7 نکته درباره طرح جنجالی انتقال آب خزر به سمنان

جام جم/ طنز تلخ و سياهي است؛ فاجعه‌بارترين طرح محيط زيستي تاريخ ايران دارد در محيط زيستي‌ترين دولت ايران اتفاق مي‌افتد! طرحي که اثرات ناگوارش را کارشناسان اين حوزه بيشتر از فاجعه بمب اتم مي‌دانند اما به نظر مي‌رسد دولت گوشش بدهکار نيست. ديروز رئيس سازمان محيط زيست بي‌اعتنا به نتايج بررسي کارشناسي کميته فني اداره کل منابع طبيعي مازندران در خصوص اين طرح که حاکي از اثرات مخرب آن بر جنگل‌هاي هيرکاني است، اجراي اين طرح را بلامانع دانست و گفت، ضوابط زيست‌محيطي مورد نظر اين طرح براساس تفاهم صورت گرفته در صورتجلسه کميته ارزيابي ظرف مدت يک ماه به وزارت نيرو ابلاغ خواهد شد! انجمن جنگل‌باني ايران در واکنش به موافقت عيسي کلانتري با طرح شيرين‌سازي و انتقال آب خزر به سمنان، خواستار توقف فوري اين طرح و ورود سازمان بازرسي کل کشور به پرونده شده است. اين انجمن در بيانيه خود تخريب جنگل‌هاي شمال سمنان را يک خيانت بزرگ دانسته و خواستار ورود سازمان بازرسي کل کشور براي رفع صدمات جبران ناپذير اين طرح شد. حاشيه‌هاي موافقت دولت به اجراي اين طرح به بهارستان هم کشيده شد و بسياري از نمايندگان با پلاکاردهايي در جايگاه مجلس خواستار پاسخگويي رئيس جمهور با اين موافقت شدند. تعبير روياي «ايران رود» انتقال آب از درياي خزر به سمنان يکي از جنجالي‌ترين طرح‌هاي انتقال آب در ايران است. سابقه انتقال آب از درياي خزر و درياي عمان به کوير مرکزي ايران را مي‌توان در طرح قديمي «ايران رود» جست‌وجو کرد. اين طرح که سوداي اتصال درياي عمان و خزر را در سرمي‌پروراند به دليل نبود امکان اجرا، به تاريخ سپرده شد اما زمينه‌ساز شکل‌گيري طرح‌هايي براي انتقال آب از خزر، خليج فارس و درياي عمان به کوير مرکزي ايران شد. طرح‌هايي که هر کدام مشکلات فراواني دارند و در صورت اجرا، صدمات جبران‌ناپذيري به محيط زيست کشور وارد خواهند کرد. انتقال آب به صورت جدي براي نخستين بار در روزهاي پاياني دولت اصلاحات مطرح شد. مطالعات مرتبط با طرح انتقال آب خزر به سمنان در کارگروه «بررسي تامين آب استان سمنان» در تاريخ هشتم تيرماه 84 با حضور معاون اول رئيس‌جمهور وقت يعني محمدرضا عارف و وزير نيرو-حبيب‌ا... بيطرف- به تصويب رسيد. اين طرح اما تا مدت‌ها معلق ماند تا اين‌که در پي مصوبه هيأت دولت در سفر استاني سمنان در چهاردهم دي89 و در دولت محمود احمدي‌نژاد به وزارت نيرو و سرانجام در تاريخ سي‌ام خردادماه 91 به شرکت «توسعه منابع آب و نيروي ايران» به‌عنوان مجري ابلاغ شد. در همان زمان، عده‌اي اين طرح را برخلاف ادعاي مسؤولان، مخرب محيط زيست دانستند و خواستار توقف آن شدند و عده‌اي هم بهره‌وري اقتصادي آن را نشانه گرفتند. برخي از نمايندگان مجلس اين طرح را از لحاظ اقتصادي توجيه‌پذير ندانستند، اما در ادامه سريالِ ناديده گرفتن مجلس توسط دولت قبلي، اين طرح در يک نمايش پرسروصدا با حضور لودرها و بيل‌هاي مکانيکي رسما آغاز شد، اما به دلايلي هرگز به صورت واقعي به مرحله اجرا نرسيد و در حد همان برافراشتن بيل لودرها باقي ماند. درختاني که سلاخي مي‌شوند در بيانيه انجمن جنگلباني مي‌توان اطلاعات شگفت‌انگيزي از ميزان تخريب محيط‌زيست با اجراي اين طرح به‌دست آورد. فارغ از همه هزينه‌هاي اقتصادي و اجتماعي که در اين گزارش هم به آن اشاره شده است آن‌طور که در اين بيانيه آمده قرار است بيش از ۴۰۰۰اصله درخت قطع ممنوع ارس و بيش از ۲۶ هزار اصله درختان جنگلي هيرکاني (و بيش از ۵۰ هزار پايه با احتساب درختچه‌هاي جنگلي) به همراه چندين ميليون تن خاک مرغوب جنگلي در طول مسير نابود شود که ضربه غيرقابل جبراني به اکوسيستم حساس جنگل‌هاي ارس و نيز جنگل‌هاي هيرکاني، به عنوان ميراث جهاني است. زمان و سرمايه‌گذار هنوز مشخص نيست امير عبدوس، مديرکل حفاظت محيط‌زيست استان سمنان نيز در گفت‌وگو با ما درباره زمان اجراي پروژه انتقال آب مي‌گويد: هنوز زمان دقيق اجراي پروژه مشخص نيست و ابتدا بايد سرمايه‌گذار مشخص شود. آن‌طور که او مي‌گويد تا يک ماه ديگر بايد ملاحظات زيست محيطي پروژه مشخص شود، مثل اين‌که تخليه بايد از چه عمقي انجام شود يا محل دپوي مصالح کجا باشد. فاجعه‌اي بزرگ‌تر از بمب اتم بديهي است که دوستداران محيط‌زيست از اولين دسته مخالفان اين طرح باشند. براي فهرست موافقان و مخالفان طرح انتقال آب حساب نمايندگان مجلس و دولتي‌ها را جدا کرديم تا شائبه منفعت در ميان نباشد. با همين غربالگري ساده مي‌توان متوجه شد تقريبا همه کارشناسان جدي حوزه محيط‌زيست در دسته مخالفان اين طرح قرار مي‌گيرند. محمد درويش، عضو هيأت علمي مؤسسه تحقيقات جنگل‌ها و مراتع مي‌گويد در طرح انتقال آب خزر به سمنان ميلياردها پول خرج مي‌کنيم تا کيفيت زندگي مردم را پايين بياوريم؛ اين فاجعه بزرگ‌تر از انفجار اتمي است. هادي کيادليري، کارشناس جنگل معتقد است « 63 کيلومتر از طرح شيرين سازي و انتقال آب خزر به کوير مرکزي از قلب جنگل‌هاي هيرکاني مي‌گذرد. چه اتفاقي بايد بيفتد که دستگاه متولي جنگل متوجه اوضاع وخيم منابع طبيعي بشوند و اين نابودي را ببينند؟ اين‌که ما مي‌گوييم 30 سال ديگر جنگل‌هاي شمال از بين مي‌رود حرف نيست، واقعيت است. وظيفه سازمان جنگل‌هاست که به طرح انتقال آب خزر ورود کند و مقابل تخريب‌ها بايستد. پروفسور علي يخکشي، بنيانگذار دانش محيط زيست در دانشگاه‌هاي ايران هم مي‌گويد: تهيه آب از راه انتقال آب خزر به کوير، علاوه بر تخريب‌هاي فراوان بسيار گران نيز تمام مي‌شود. اگر بخواهيم آب خزر را در ساحل شمال شيرين کنيم شوري به جامانده در خزر، تمام آبزيان اين درياچه را از بين خواهد برد و اگر در مقصد شيرين کنيم، خاک مقصد شورتر و کويري‌تر خواهد شد. علاوه بر آن، اين انتقال، جنگل‌هاي هيرکاني را به شدت در خطر تخريب و نابودي قرار مي‌دهد؛ در حالي که درياچه خزر، ميراث بين‌المللي است که حيات آن براي اکوسيستم زمين اهميت دارد و نابودي آن بر کشورهاي زيادي از جمله ايران، آثار بسيار جدي و ناگواري خواهد گذاشت.» پرويز کردواني، پدر علم کويرشناسي ايران هم در رابطه با اين طرح مي‌گويد: تامين نياز آبي مردم ايران به‌دليل نبود فرهنگ صرفه‌جويي و استفاده بهينه از منابع آب امکان‌پذير نيست و به همين دليل با شرايط فعلي حتي اگر آب درياي خزر به شهرهاي مرکزي منتقل شود، باز هم پاسخگوي مصرف مردم نخواهد بود. شمالي‌ها و جنوبي‌ها در همه اين سال‌ها که حرف از طرح جنجالي انتقال آب خزر به سمنان بود در مجلس موافقان و مخالفان اين طرح به دو دسته نمايندگان مردم سمنان و البته نمايندگان استان‌هاي شمالي تقسيم مي‌شد. اما با جدي شدن اجراي اين طرح موازنه موافقان و مخالفان در بهارستان هم تغيير پيدا کرد. ديروز حدود ۴۰نماينده مجلس شوراي اسلامي در نامه‌اي خطاب به حسن روحاني، رئيس‌جمهوري ايران، مخالفت خود با طرح انتقال آب خزر به کوير مرکزي و استان سمنان را اعلام کرده‌اند. اين نمايندگان در نامه خود از حسن روحاني خواسته‌اند تا از اجراي طرح انتقال آب خزر به کوير مرکزي و استان سمنان که نتيجه آن به گفته آنان «نابودي محيط‌زيست» و «فرسايش سرمايه اقتصادي و اجتماعي است»، جلوگيري کند. شماري از نمايندگان استان‌هاي شمالي گيلان، مازندران و گلستان پلاکاردهايي نيز به همراه داشتند که بر آنها شعارهايي همچون «نه ملت به انتقال آب درياي خزر»، «استيضاح وزير نيرو فوري»، «مردم اجازه نابودي درياي خزر را نمي‌دهند»، «انتقال آب خزر، نابودي محيط‌زيست» و «بلاي زاينده‌رود و اروميه را بردرياچه خزر تکرار نکنيم» بر آنها نوشته شده بود. اعتراض و تجمع نمايندگان پس از انتشار نامه عيسي کلانتري، رئيس سازمان محيط‌زيست ايران، مبني بر «بلامانع» بودن انتقال آب درياي خزر به سمنان انجام گرفته است. اين نمايندگان پيش از اين نيز بعد از سخنراني روحاني در مجلس درباره قصد دولت مبني بر انتقال آب خزر به سمنان، به‌شدت به اين تصميم اعتراض کردند. موافقان صاحب نفوذ در دسته مخالفان هر چقدر تعداد افراد زياد است، اما در دسته مقابل کمتر موافقي مي‌توان يافت. البته که تلخي ماجرا آنجاست که قدرت اجرايي همين اقليت موافق با اين طرح بيشتر از همه مخالفان طرح است. عيسي کلانتري رئيس سازمان محيط زيست ايران و البته رئيس‌جمهور را مهم‌ترين موافقان اين طرح بايد دانست. عيسي کلانتري يکي از اصلي‌ترين موافقان طرح انتقال آب خزر به استان سمنان است. او در اين‌باره گفته است: «‌در همه جاي دنيا در حاشيه درياها ده‌ها ميليارد مترمکعب آب شيرين مي‌شود و همه دنيا مي‌توانند استفاده کنند، الا ما چراکه چهار تشکل زيست‌محيطي به آن معترض هستند. مي‌خواهند به ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار نفر از جمعيت اين مناطق (استان‌هاي يزد و سمنان) آبي داده نشود و اين جمعيت به تهران مهاجرت کنند.» او اعلام کرده «چگونه است که نوبت ما که مي‌شود، فقط ساليانه يک ميليارد مترمکعب آب شيرين مي‌کنيم تا نيازمان را تامين کنيم همه سر و صدا مي‌کنند. رسانه‌هاي ما نبايد ضد وطن باشند.» رئيس‌جمهور اما درباره اين طرح دوپهلو حرف زده است. در جمع مردم سمنان به شکلي و در جمع مردم خطه شمال به نوعي ديگر. او در آبان سال گذشته در جمع مردم سمنان اعلام کرد «در حال حاضر زيربناي مساله انتقال آب به استان سمنان بررسي و حل و فصل شده و هيچ مانعي براي سرمايه‌گذاري وجود ندارد.» اما دو ماه بعد يعني در دي ماه سال 97 در جمع مردم گلستان به نوعي دلجويي کرد و گفت: «‌ آب درياي خزر اول براي مردم سواحل اين دريا است، بعد از آن اگر نياز شد براي حل مشکل کم‌آبي ديگر استان‌ها مورد استفاده قرار خواهد گرفت.» صرفه‌جويي انتقال آب درياي خزر هيچ توجيه اقتصادي ندارد،‌ باعث تخريب جنگل‌هاي هيرکاني مي‌شود، اکوسيستم درياي خزر را از بين مي‌برد و باعث شورتر شدن دريا مي‌شود و ده‌ها دليل ديگر همه به بهانه اين‌که سمنان تشنه است و آب مي‌خواهد. جالب اين‌که اگر هدف طرح اين است چرا به راه‌هاي جايگزين و کم هزينه‌تري فکر نشده است. جالب اين‌که بدانيم در ايران فقط در بخش کشاورزي حداقل ۱۵ ميليارد متر مکعب آب طي يک سال قابل صرفه‌جويي است. از اين رو نبايد به روش‌هاي گران‌قيمت تهيه آب شيرين روي آورد و به جاي آن‌که سرمايه‌اي را براي نمک‌زدا کردن آب به کار بگيريم، اقدامات بهينه‌سازي در بخش کشاورزي انجام دهيم، چرا که ممکن است اقدامات بهينه‌سازي در زمينه کشاورزي آب بيشتري نسبت به شيرين کردن آب درياي خزر فراهم کند. 6000 ميليارد تومان فارغ از همه تبعات محيط‌زيستي اين طرح و حتي تبعات بالاي اجتماعي و اقتصادي‌اش، اين طرح از نظر اقتصادي هم مقرون به صرفه نيست. آن‌قدر که پرفسور يخکشي معتقد است هزينه يک ليتر آب شيرين شده ماحصل از اين طرح بيشتر از توليد يک ليتر کوکاکولا خواهد بود.اما هزينه انتقال آب خزر به سمنان چقدر است؟ محمد رهبري مجري سابق طرح مطالعات نمک زدايي و انتقال آب از درياي خزر در رابطه با هزينه سرمايه‌گذاري و اجراي اين طرح مي‌گويد: هزينه سرمايه‌گذاري و اجراي اين طرح با توجه به محاسبات صورت گرفته در سال 96 و قبل از تحولات اخير اقتصادي در کشور حدود 5100 ميليارد تومان برآورد شده است. البته نحوه تامين مالي اين طرح از محل بودجه عمومي شامل مبلغي بالغ بر 3800 تومان به ازاي هر متر مکعب محاسبه شده است و هزينه اجراي آن از محل صندوق توسعه ملي 4200 تومان همچنين تامين مالي از طرف بورس و با توجه به پيش‌بيني بهره سالانه 20 درصدي برابر 5700 تومان به ازاي هر متر مکعب براي سال 95 در نظر گرفته شده است. پيش از اين هم ايرج حيدريان، مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي استان سمنان در رابطه با هزينه انتقال آب خزر به سمنان اعلام کرده بود طرح انتقال آب از درياي خزر به سمنان در فهرست بهاي مالي سال ۱۳۹۵، حدود ۶۰۰۰ ميليارد تومان اعتبار نياز دارد. جنگل لوله آن‌طور که از جزئيات اين طرح بر مي‌آيد، قرار است اين طرح به صورت دو خط لوله به طول ۱۶۰کيلومتر از سواحل درياي خزر در مجاورت نيروگاه نکا آغاز و پس از عبور از شاليزارها و مناطق جنگلي در استان مازندران در مسير خط لوله نکا- ري، امتداد و از منطقه دوآب وارد منطقه خطيرکوه در استان سمنان شود و خطوط لوله درنهايت با عبور از تونل چشمه روزبه در حوالي شهر شهميرزاد به دو شاخه تبديل خواهد ‌شد که يک خط لوله به سمت دامغان و شاهرود به طول ۱۷۲ کيلومتر و ديگري به سمت سمنان به طول ۱۳۲ کيلومتر کشيده خواهد شد. لوله‌گذاري و ساخت ايستگاه‌هاي متعدد پمپاژ، ايجاد جاده دسترسي و عبور ماشين‌آلات سنگين از کهن‌ترين و حياتي‌ترين رويشگاه سبز ايران يعني جنگل‌هاي هيرکاني براي انتقال آب خزر به سمنان، سبب تکه تکه شدن و آسيب جبران‌ناپذير به اين پهنه جنگلي به‌شدت حساس مي‌شود. عزيز عابسي محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه در رابطه با همين لوله‌گذاري و تاثيراتش بر محيط‌زيست به ايسنا مي‌گويد: انتقال آب شور به مقصد، به‌دليل آن‌که از لحاظ فني، نمک‌زدايي صددرصد آن به روش‌هاي معمول اساسا امکان پذير نبوده و هزينه پمپاژ آب به ارتفاع 2300متري بالاخص براي آب شور با چگالي بالا سرسام‌آور بوده، بسيار دور از منطق اقتصادي و مهندسي است؛ علاوه‌بر اين، مشکلات خوردگي خطوط لوله و نشت‌هاي محتمل در مسير خط انتقال، ريسک‌هاي اقتصادي آن را در کنار نگراني‌هاي زيست‌محيطي به‌شدت افزايش مي‌دهد. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد