«کرونا» زیر ذره‌بین محققان ایرانی

ايران/ عبدالحسين ميرزا فرمانفرما، مؤسس انستيتو پاستور ايران از درون  قاب عکسي که از ديوار آويخته شده چشم به محققان و متخصصاني دوخته که با دقت در حال آزمايش تست‌هايي هستند که به جان مردم بسته است.

انستيتو پاستور ايران دقيقاً 100 سال پيش بعد از شيوع آنفلوانزاي اسپانيايي در سراسر جهان در تهران تأسيس شد تا محققان نسخه شفابخشي براي بيماران بيابند. حالا در يکصدمين سالگرد تأسيس آن، اين مؤسسه تحقيقاتي، توليدي و خدماتي درگير اپيدمي ويروس کرونا شده است.99 سال از آخرين درگيري انستيتو پاستور با بيماري همه گير آنفلوانزاي اسپانيايي و وبا در ايران مي‌گذرد. از اسفندماه سال گذشته  آزمايشگاه‌هاي انستيتو پاستور شلوغ‌تر از همه سال ها و دهه‌هاي پيش شده است، هر ساعت نمونه‌هاي مختلفي از بيمارستان‌هاي تهران و حتي شهرهاي ديگر به دست‌ محققان مي‌رسد که بررسي شوند تا کدام نمونه مبتلا به ويروس کروناست.
تشخيص ويروس کرونا در سه اتاقک چند متري که انتهاي سالن آزمايشگاه کرونا قرار دارد، صورت مي‌گيرد. اين آزمايشگاه اواخر بهمن ماه سال گذشته پس از تأييد نمونه‌هايي که از دانشگاه تهران و چند بيمارستان قم به انستيتو پاستور ارسال شده بود، راه‌اندازي شد. آن روزها محققان و متخصصان اين مجموعه شب و روزشان را اينجا مي‌گذراندند تا پاسخگوي حجم زيادي از نمونه‌هاي ارسال شده از سراسر کشور باشند. بررسي تست‌ها از روزي 100 نمونه آغاز شد و در عرض چند روز به 2 هزار نمونه در شبانه‌روز رسيد!
اما اگر بخواهيد بدانيد نمونه‌ها پس از ارسال به آزمايشگاه‌‌ کروناي انستيتو پاستور که جزو 38 انستيتوي معتبر جهان است چگونه بررسي و تشخيص داده مي‌شوند، اين گزارش را بخوانيد.

---

بازار

---

اتاق استخراج ويروس
حضور ما بدون روپوش در محوطه تو در توي انستيتو پاستور توجه آدم‌هايي را که سراپا سفيد يا آبي‌پوش هستند به خود جلب مي‌کند. اينجا قلب آزمايشگاه‌هاي تشخيص ويروس کرونا در کشور است که از بهمن ماه تاکنون هيچ روز خلوت و  بي‌دغدغه‌اي به خود نديده است. سالن و اتاق‌ها پر است از دستگاه‌هاي تخصصي، سانتريفيوژ و يخچال‌هاي کوچک و بزرگ مخصوص نگهداري نمونه‌ها. جايي که با نمونه‌هاي ترشحات بزاق و بيني، کدهاي بيماران مبتلا به کوويد-19 را شناسايي مي‌کنند. صفر تا صد کارشان هم با دانش و فناوري داخلي است.
فضاي آزمايشگاه کرونا و نوع پوشش محققان و سطح بالاي مراقبت‌هاي بهداشتي و امنيتي براي ورود به اتاقک‌هاي استخراج ويروس و پي سي آر شبيه به فيلم‌هاي علمي و تخيلي است. به جز محققان کسي اجازه ورود به اتاق‌هاي استريليزه را ندارد. عمليات کشت ويروس و پي سي آر را از  پشت دو لايه ضخيم شيشه بايد ديد. محققاني هم که داخل اتاقک استخراج ويروس هستند از نوک پا تا سرشان لباس‌هاي محافظتي پوشيده‌اند. دو نفر داخل اتاقک استخراج، کار اين بخش را برعهده دارند. يک نفر نمونه‌هاي تازه‌وارد را داخل پليت (ظروف آزمايشگاهي) مي‌ريزد و نفر دوم دستگاه را شارژ مي‌کند. بعد از آنکه نمونه‌ها داخل پليت استخراج ريخته شد، پليت داخل دستگاه ريخته مي‌شود و محلول مورد نظر را کنارش مي‌گذارند و دستگاه شروع به فعاليت مي‌کند و بعد از چند ساعت «آر ان اي» ويروس استخراج مي‌شود. نمونه‌هاي بيماران داخل ميکروتيوپ‌هايي که از دانشگاه‌‌هاي علوم پزشکي يا بيمارستان‌ها و حتي آزمايشگاه‌هاي ديگر به انستيتو پاستور ارسال مي‌شوند بدون هيچ معطلي به  آزمايشگاه کرونا تحويل داده مي‌شود. ابتدا براي هر نمونه يک کد تعريف مي‌شود و پس از آن نمونه‌ها به اتاق استخراج مي‌رود. روي شيشه اتاقي که بالايش نوشته شده «اتاق استخراج»  علامت اخطار چسبانده‌اند که ورود بدون ماسک، دستکش، شيلد، گان و روپوش کفش ممنوع است. مسئول پذيرش، نمونه‌هاي بيماران را تحويل يکي از دو متخصصي که داخل اتاق هستند مي‌دهد.
يکي از کارشناسان آزمايشگاه کرونا درباره عمليات اتاق استخراج مي‌گويد: «نمونه‌هايي که هر روز از مراکز درمان برايمان مي‌آيد ابتدا تحويل اتاق استخراج داده مي‌شود. در اين اتاقک ژنوم (ساختار) ويروس داخل دستگاه سانتريفيوژ استخراج مي‌شود و بعد از آنکه «آر ان اي» ويروس استخراج شد در ادامه نمونه بايد به اتاق پاک (اتاق انجام واکنش) تحويل داده شود.»
متخصصاني که در اين اتاق هستند با دقت بالا نمونه‌ها را با استفاده از ابزاري خاص وارد محفظه‌هاي بسيار کوچک پلاستيکي به نام ميکروتيوپ مي‌کنند و سپس داخل دستگاهي مخصوص مي‌گذارند. در اين اتاقک همانند دو اتاقک بعدي که برايتان خواهيم گفت همه هوش و حواس بايد در خدمت نمونه‌ها و مراحل حساس آزمايش باشد.

