نگاه نگران به حال ناخوش دارو
صبح نو/ توييت اخير آقاي محمدجواد ظريف درباره تحريمهاي دارويي آمريکا عليه ايران پيام مهمي داشت؛ اينکه رسانههاي آمريکا برخلاف دولتمردانشان، به تحريمهاي دارويي ايران معترفاند. توييت اخير آقاي محمدجواد ظريف درباره تحريمهاي دارويي آمريکا عليه ايران پيام مهمي داشت؛ اينکه رسانههاي آمريکا برخلاف دولتمردانشان، به تحريمهاي دارويي ايران معترفاند. نايبرييس انجمن داروسازان ميگويد: با وجود اينکه 97درصد از داروها توليد داخل است، مواد اوليه 40درصد از آنها وارداتي است. همچنين، 3درصد باقيمانده که درحالحاضر قادر به توليد آن نيستيم، داروي بيماران مبتلا به بيماران صعبالعلاج است. باوجوداين، آقاي پوربافراني، عضو کميسيون بهداشت و درمان مجلس ميگويد: «اگرچه در ايران تحريم هستيم، وزارت بهداشت روشهايي براي واردات داروهاي موردنياز به کشور در پيش گرفته است». تحريم آمريکا عليه ايران درزمينه کالاهاي اساسي موضوع تازهاي نيست و پيشازاين نيز، بارها به طرق مختلف اين مسأله اثبات شده است. دولت وقت آمريکا هرگز زير بار اين موضوع نرفته است؛ اما رسانههاي غربي بارها دراينباره نوشتهاند. تحريمهاي شديد بانکي و تهديد ثانويه شرکتهايي که با ايران همکاري ميکنند، تقريبا همکاري شرکتهاي دارويي را با ايران ناممکن کرده است. قبلا نيز نيويورکتايمز دراينباره گزارشهايي منتشر کرده که نشان ميدهد آمريکا به شديدترين شکل ممکن دارو و غذا را براي ايران تحريم کرده است. در روزهاي اخيز نيز، دکتر محمدجواد ظريف، وزير امورخارجه ايران، در صفحه توييتر خود از تأثير تروريسم اقتصادي بر زندگي بيماران ايراني خبر داد. ظريف با اشاره به گزارش فايليپبس بارديگر به تحريمهاي دارويي عليه ايران اعتراض کرده است. ماه گذشته، وزارت امورخارجه ايالات متحده آمريکا ويدئويي خطاب به مردم ايران منتشر کرد که در آن برايان هوک، يکي از مقامهاي دولت ترامپ، ادعا ميکند اين خيالپردازي است که تحريمها دسترسي ايران به دارو را هدف قرار داده است. آمريکا از همان ابتدا هم ادعا ميکرد کالاهايي نظير دارو، غذا و تجهيزات پزشکي را تحريم نکرده است؛ اما کمبود و نايابشدن برخي داروها در کشور و همکارينکردن شرکتهاي اروپايي بهبهانه تحريمهاي بانکي با ايران و گزارشهايي که برخي رسانههاي اروپايي و آمريکايي منتشر ميکنند، نشان ميدهد ايران در تحريمهاي شديد دارويي بهسر ميبرد.با وجود اينکه بهطور ميانگين 96درصد داروي موردنياز بيماران در ايران توليد ميشود، در بازار 5/4ميليارددلاري دارو در ايران، سهم شرکتهاي داخلي از اين بازار 70درصد است. در سال 1397 نيز، 97درصد اقلام دارويي مصرفشده توليد داخل بوده و 67درصد از ماده مؤثر دارويي (APIs) استفادهشده براي توليد داروها در داخل کشور توليد شده است و براي تأمين 33درصد از مواد اوليه داروها به واردات متوسل ميشويم. اين مسأله باعث شده است ايران در تهيه بسياري از اقلام دارويي با مشکل مواجه شود. براي توليد برخي داروها به 15 ماده مختلف از توليدکنندگان گوناگون در کشورهاي مختلف نياز است که نبود حتي يک ماده ميتواند بهطورکلي روند توليد دارو را متوقف کند. تأثير تحريمها در بازار دارويي ايران از اين هم جديتر است و شرکتهاي دارويي حتي در تأمين کاغذ براي بستهبندي هم دچار مشکل شدهاند و هنگاميکه قيمت اين اقلام جانبي افزايش يابد و روي قيمت نهايي دارو تأثير بگذارد، خودبهخود دسترسي برخي بيماران به آن داروها کم ميشود. بيماران در تنگنا هستند علي فاطمي، نايبرييس انجمن داروسازان ايران،گفت: «چيزي که روي کاغذ ميآيد، ميگويد دارو تحريم نيست؛ اما عملا اينگونه نيست. متأسفانه بهدليل تحريمها امکان مبادلات بانکي بهحداقل رسيده است و شرکتهايي که بخواهند به ايران دارو بفروشند، بههميندليل امکان همکاري با ما را ندارند». وي ادامه داد: «در ايران مقدار کمي از داروها ازنظر عدد وارد ميشود و تنها 4درصد از داروها به کشور وارد ميشوند؛ اما همين 4درصد داروهايي هستند که براي بيماران متابوليک و بيماريهاي صعبالعلاج نظير سرطان کاربرد دارند و براي همين 4درصد قريب به 30درصد از بودجه دارويي کشور صرف ميشود. توييت وزير امورخارجه نيز به همين موضوع اشاره کرد که بيماران مبتلا به سرطان قربانيان اين نوع تحريمها ميشوند». اين عضو انجمن داروسازان گفت: «بيشتر بيماران سرطاني اماس، متابوليک و بيماران حاد متقاضيان اين داروهاي تحريمي هستند که ازنظر عددي تعدادشان زياد نيست؛ اما بهلحاظ بودجهاي هزينه زيادي به کشور تحميل ميکنند».نايبرييس انجمن داروسازان ايران ادامه داد: «شرکتهاي توليدکننده اين داروها از معامله با ايران پرهيز ميکنند و آنهايي که تمايل دارند، تحريمهاي بانکي و ارزي مانعشان ميشود؛ چراکه امکان انتقال وجه ازطريق بانکها ميسر نيست و عملا نميتوانند دارو بدهند و وجهشان را بگيرند؛ بنابراين، بيماران صعبالعلاج از اين موضوع آسيب ميبينند». اين دکتر داروساز تصريح کرد: «در خوشبينانهترين آمارها، فقط 60درصد از مواد اوليه داروها را ميتوانيم توليد کنيم و 40درصد از مواد اوليه براي توليد آن 97درصد دارو را از خارج وارد ميکنيم». فاطمي افزود: «آن دسته از داروهايي که امکان توليدشان را نداريم، همان داروهاي گرانقيمتي هستند که اغلب براي بيماران نادر و صعبالعلاج کاربرد دارند». فاطمي گفت: «اينها ازجمله داروهايي هستند که براي تأمين آنها کمي بهمشکل برخورديم؛ ازاينرو، بعضا در داروخانهها کمتر يافت ميشوند». چقدر بيمار سرطاني در کشور داريم؟ گفته ميشود براساس آخرين آمارهاي وزارت بهداشت، سرطان دومين علت مرگ ايرانيهاست و ما نزديک به 250هزار سرطاني و هرساله 110هزار مورد جديد ابتلا داريم؛ بهطوريکه پيشازاين آقاي علي قنبريمطلق، رييس اداره سرطان وزارت بهداشت، در گفتوگويي با خبرگزاري «تسنيم» درباره نرخ ابتلا به سرطان در ايران و مقايسه با جهان گفت: «نرخ بروز سرطان در ايران 150 مورد در هر 100هزار نفر است که اين ميزان در مردان 157 و در زنان 135 مورد در هر 100هزار نفر بوده و متوسط جهاني نرخ ابتلا به سرطان در مردان 205 و در زنان 165 مورد در هر 100هزار نفر است». همچنين، دکتر رضا ملکزاده، رييس مرکز تحقيقات وزارت بهداشت دراينباره گفته است: «سالانه 56هزار نفر براثر ابتلا به سرطان فوت ميکنند و 34هزار نفر از کساني که از سرطان فوت ميکنند، کمتر از 70 سال دارند و 11هزار نفر کمتر از 50 سال بهدليل سرطان فوت ميکنند؛ 50درصد از سرطانها درمانپذير و نيمي از آنها پيشگيريکردني است. سرطان سينه در زنان جدي است و در سنين جواني رخ ميدهد که اين سرطان نيز قابل پيشگيري است. 27درصد سرطانها مربوط به سرطانهاي دستگاه گوارش است که 11درصد مربوط به معده، 9درصد کولون و 5/3درصد مري است». نميتوان تمامي مرگوميرهاي بيماران سرطاني را ناشي از تحريمهاي دارويي بدانيم؛ اما بديهي است که کمبود، دسترسينداشتن به دارو و افزايش قيمت داروهاي سرطاني در تسريع روند بيماري اين بيماران تأثير بسزايي داشته است. بنابر آنچه اعلام شده، حدود 250هزار بيمار سرطاني در کشور داريم که تعدادي از آنها در طول سال فوت ميکنند و بيش از 100هزار بيمار نيز به اين تعداد اضافه ميشود؛ اين