار، اسلامشهر، بهارستان، بخشهاي شمالي رباط کريم از استان تهران و بخش جنوبي شهرستان کرج، هشتگرد و نظرآباد از استان البرز در معرض وقوع اين پديده با احتمال بسيار زياد است. بر اساس بررسيهاي صورت گرفته «شهر تهران، بخشهاي شمالي هشتگرد، بخش جنوبي ورامين و اشتهارد در منطقه داراي احتمال زياد وقوع فرونشست هستند. همچنين مناطق شمال و شمال شرقي استان تهران و البرز که شامل شهرستانهاي دماوند، فيروزکوه، شميرانات، مناطق شمالي کرج و ساوجبلاغ است در محدوده با احتمال کم فرونشست هستند.» محققان در اين مقاله ميگويند: «از نظر شاخص آسيبپذيري نيز در محدودههاي مرکزي و جنوب غرب استان تهران بيشترين احتمال آسيبديدگي وجود دارد. هم چنين در مرکز و غرب استان البرز در مناطق نظرآباد و ساوجبلاغ بيشترين آسيبپذيري متحمل است و در مناطق شرق و شمال غربي استان تهران کمترين ميزان آسيبپذيري وجود دارد. در مجموع مناطق مرکزي و جنوب و جنوب غربي در برابر اين پديده وضعي بحراني دارند و در حاشيههاي شمال و شمال شرق از ميزان بحراني بودن شرايط کاسته ميشود.» در اين پژوهش آمده است: «در شهر تهران و در مناطق ۱۸، ۱۹، ۲۰ و شهرري به دليل ميزان بالاي مهاجرت افراد به اين مناطق، فرونشستهاي زمين بيشتر است زيرا آب مصرفي جمعيت مهاجر ساکن در مناطق مذکور از منابع آب زيرزميني تأمين ميشود. طبق نقشههاي مخاطره، آسيبپذيري و بحران تعدادي انبار مواد نفتي و سوختي و جايگاههاي پمپبنزين و جايگاه پمپ گاز، ايستگاه گاز، لولهکشيهاي انتقال نفت و خطوط فشار قوي برق و خطوط اصلي گاز، کارگاههاي توليد و يا حاوي مواد خطرزا در محدوده فرونشست تهران قرار دارند.» اين پژوهش در اولين شماره دوره نهم فصلنامه "دانش پيشگيري و مديريت بحران" منتشر شده است.