اتاق پاک
نمونه‌ها پس از اينکه چند ساعتي را در اتاق استخراج و زير دست متخصصان تا تعيين ساختار مولکولي مي‌گذرانند، بعد از آن  با تشخيص ژنومي بايد براي ارزيابي به بخش ديگري بروند به اسم master mix unit يا همان اتاق پاک. به گفته دکتر توکلي؛ کسي جز متصديان اين بخش حق ورود به آنجا را ندارد چراکه اين بخش داراي حساسيت زيادي است و نبايد هيچ آلودگي به آن راه پيدا کند وگرنه تشخيص و بررسي نمونه‌ها تقريباً ناممکن مي‌شود. او روپوش مخصوصش را مي‌پوشد، دستکش لاتکس به دست مي‌کند و محلول‌هاي مخصوص را از داخل يخچال کوچکي بيرون مي‌آورد. هر کيتي که براي واکنش «پي سي آر» استفاده مي‌شود، داراي دستورالعمل خاصي است و طبق همين دستورالعمل‌ها متصديان محلول‌هاي واکنش پي سي آر را با هم ترکيب مي‌کنند و سپس اين محلول‌ها را داخل ميکروتيوپ ريخته  و داخل دستگاه مي‌گذارند که در پايان اين مرحله مخلوط اوليه براي پي سي آر آماده مي‌شود. اين مرحله از کار زمان زيادي نمي‌برد اما حساسيت بالايي دارد. در اتاقک انجام واکنش، مخلوط اوليه «انجام واکنش» به دست مي‌آيد و سپس مخلوط و ژنوم استخراج شده تحويل اتاق پي سي آر مي‌شود.

اتاق pcr
نمونه‌هايي که استخراج شده در اتاق پي سي آر به مخلوط واکنش اضافه شده و داخل دستگاه گذاشته مي‌شود تا پي سي آر انجام شود.
دکتر توکلي  درباره اين مرحله مي‌گويد: «بعد از مخلوط شدن محلول «پي سي آر» و نمونه در ميکروتيوپ توسط دستگاه، نمونه‌ها داخل بلاک‌ها (سبد مخصوص نمونه‌ها) چيده مي‌شوند و بخش پاياني کار يعني بررسي pcr  نمونه‌ها آغاز مي‌شود.اين مرحله بايد با دقت انجام شود تا نمونه‌هاي بيماران با هم جابه جا نشوند.در اين مرحله واکنش نمونه‌‌هاي بيماران به محلول‌ها از سوي دستگاه بررسي مي‌شود. سپس نوبت آناليز نمونه‌ها مي‌رسد که تست پي سي آر کدام نمونه‌ها مثبت و کدام نمونه‌ها منفي است.» بايد گفت پروسه ارسال نمونه‌هاي تست کرونا به انستيتو پاستور تا بررسي و آزمايش و اعلام نظر متخصصان اين مجموعه کمتر از 24 ساعت زمان مي‌برد و با توجه به حجم فوق‌العاده زيادي که در ارسال نمونه‌ها به اين مجموعه است، اين پاسخگويي‌ها در کمترين زمان ممکن صورت مي‌گيرد.