يعني بيش از 300هزار خانواده ايراني بهطور مستقيم و غيرمستقيم با اين بيماري دستوپنجه نرم ميکنند و علاوهبر ديدن رنج بيماري عزيزانشان، نحوه تأمين دارو نيز به آنها آسيب رواني و مادي ميزند. بيماران سرطاني تنها يک نوع از دهها بيماراني هستند که اين روزها بهعلت کمبود دارو و تحريمها نفسهايشان بهشماره افتاده است. با گشتي در داروخانههاي شهر اقلامي بهچشم ميخورند که هر بيمار براي پيداکردنشان بايد ساعتها داروخانه را بگردند. داروي متوتروکسات (Methotrexate) براي بيماران مبتلا به روماتيسم مفصلي است که اين روزها کمتر در داروخانهها يافت ميشود. همچنين، اين روزها نوع خارجي داروي مستينون (MESTINON) بهشدت کمياب شده است. اين دارو داخل کشور توليد ميشود و بسياري از بيماران آن را مصرف ميکنند و بهخوبي هم پاسخگو است؛ اما متأسفانه بيماران مقاوم به درمان ناچارند فقط نوع خارجي آن را مصرف کنند. افراد مبتلا به نوعي بيماري خودايمن موسوم به مياستنيگراويس اين دارو را حياتي ميدانند. همچنين، پنتاسا (Pentasa) براي درمان زخم روده، داروي آساکل (Asacol)، نوعي قرص ضدالتهاب روده و قرص کُنکُر (Concor) براي بيماران قلبي، ازجمله داروهايي است که اين روزها تأمين آنها با مشکل مواجه شده و در کمتر داروخانهاي پيدا ميشود. کمبود دارو محسوس نيست در بخشي از گزارش فارن پاليسي درباره تحريمهاي دارويي ايران که وزير امورخارجه نيز به آن استناد کرده، آمده است: «در دولت باراک اوباما، بهطورميانگين سالانه 26ميليون دلار محصولات دارويي به ايران صادر ميشد؛ درحاليکه اين رقم در دو سال گذشته، بهطورميانگين سالانه 6/8 ميليون دلار بوده است». با اينحال، آقاي عباسعلي پوربافراني، عضو کميسيون بهداشت و درمان مجلس گفت: «ميزان توليد دارو در داخل کشور بيش از 97درصد است؛ اما داروهايي هستند که بهعنوان داروهاي خاص آنها را ميشناسيد و در داخل کشور توليد نميشوند. ممکن است تحريم اين دسته از داروها مشکلاتي براي برخي بيماران بهوجود آورند؛ اما وزارت بهداشت و سازمانهاي ذيربط در حوزه تأمين دارو بايد روشهايي پيادهسازي کنند. ممکن است بخشي از اين روشها به دريافت دارو منجر نشود و درنتيجه، در بازار شاهد کمبود برخي داروها باشيم». نماينده مردم نايين در مجلس شوراي اسلامي ادامه داد: «کمبود دارو شرايط را براي بيماران سختتر ميکند؛ اما همه اين موارد بهقدري نيست که توليد 97درصدي دارو در کشور را زير سوال ببريم. بااينحال، چون متقاضيان اين داروها بيماران خاص و صعبالعلاج هستند و توجه ويژهاي به آنها بايد شود، اين کمبود دارو بيشتر بهچشم ميآيد؛ البته، اين موضوع بايد پيگيري شود و راهکاري براي برونرفت از آن پيدا کنيم». اين عضو کميسيون بهداشت و درمان درادامه گفت: «در حوزه تجهيزات پزشکي نيز، همين الگوريتم مطرح است. بسياري از تجهيزات پيشرفته جهان را توليدکنندگان داخلي توليد ميکنند؛ اما تحريم در حوزه برخي دستگاههاي وارداتي يا تعمير قطعات بيشتر خودش را نشان ميدهد. بههرحال، آن مسيري که ترسيمشده متفاوت نيست؛ چراکه هماکنون هم دستگاههاي زيادي داريم که وارد ميشوند و شرکتها پس از اينهمه سال، راه دورزدن تحريمها را ياد گرفتهاند؛ ولي ممکن است تحريمها سبب شود شرکتها درمقايسهبا شرايط عادي هزينههاي بيشتري کنند». پوربافراني درپايان به نکته مهمي اشاره کرد که نشاندهنده ساختار مناسب سيستم دارويي در کشور است. وي دراينباره گفت: «بهطورکلي ميتوان گفت تحريمها اگرچه تأثيرگذار هستند، تأثيرشان آنقدر زياد نيست که کل سيستم دارويي و تجهيزات پزشکي کشور را زير سوال ببرد».