هرآنچه که درباره کلاهبرداری رایانه‌ای باید بدانید

اقتصادآنلاين/ هرکس به طور غيرمجاز از سامانه‌هاي رايانه‌اي يا مخابراتي با ارتکاب اعمالي از قبيل وارد کردن، تغيير، محو، ايجاد يا متوقف کردن داده‌ها يا مختل کردن سامانه، وجه يا مـال يا منفعت از يک تا پنج سال يا جزاي نقدي محکوم خواهد شد. پيشرفت جوامع و به‌ويژه توسعه فناوري‌ها و فضاي مجازي سبب شکل‌گيري جرايمي شده‌است که درگذشتة نه‌چندان دور به اين شکل وجود نداشتند. جرايمي که با شکل و شيوه خاص ارتکاب خود و در عين حال در به‌دليل تحققشان در ابعاد بسيار منتوع و گسترده؛ سبب شدند که کشور‌هاي مختلف از جمله ايران، به تعريف و تبيين آن‌ها بپردازند و قوانين خاصي را نيز براي آنان ايجاد کنند. کلاهبرداري کامپيوتري يا رايانه‌اي (Cyber fraud) يکي از اين جرايم است که در فضاي مجازي ارتکاب مي‌يابد. کلاهبرداري از نوع فضاي مجازي همانطور که از اسم کلاهبرداري رايانه‌اي پيداست؛ اين جرم در محدوده‌اي خاص قابل ارتکاب است و آن هم در فضاي مجازي و بين داده‌هاي رايانه‌اي و سامانه‌هاي کامپيوتري است. از همين نکته يکي از تفاوت‌هاي مهم اين جرم با کلاهبرداري معمول و سنتي مشخص مي‌شود. در کلاهبرداري سنتي بايد جرم در دنياي واقعي رخ دهد و بزه‌ديده جرم فريب بخورد و مالش را در اختيار کلاهبردار قرار دهد، اما در کلاهبرداري رايانه‌اي، کلاهبردار از طريق فضاي مجازي و با تغيير دادن داده‌ها و اطلاعات فرد، حتي بدون آگاهي بزه‌ديده، اموال وي را تصاحب مي‌کند. مثلا از طريق فضاي مجازي در داده‌هاي حساب‌هاي بانکي افراد دست مي‌برد و موجودي آن حساب‌ها را به حساب خود واريز مي‌کند. البته اگر شخصي ناشناس از طريق تلفن با شخص ديگري تماس حاصل و با فريب وي از طريق صندوق خودپرداز بانک و با دادن دستورات فريبکارانه مبالغي را از حساب قرباني خارج و به حساب خود وارد کند؛ علي رغم اينکه قرباني عمليات بانکي را خودش انجام داده است؛ به نظر، عمل ياد شده مصداق عمليات متقلبانه بوده و مي‌تواند از مصاديق کلاهبرداري در ماده 1 قانون تشديد مجازات مرتکبين ارتشاء و اختلاس و کلاهبرداري محسوب باشد. با اين حال، تشخيص مصداق بر عهده مرجع محترم قضايي رسيدگي کننده است.بهتر است براي بررسي دقيق‌تر اين جرم، تعريف قانوني آن بيان شود. قانون‌گذار در سال 1388 قانوني را تحت عنوان قانون جرايم رايانه‌اي به تصويب مجلس رساند. در ماده 13 اين قانون کلاهبرداري رايانه‌اي تعريف شده‌است: «هرکس به طور غيرمجاز از سامانه‌هاي رايانه‌اي يا مخابراتي با ارتکاب اعمالي از قبيل: وارد کردن، تغيير، محو، ايجاد يا متوقف کردن داده‌ها يا مختل کردن سامانه، وجه يا مـال يا منفعت يا خدمات يا امتيازات مالي براي خود يا ديگري تحصيل کند؛ علاوه بر رد مال به صاحب آن، به حبس از يک تا پنج سال يا جزاي نقدي از بيست ميليون ريال تا يکصد ميليون ريال يا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.» قانون‌گذار در اين ماده رفتار‌هايي که به‌وسيله آن‌ها جرم کلاهبرداري رايانه‌اي محقق مي‌شود را مثال زده است. منظور از ورود، وارد کردن اطلاعات به رايانه براي پردازش است. براي مثال کسي که کارت عابر بانک ديگري را برداشته و با واردکردن رمز آن در دستگاه خودپرداز، حساب وي را خالي مي‌کند؛ مرتکب جرم کلاهبرداري رايانه‌اي با وارد کردن داده است. تغيير داده شامل انواع تغييرات جزيي و کلي در داده‌هاي افراد است. مثلا در داده‌هاي حساب بانکي خود تغيير ايجاد مي‌کند و قسط پرداخت نشده را، پرداخت شده نمايش مي‌دهد. همچنين منظور از محو داده نيز، حذف دائمي اطلاعات است به‌گونه‌اي که امکان بازيابي مجدد را نداشته باشد. مثلا سند بدهکاري خود به بانک را از بين ببرد. ايجاد داده رفتاري برعکس محو است و فرد داده‌اي که وجود نداشته را به‌وجود مي‌آورد. مثلاً فرد اطلاعات خود را به طور غيرمجاز وارد سامانه طرح ترافيک مي‌کند و يا موجودي غيرواقعي در حساب خود نشان مي‌دهد. متوقف کردن داده يعني قطع کردن جريان دسترسي به اطلاعات اين شيوه کلاهبرداري رايانه‌اي بيشتر به اين صورت است که هنگام انتقال وجه يا مال از يک حساب به حساب ديگر؛ زماني که وجه از حساب شخص الف. خارج شده و هنوز به حساب شخص ب. وارد نشده؛ در اين فاصله زماني کوتاه، داده‌ها متوقف شوند و فرد کلاهبردار، وجه را وارد حساب خود کند. معمولاً سايت‌هاي انتقال وجه و کارت به کارت غيرمجاز از اين شيوه و نيز کپي کردن اطلاعات کاربرانشان براي کلاهبرداري رايانه‌اي استفاده مي‌کنند. مختل کردن سامانه نيز مربوط به سيستم و دستگاهي است که داده‌ها در آن پردازش مي‌شوند. مرتکب کلاهبرداري رايانه‌اي با ايجاد اختلال در خود سيستم رايانه‌اي و نه داده‌هاي آن، براي خود کسب سود و منفعت مالي مي‌کند. عايدي کلاهبردار رايانه‌اي چيست؟ مرتکب کلاهبرداري رايانه‌اي مانند هر مجرم ديگر با ارتکاب جرم در پي کسب سود است. در کلاهبرداري رايانه‌اي اين کسب سود به صورت تحصيل وجه، مال، منفعت، خدمات و يا امتيازات مالي به‌طور غيرمجاز است. در کلاهبرداري سنتي صرفاً فريب دادن افراد و بردن مال آنان جرم دانسته شده‌است، اما در کلاهبرداري رايانه‌اي اگر مرتکب هرکدام از منافع بالا را به‌طور غيرمجاز کسب کند؛ به جرم کلاهبرداري رايانه‌اي محکوم مي‌شود. در عبارت بالا منظور از وجه، وجه نقد است و مال، دارايي افراد مانند موجودي حساب‌هاي بانکي‌شان است. منفعت چيزي است که سود مالي از آن حاصل شود و خدمات امري است که فرد يا نهادي ارائه مي‌دهد و در قبال دريافت آن بايد پول پرداخت کرد. مثل کارت مترو و کارت تلفن. منظور از امتيازات مالي نيز مزيتي است که فرد براي تحصيل آن بايد پول پرداخت کند مانند امتياز تراکم شهرداري. مجازات کلاهبرداري رايانه‌اي قانون‌گذار براي اين جرم مجازات علاوه بر رد مال، يک تا پنج سال حبس و يا جزاي نقدي بيست تا صد ميليون ريالي و يا هر دو مجازات را معين کرده است. شايد جزاي نقدي اين جرم با توجه به گذشت نزديک 10 سال از تصويب قانون جرايم رايانه‌اي کم به‌نظر برسد، اما مجازات حبس و در کل مجموع مجازات اين جرم نسبت به ديگر جرايم رايانه‌اي در سطح بالايي قرار دارد و نشان‌دهنده اهميت اين جرم است. در پايان بايد گفت: باتوجه به گستردگي جرايم فضاي مجازي و محدود نبودن مکان ارتکاب آنان به منطقه و شهري خاص و هم‌چنين گستردگي بيش از پيش فضاي مجازي در ميان افراد جامعه؛ نياز است تا همه با جرايم اين حوزه آشنا شوند تا در دام مجرمان رايانه‌اي قرار نگيرند. ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد