دلیل کاهش تراز آب دریای خزر
ايسنا/ معاون پژوهش و فناوري پژوهشگاه ملي اقيانوس شناسي و علوم جوي با اشاره به عوامل موثر در کاهش تراز آب در درياي خزر گفت: بر اساس آمارهاي موجود ميزان تراز آب اين دريا در سال جاري حدود ۳ تا ۴ سانتيمتر نسبت به سال گذشته پايينتر است و در شرايطي که با تغيير اقليم مواجه هستيم، کاهش فشار انساني که قابليت مديريت دارد، بهترين روش براي مواجهه با تنشهاي زيست محيطي خواهد بود.
دکتر حميد عليزاده در گفتوگو با ايسنا، تشکيل درياچه خزر را بر اثر عوامل طبيعي دانست و افزود: در زمانهاي بسيار گذشته دلايل زمين شناختي بر نوسانات تراز آب درياي خزر موثر بوده است ولي در هزاران سال اخير عمده دلايل نوسانات آب اين دريا مربوط به شرايط اقليمي ميشود.
وي دو عامل "ورود آب" و "تبخير آب" را از مهمترين دلايل نوسان تراز آب درياي خزر نام برد و يادآور شد: عمده آبهاي ورودي به اين دريا از طريق رودخانهها و بارش مستقيم بر روي دريا است، ضمن آنکه مقدار بسيار کمي از آب اين دريا از طريق آبهاي زير زميني تامين ميشود.
عليزاده تاکيد کرد: در ميان رودخانههاي حوضه درياي خزر، رودخانه "ولگا" بيشترين نقش تامين آب اين دريا را بر عهده دارد،
وي با اشاره به دلايل خروج آب از اين دريا، اظهار کرد: خروج آب از درياي خزر بيشتر از طريق "تبخير" صورت ميگيرد و ساير مکانيزمهاي ديگر در خروج آب از اين حوضه نقش زيادي ندارند.
معاون پژوهش و فناوري پژوهشگاه ملي اقيانوس شناسي و علوم جوي در خصوص ميزان کاهش آب ورودي به درياي خزر خاطر نشان کرد: در زماني که دبي رودخانه "ولگا" بسيار زياد بود، اين رودخانه بيش از ۳۰۰ ميليارد متر مکعب در سال آب وارد خزر ميکرده است و در سالهايي که اين رودخانه بسيار کم آب بود، نيمي از مقدار يعني ۱۵۰ ميليارد متر مکعب آب به خزر ميرسانده است.
عليزاده اضافه کرد: براي آنکه نقش رودخانه ولگا را در تامين آب درياي خزر تعيين کنيم، ميتوانيم ميزان آبدهي اين رودخانه را با ميزان آبدهي رود "سفيدرود" مقايسه کنيم. آبدهي رودخانه سفيدرود در زير پل آستانه اشرفيه قبل از ورود به خزر، حدود ۴ ميليارد مترمکعب است.
وي يادآور شد: بر اين اساس مشاهده ميشود که به تنهايي رودخانه ولگا در ميزان آبي و نوسان آب درياي خزر بسيار با اهميت است.
عليزاده در خصوص برآورد ميزان تبخير در اين حوضه آبريز با تاکيد بر اينکه در اين زمينه مطالعات گستردهاي صورت نگرفته است، گفت: متاسفانه در زمينه اندازه گيري مستقيم براي برآورد ميزان تبخير اين برآورد در داخل دريا صورت نگرفته است. منظور از داخل دريا اين است که ۵۰ تا ۱۰۰ کيلومتر داخل دريا شويم و ميزان تبخير را برآورد کنيم.
عليزاده با تاکيد بر اينکه بيشتر ايستگاههاي آب و هوا شناسي نزديک به ساحل هستند، اظهار کرد: حتي "بويه" ها نيز نزديک به ساحل هستند و اين در حالي است که دادههاي مربوط به تبخير آب بايد در داخل دريا صورت گيرد.
معاون پژوهش و فناوري پژوهشگاه اقيانوس شناسي يکي ديگر از روشهاي اندازه گيري تبخير آب درياي خزر را استفاده از سنجش از راه دور و ماهوارهاي دانست و گفت: براي افزايش دقت دادههاي اين روش نياز است تا با اندازه گيريهاي ميداني داخل دريا کاليبره شود؛ از اين رو تاکنون مشکل برآورد ميزان تبخير در اين دريا به درستي مرتفع نشده است.
وي در پاسخ به اين سوال که تبخير در درياي خزر چگونه اندازه گيري ميشود، گفت: در اين بررسيها ميزان تابش در عرضهاي جغرافيايي و بيلان آب محاسبه ميشود و از سوي ديگر تراز آب در ايستگاههاي مختلف بررسي خواهد شد، ضمن آنکه دبي رودخانهها نيز با دقت بالا سنجش ميشود و بر اساس دادههاي به دست آمده ميزان تبخير آب در مناطق خزر شمالي، مياني و جنوبي محاسبه خواهد شد.
عليزاده با تاکيد بر اينکه تعيين ميزان تبخير نيازمند صرف هزينههاي زيادي است، يادآور شد: مطالعات تبخير آب در روسيه انجام شده است، ولي دادههاي آنها دقيق نيست و اين زمينهاي است که سازمانهاي مختلف در کنار هم قرار گيرند و راهکار مناسبي در اين زمينه ارائه دهند.
اثرات مصرف آب رودخانههاي حوضه دريا خزر
معاون پژوهش و فناوري پژوهشگاه اقيانوسشناسي در خصوص اثرات مصرف آب در رودخانههاي منتهي به درياي خزر توضيح داد: برخي مواقع تصور ميشود که کاهش تراز آب درياي خزر به دليل مصرف آب در رودخانه است و در صورتي که اين آب به مصرف نرسد، تراز آب اين دريا افزايش خواهد يافت.
وي ادامه داد: اين در حالي است که در حدود ۳۰ سال قبل نيز تراز آب اين دريا در حال افزايش بوده و ميزان مصرف آب نيز به اندازه امروز ما بوده است؛ از اين رو اثر مستقيم انساني در تراز آب درياي خزر مشخص است و اگر به مدت ۱۰ سال در حوضه آبريز درياي خزر آب مصرف شود و يا ميزان مصرف همانند ۱۰۰ سال قبل باشد، تراز آب اين دريا حدود يک متر افزايش خواهد يافت.
وي اضافه کرد: ولي بايد محاسبه شود که در ۳۰ سال گذشته که تراز آب خزر در حال افزايش بود، در صورتي که يک متر از ميزان آن زمان بيشتر افزايش مييافت، چندين شهر کشور به زير آب ميرفتند.
به گفته اين محقق حوضه درياي خزر تراز بالا و پايين خزر اثرات خاص خود را دارند.
عليزاده با اشاره به ميزان تراز آب درياي خزر گفت: اگر بخواهيم تراز آب نقطه به نقطه خزر را بر اساس آمارهاي موجود برآورد کنيم، براي سال جاري حدود ۳ تا ۴ سانتيمتر نسبت به ميزان سال گذشته پايينتر است؛ ولي بر اساس اطلاعاتي که در مذاکره با متخصصان کشور روسيه داشتيم، در بهار امسال اين کشور بهار پر بارشي داشته، گرچه در زمستان برف زيادي را تجربه نکرده است.
وي خاطر نشان کرد: در تابستان نيز بخشهايي از رود ولگا نسبتا پربارش و دماي آن نيز پايين بوده است و در صورتي که اين وضع ادامه يابد، احتمال تثبيت تراز قبلي و بدون جا به جايي محسوس نسبت به تراز قبلي در درياي خزر را داريم.
راهکارهايي براي سازگاري با تراز پايين آب
معاون پژوهش و فناوري پژوهشگاه اقيانوس شناسي و علوم جوي با اشاره به ايجاد ايستگاههاي تحقيقاتي در نوشهر و تهران از سوي اين پژوهشگاه؛ گفت: بخشي از مطالعاتي که در اين ايستگاهها انجام ميشود، مربوط به درياي خزر و مسايل مرتبط با آن است و در حال حاضر مطالعاتي در زمينه خليج گرگان در اين ايستگاهها در دستور کار قرار دارد.
وي اضافه کرد: در اين پروژه سعي ميشود که از طريق مطالعات ميداني و مدلسازي، راهکارهاي سازگاري براي منطقه پيشنهاد کنيم.
عليزاده با تاکيد بر اينکه بسياري از واقعيات زيست محيطي را ما بايد قبول کنيم، ادامه داد: تغيير اقليم در حال رخ دادن است، ضمن آنکه جمعيت و فعاليتهاي انساني در حال افزايش است؛ از اين رو بايد راهکارهايي را بر اساس تغييراتي که اتفاق افتاده، ايجاد کنيم؛ به ويژه براي محيطهاي ساحلي ما که نسبت به اين تغييرات حساستر هستند.
اين محقق حوضه درياي خزر يادآور شد: در شرايطي شاهد تغيير اقليم هستم که دما در حال افزايش است و تراز آب درياي خزر روند کاهنده دارد که بخشي به دليل روندهاي طبيعي است و بخش ديگر آن به دلايل فعاليتهاي غير مستقيم انساني است، يکي از راهکارهاي سازگاري با اين شرايط کاهش فشار انساني براي محيطهاي حساستر است.
عليزاده تالابهاي ساحلي را از جمله محيطهاي دريايي حساس نسبت به تغييرات زيست محيطي نام برد و يادآور شد: در اين راستا نياز است تا بار مواد مغذي را که از طريق سيستمهاي فاضلاب شهري و روستايي و کودهاي کشاورزي وارد اين دريا ميشود،کاهش دهيم؛ چرا که در شرايطي که عمق آب کم شده و بار مواد مغذي زياد شود، حالت سبزينه گرايي رخ ميدهد که با ادامه اين روند پس از مدتي بوي بدي از تالابها متصاعد خواهد شد.
وي اضافه کرد: در شرايطي که فشار عوامل طبيعي افزايش يافته است، لازم است فشار عوامل انساني که قابل مديريت است را کاهش دهيم.
عليزاده با اشاره به برگزاري وبينار تخصصي با عنوان "راهکارهاي تطابق با تغييرات تراز آب درياي خزر" گفت: اين وبينار تخصصي با حضور آندري کاستينوي (Andrey kostianoy) استاد انستيتو اقيانوس شناسي روسيه وابسته به آکادمي روسيه و يکي از متخصصان بنام در حوزه تغيير اقيلم درياها و درياچهها برگزار خواهد شد.
به گزارش ايسنا اين وبينار تخصصي روز سهشنبه، ۲۱ مرداد ماه از سوي پژوهشگاه اقيانوس شناسي و علوم جوي برگزار خواهد شد.