انستيتو پاستور آمادگي لازم براي شناسايي ويروس کرونا را داشت
دکتر مصطفي صالح وزيري، استاد ويروس شناسي و مسئول مرکز تحقيقات بيماري‌هاي نوپديد و بازپديد انستيتو پاستور از روزهاي پيش از کرونا تا شناسايي اين ويروس در کشور  مي‌گويد: ما موارد مشکوک کرونا را در اواخر بهمن‌ماه، شناسايي کرديم. در آن دوره به طور 24 ساعته آزمايشگاه‌هاي ما موارد مشکوک را بررسي مي‌کردند. البته بايد بگويم پيش از بهمن‌ماه، تست اختصاصي براي شناسايي ويروس کرونا را پيدا کرده بوديم. پس از انتشار خبر تشخيص ويروس کرونا در انستيتو پاستور، سيلي از نمونه‌هاي مشکوک به ويروس کرونا به انستيتو پاستور روانه شد و حتي آن اوايل برخي از شهروندان براي انجام تست کرونا مراجعه حضوري مي‌کردند و شب‌ها صف‌هاي طويلي از بيماران جلوي انستيتو پاستور شکل مي‌گرفت چراکه با خبر شيوع کرونا موجي از دلهره و نگراني جامعه را به تسخير خود درآورده بود و بايد گفت که مسئولان کشوري، دست‌اندرکاران حوزه سلامت و مردم از ورود اين ويروس غافلگير شده بودند. صالح وزيري مي‌افزايد: «بلافاصله پس از آنکه خبر شيوع ويروس کرونا در ووهان چين رسانه‌اي شد، آزمايشگاه کروناي انستيتو پاستور شکل گرفت. تيم‌هاي ما در آن برهه بلافاصله ظرفيت آزمايشگاه‌ را گسترش دادند و چند آزمايشگاه ما تبديل به آزمايشگاه بررسي تست‌هاي کرونا شد، حتي مهدکودکي که داخل مجموعه قرار داشت و از آن استفاده‌اي نمي‌شد براي آزمايشگاه تست کرونا به آزمايشگاه‌هاي ديگر اضافه کرديم.»
وي مي‌گويد: «راه‌اندازي شبکه سراسري آزمايشگاهي در کشور کمي از حجم کار ما کاست. در همان  ابتدا آزمايشگاه‌هاي دانشگاه تهران، اراک و بيمارستان مسيح دانشوري به اين شبکه اضافه شدند. در ادامه آزمايشگاه 14 دانشگاه علوم پزشکي به بخش کرونا تجهيز شدند و در نهايت 170 آزمايشگاهي که قادر بودند آزمايش‌هاي مولکولي انجام بدهند به اين شبکه متصل شدند. ما اين امکان را براي آزمايشگاه‌هاي ديگر فراهم کرديم که اگر در برهه‌اي به هر دليلي با مشکلي روبه‌رو شدند ما به عنوان آزمايشگاه پشتيبان کمک‌شان کنيم که گام مهمي در اين زنجيره آزمايشگاهي بشمار مي‌رود. در اين ارتباط پنل‌هاي ارزيابي براي آزمايشگاه‌ها طراحي کرديم تا صحت عملکردشان را بررسي کنيم.» حالا با تمام اين اوصاف مي توان گفت عبدالحسين فرمانفرماييان، واقف انستيتو پاستور ايران احساس رضايت مي‌کند از کاري که 100 سال پيش براي مردمش انجام داده است. اگر مي‌شد حتماً توي قاب قديمي‌اش لبخندي از روي رضايت به محققان ايراني مي‌زد.

آماده باش براي پاييز سخت
رئيس انستيتو پاستور ايران در پاسخ به اينکه آيا انستيتو پاستور آماده مواجهه با بحران کرونا بود، به «ايران» مي‌گويد: «ما هفته آخر بهمن ماه به آمادگي کامل در رابطه با شناسايي ويروس دست پيدا کرديم. دغدغه ما در آن ابتدا امکان انجام تست در سراسر کشور بود که چطور مي‌توانيم اين امکان را فراهم کنيم چراکه دانشگاه‌هاي علوم پزشکي کشور آمادگي لازم را در اين زمينه نداشتند. در اسفند و فروردين ماه بسياري از نمونه‌ها از سراسر کشور برايمان ارسال مي‌شد و ساعت و شب و روز برايمان معني نداشت و بايد در کمترين زمان پاسخگوي حجم زيادي از نمونه‌هاي ارسالي بوديم.»
دکتر عليرضا بيگلري مي‌گويد: «سال گذشته دغدغه ديگري هم داشتيم و آن تأمين کيت‌ بود. در اوج تحريم امکان خريد کيت نبود و به کيت‌هاي اهدايي از سوي سازمان بهداشت جهاني و چند کشور ديگر محدود بوديم. بعد از فراهم شدن کيت و رفع شدن دغدغه‌ها در حال حاضر براي شناسايي ويروس کوويد19 در نمونه‌ها از دو ژن استفاده مي‌کنيم. در اين مسير شرکت‌هاي داخلي براي تهيه کيت‌هاي مناسب کمک‌مان کردند و با فراهم شدن کيت در اين زمينه به آرامش و قوت قلب رسيده‌ايم.»
وي در پايان مي‌گويد: مطمئناً پاييز امسال پاييز ويژه‌اي خواهد بود و ما بايد به آمادگي لازم در اين زمينه دست پيدا کنيم. از الان براي پاييز به دنبال راهکارهايي هستيم تا روشي را براي تشخيص آنفلوانزا، بيماري‌هاي تنفسي حاد و کرونا از يکديگر داشته باشيم.

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar