برنامه کشورها برای مقابله با اینترنت آمریکایی
مهر/ سوءاستفاده آمريکا از اعمال حاکميت بر فضاي مجازي، ديگر دولتها را به فکر مقابله با اين روند انداخته است، بايد ديد ايران براي در اختيار گرفتن حق حاکميت ملي خود در فضاي مجازي چه برنامهاي دارد. سالهاست موضوع لزوم حاکميت و حکمراني بر فضاي مجازي به عنوان يکي از مطالبات نظام جمهوري اسلامي ايران مطرح است و بارها نيز اين موضوع در شوراي عالي فضاي مجازي به عنوان بالاترين نهاد سياست گذاري کشور در عرصه فضاي مجازي بررسي شده است، اما شواهد نشان ميدهد که اين سياست گذاري راه به جايي نبرده و کشور به دليل عدم استقلال در اين فضا، از تصميم گيري هاي خارجي ضربه ميخورد. در آخرين تجربه ميتوان به اقدام شبکه اجتماعي اينستاگرام اشاره کرد اين شبکه يکي از شبکههاي پرطرفدار در ايران محسوب ميشود که بيش از ٢۵ ميليون ايراني عضو آن هستند و بخش اعظمي از پهناي باند کشور ما را به خود اختصاص داده است. با اين حال اين شبکه به دليل عمل به دستورات و قانون آمريکا براي تحريم عليه ايران در اقدامي جديد حذف حساب کاربري شخصيتها و مقامات نظام را در دستور کار خود قرار داد. حذف صفحات عدهاي از فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در شبکه اجتماعي اينستاگرام و حتي پستهاي کاربران عادي اين شبکه اجتماعي در دفاع از اين نيروي نظامي، تازهترين جلوه اعمال استانداردهاي دوگانه دولت آمريکا در فضاي مجازي محسوب ميشود. اين در حالي است که اينستاگرام براي پاکسازي پستهاي مروج خشونت بر ضد مسلمانان و حاوي مطالب ضدديني ديگر يا مروج خشونت، نژاد پرستي و هرزه نگاري هرگز بدين سرعت عمل نکرده و حتي در صورت ارسال گزارشهاي کاربران در اين زمينه به آنها توجه چنداني نميکند. اقدامات مشابه در محدوديت فضاي مجازي در حالي هربار به نوعي از سوي سرويس دهندههاي فضاي مجازي براي ايران رقم ميخورد که کشور ما به دليل ضعف در اجراي سياست واحد از اين اقدامها متضرر ميشود و واکنش مؤثري را نيز در قبال اين برخوردها از خود نشان نميدهد. چنين تجربياتي نشان دهنده منفعل بودن و عدم حاکميت ما در فضاي مجازي است. کشورهاي مختلف با رفتارهاي آمريکا در فضاي مجازي مقابله ميکنند اگرچه بخش عمده زيرساختهاي اينترنت در کنترل امريکا است، اما تشديد تلاشهاي اين کشور براي جاسوسي سايبري از کاربران فضاي مجازي، ديگر دولتها را به فکر مقابله با اين روند انداخته است. دامنه سوءاستفاده کاخ سفيد از اينترنت تا حدي گسترش يافته که اين کشور در جريان منازعات سياسي و اقتصادي خود با ديگر کشورهاي جهان هم از اين ابزار سوءاستفاده ميکند. آژانس امنيت ملي آمريکا از جمله سازمانهاي اطلاعاتي اين کشور است که از طيف گستردهاي از نرم افزارها و برنامههاي جاسوسي براي سرقت اطلاعات سازمانهاي دولتي و اشخاص حقيقي در سراسر جهان استفاده ميکند. به نحوي که ادوارد اسنودن پيمانکار سابق سازمان سيا در کتاب خاطرات خود به نام «جايي براي پنهان شدن نيست» به جزئيات تکان دهندهاي از اين اقدامات اشاره کرده است. اين در حالي است که بسياري از کشورهاي جهان براي مقابله با اين نوع رفتارهاي آمريکا در فضاي مجازي از سالها قبل تمهيداتي انديشيدهاند که ميتوان آنها را در دو دسته کلي طبقه بندي کرد: ۱- تلاش براي ذخيره سازي اطلاعات کاربران هر کشور در داخل همان کشور بسياري از کشورهاي اروپايي و آسيايي شرکتهاي فناوري آمريکايي را وادار به خريداري سرورهايي در همان کشور و ذخيره سازي دادههاي کشورهاي خود بر روي سرورهاي مذکور کردهاند. اين امر جلوي سوءاستفاده نهادهاي اطلاعاتي و جاسوسي آمريکا از اين اطلاعات براي ضربه زدن به رقباي سياسي و اقتصادي خود را ميگيرد. بايد توجه داشت که کشورهاي مذکور در اين زمينه جديت بسياري به خرج ميدهند و با اعمال اهرم فشار متعدد شرکتهايي مانند فيس بوک، آمازون، گوگل، اپل، مايکروسافت و غيره را به ايجاد سرور در داخل خاک خود مجبور ميکنند. متوقف ساختن فروش محصولات و ارائه خدمات، طرح شکايت و جريمه کردن شرکتهاي متخلف، افزايش ماليات و غيره از جمله اين راهکارها است. ۲- راه اندازي سرويسهاي مشابه با سرويسهاي محبوب تحت وب آمريکايي يک راهکار ديگر که بسياري از کشورها و به خصوص کشورهاي پيشرو در زمينه استفاده از خدمات فضاي مجازي بدان توجه ميکنند، راه اندازي سرويسهاي مشابه با سرويسهاي محبوب تحت وب آمريکايي است که برخي از آنها به علت ارائه خدمات با کيفيت و متنوع حتي از نمونههاي اوليه طراحي شده در ايالات متحده محبوبيت بيشتري کسب کردهاند. به عنوان نمونه در روسيه، دو شبکه اجتماعي VKontakte که به VK شهرت دارد و Odnoklassniki (OK.ru) بسيار محبوب و پرطرفدار هستند که دامنه محبوبيت آنها به برخي کشورهاي اروپايي نيز کشيده شده است. در چين نيز شبکه اجتماعي QZone با ۶۳۲ ميليون کاربر در سال گذشته ميلادي موفقيت قابل توجهي داشت. در چين دو اپليکيشن QQ و WeChat نيز محبوب ترين برنامههاي گپ موبايلي هستند و QZone را نيز پشت سر گذاردهاند. چينيها ترجيح ميدهند به جاي توئيتر از Sina Weibo استفاده کنند که فعاليت خود را از سال ۲۰۰۹ آغاز کرده است. مردم اين کشور براي به اشتراک گذاري ويدئوهاي کوتاه از طريق گوشي نيز به جاي اسنپ چت امريکايي از تيک تاک يا Douyin استفاده ميکنند و نکته جالب اين است که اپليکيشن يادشده در امريکا و ديگر کشورهاي آسيايي نيز با استقبال مواجه شده است. اين استقبال فراگير در مورد برخي برنامههاي ديگر مانند وي چت نيز وجود دارد. استفاده از شبکههاي اجتماعي محلي در کشورهاي اروپايي نيز با فراز و نشيبهايي تداوم داشته که از جمله آنها ميتوان به Tuenti اسپانيايي، Yonja ترکيهاي، StudiVZ، SchülerVZ و MeinVZ در آلمان، Viadeo و Skyrock در فرانسه، Netlog در بلژيک و غيره اشاره کرد. کوتاهي حاکميت ايران در مالکيت فضاي مجازي رسول جليلي، عضو حقيقي شوراي عالي فضاي مجازي درباره ضعفهاي کشور در حاکميت سايبري اظهار داشت: سالها است که بخش قابل توجهي از دغدغه مندان و علاقه مندان به کشور فريادشان بلند است که بايد مساله زيرساخت ارتباطي و شبکههاي اجتماعي به عنوان محمل ارتباطات، خودي و ايراني شود. به بيان ديگر بايد يک زيرساخت ايراني که تحت قوانين کشور فعاليت ميکند و از مجاري قانوني کشور مجوز گرفته است، اين خدمات را به مردم ارائه کند. وي گفت: اما متأسفانه در سطوح مختلف تصميم، از شوراي عالي فضاي مجازي گرفته تا سطح وزارت ارتباطات، اين موضوع نتوانسته محقق شود و به يک باور و مصلحت جمعي تبديل نشده است. ما متأسفانه در اين حوزه کوتاهي کرديم و به نظر ميآيد بايد چوب آن را بخوريم تا بعداً يک تصميم درست و به مصلحت جمع، نظام و دولت در اين باره بگيريم. جليلي با بيان اينکه موضوع تصميم اينستاگرام بر مسدود کردن برخي از مطالب اعضاي آن شبکه اجتماعي و يا مسدود کردن حساب کاربري ايرانيان، موضوع تازه اي نيست، ميگويد: همه کارشناسان اين موضوع را ميتوانستند حدس بزنند و قائل به اين مساله بودند که اين اقدام در هر لحظه در گذشته و حال و آينده ممکن است اتفاق بيافتد. چرا که طبيعي است که وقتي سرويسي در کشوري راه اندازي ميشود، قوانين آن کشور بر آن حاکم است، منبعث و برآمده از قوانين کشوري است که در آن ثبت شده و تحت قوانين آن کشور کسب و کار کرده و به قوانين آن کشور احترام ميگذارد. عضو شوراي عالي فضاي مجازي افزود: بر اين اساس اين شبکه اجتماعي، هر تصميم سياسي در سطح بين المللي يا در سطح روابط بين کشوري و بين دولتي را بر خط مشيهاي خود اعمال ميکند. بي اعتنايي به مصوبات شوراي عالي فضاي مجازي درباره شبکههاي اجتماعي جليلي با اشاره به عدم تحقق مصوبه شوراي عالي فضاي مجازي درباره حمايت از پيام رسانهاي بومي و استقرار سرور پيام رسانهاي خارجي در کشور ميگويد: ما بايد مصوبه شوراي عالي فضاي مجازي را اجرا کنيم. مصوبه شورا که ۲ سال قبل در مورد پيام رسانها و شبکههاي اجتماعي تصويب شده اين است که هر شبکه اجتماعي اعم از داخلي و خارجي براي فعاليت، نياز به اخذ مجوز دارد و اخذ مجوز براي هر کاري در هر جاي دنيا ضرورت دارد و ما نميتوانيم کسب و کاري داشته باشيم که در حوزه عملکرد خود از هيچ جايي در داخل کشور مجوز نگرفته باشد و هر کاري که دوست دارد انجام دهد. وي با بيان اينکه اين موضوع شامل شبکه پيام رسانهاي داخلي، شبکههاي اجتماعي داخلي و خارجي هم ميشود، افزود: اگر شبکه اجتماعي خارجي بخواهد در داخل کشور فعاليت کند بايد از يک نهاد به نام سازمان تنظيم ارتباطات وزارت ارتباطات، تنظيم مقررات صدا و سيما، مرکز رسانههاي ديجيتال وزارت ارشاد و يا از مرکز ملي فضاي مجازي مجوز بگيرد. جليلي با تاکيد بر اينکه اخذ مجوز، پاسخگويي در پي دارد و قابل اعمال قوانين و احکام قضائي پيرو شکايات احتمالي خواهد بود، گفت: اگر اين اتفاق نيافتد ما بايد هر روز مترصد اين باشيم که با وجود يک برخورد احساسي و سليقهاي از نظر نشر اکاذيب، جامعه دچار نابساماني شود و کسي نيز پاسخگو نخواهد بود. اتفاقي که در وقوع سيل اخير و انتشار اکاذيب بسيار در شبکههاي اجتماعي خارجي با آن مواجه شديم. وي با بيان اينکه اگر رسانههاي پيام رسان خود را پاسخگو و ملزم به مصالح عمومي مردم ندانند، نميتوان به آنها اعتماد کرد، خاطرنشان کرد: حال وقتي يک شبکه اجتماعي تحت تأثير قوانين دشمن آشکار ما قرار دارد، دشمني که ما را تحريم کرده و هرروز نيز آن را افزايش ميدهد، قاعدتاً نميتوان به آن شبکه اتکا کرد. تاکيد رئيس جمهور براي پيگيري مصوبات بر زمين مانده عضو شوراي عالي فضاي مجازي با بيان اينکه حاکميت بايد اين مساله را مطرح و حل کند، در مورد اينکه چرا قانون دراين باره اجرايي نميشود، تاکيد کرد: شوراي عالي فضاي مجازي نقش سياست گذاري دارد و اين مصوبه نيز در مورد فعاليت شبکههاي اجتماعي وجود دارد. وي گفت: اين گلايه از طرف ما به عنوان عضو شوراي عالي فضاي مجازي مطرح است که چرا مصوبه شورا اجرا نشده و اين سوال هم از مرکز ملي فضاي مجازي و هم وزارت ارتباطات به شکل دقيق وجود دارد که چرا مصوبه شوراي عالي فضاي مجازي در خصوص پيام رسانها و شبکههاي اجتماعي اجرا نشده و زمين مانده است. جليلي تاکيد کرد: اين موضوع بر زمين مانده و در ۳ جلسه گذشته شوراي عالي فضاي مجازي نيز، پيگيري مصوبات اجرا نشده مطرح شد و حتي ئيس جمهور هم تاکيد کردند که اين موضوع بررسي و در صحن شورا بيايد اما تاکنون اتقاق نيافتاده است. وي با بيان اينکه اين کوتاهي قطعاً انجام شده است، افزود: مصوبه شوراي فضاي مجازي درباره فعاليت شبکههاي اجتماعي اجرايي نشده و يا حداقل دقيقتر اين است که به شکل کاملي اجرا نشده است. سهل انگاري کشور در مواجهه با بي احترامي شبکههاي اجتماعي جليلي با اشاره به تجربيات ساير کشورها در زمينه مقابله با شبکههاي اجتماعي خارجي که قوانين آن کشورها را رعايت نميکنند، توضيح داد: يکي از مثالهاي خيلي بارز مربوط به کشور چين، کره جنوبي و اروپا هستند که در رابطه با شبکههاي اجتماعي مانند فيس بوک و واتس اپ هرجا که لازم بوده عکس العمل مناسب را نشان دادند. وي تاکيد کرد: يعني در کشور ما سهل انگاري در مواجهه با شبکههاي اجتماعي فعالي که به قوانين کشور احترام نميگذارند رخ داده و متأسفانه برخي مسئولان نسبت به اين موضوع اعتنايي ندارند. وي با اشاره به اينکه برخي کشورها شبکه داخلي خود را دارند و مردم را به شبکههاي اجتماعي داخلي خودشان هدايت کردند، افزود: برخي کشورها نيز با فعاليت شبکه اجتماعي موافقت کردهاند که قوانين آن کشور را پذيرفته و در راستاي آن قوانين فعاليت ميکند. برخي کشورها با مسئولان شبکههاي اجتماعي مذاکره کرده و آنها نيز قوانين کشور مدنظر را پذيرفتهاند. عضو شوراي عالي فضاي مجازي با بيان اينکه استقرار سرور شبکه اجتماعي در داخل کشور در درجه اهميت قرار ندارد، گفت: مهم احترام و قبول قوانين کشوري است که درصد خوبي از مشترکان آن پيام رسان در آن کشور قرار دارند. وي درباره تجربه مهاجرت کاربران به پيام رسانهاي داخلي و عدم موفقيت اين پيام رسانهاي بومي نيز گفت: موفق نبودن شبکههاي اجتماعي داخلي به دليل مشکلات فني و کيفي نبود. البته قبول دارم که ارديبهشت و خردادماه سال گذشته هجمه اي که به يکي از پيام رسانها وارد شد بسيار زياد بود. البته آن اتفاق به دو دليل هجوم مراجعه مشترکان به آن پيام رسان و حملات به آن، صورت گرفت. جليلي خاطرنشان کرد: بايد اين را قبول کنيم که عدهاي با پيام رسان داخلي دشمني داشتند و براي ناموفق جلوه دادن پيام رسان، حملاتي را فراهم کردند که اين خدمت داخلي نتواند موفق باشد. البته بعد از مقطعي اين حملات کم شد اما بازتاب مراجعه مشترکان هم کمتر شد. وي با بيان اينکه هم اکنون بخشي از اشکالات از نظر زيرساختي و نرم افزاري حل شد و نرم افزارهايي که داريم واقعاً جوابگوي نياز مردم است، گفت: مساله فعلي فعاليت برخي از سرويسهاي عمومي و دولتي و مدارس است که دست از پيام رسان خارجي برنمي دارند. اگر اينها به سمت پيام رسانهاي داخلي بيايند هم رونق ايجاد ميشود و هم اينکه شيب رشد پيام رسانهاي بومي مانند پيام رسانهاي خارجي ارتقا خواهد يافت. به گفته جليلي، هم اکنون پيام رسانهايي مانند بله، سروش و گپ شيب فني رشد خوبي داشتند و حداقل جمعي از ما که کل فعاليتمان در اين شبکهها است، از آنها راضي هستيم. عضو شوراي عالي فضاي مجازي تاکيد کرد: ضعف ما در زمينه پيام رسانهاي بومي، قبل از آنکه ضعف فني باشد، ضعف مديريتي و تصميم بوده است. يعني اين کاستي، صرفاً فني نبوده و اگر اقتدار را به خرج ميداديم و تصميم درستي در سطح ملي و با همگرايي ميگرفتيم، مساله فني قابل حل بود. وي گفت: نهايتاً ميتوانستيم حتي خدماتي را در اين زمينه اجاره کنيم. سخت نبود که براي مثال خدمات ميزباني را از يک سرويس دهنده ميزباني در اروپا و يا شرق اجاره کنيم. اينترنت روسي، چيني و اروپايي در راه است پيش بيني از چشم انداز آينده فضاي مجازي و اخبار منتشر شده حاکي از يک تحول اساسي است که ممکن است در سالهاي آينده شرايط استفاده از اينترنت را به طور کلي تغيير دهد. اين تحول تکه تکه شدن اينترنت به علت سياستهاي متضاد و خصومتها و رقابتهاي امريکا با ديگر کشورهاي جهان است. اريک اشميث يکي از مؤسسان گوگل نيز به صراحت اعلام کرده است که فکر ميکنم محتملترين سناريويي که الان داريم، تجزيه اينترنت نيست، در عوض پيشبيني ميکنم که اينترنت به دو قسمت اينترنت چيني و غيرچيني که توسط آمريکا اداره ميشود، تقسيم شود. اگر چين را ببينيم و مقياس شرکتهايي که در آن راهاندازي ميشوند، خدماتي که آنجا ارائه ميشود و سرمايهاي که آنجا وجود دارد را با دقت بررسي کنيم، خواهيم ديد که مختصات لازم براي ايجاد يک پديده را دارد. اينترنت چيني از توليد ناخالص داخلي آن – که خود رقم بزرگي است- و همچنين توليد ناخالص داخلي آمريکا هم بزرگتر است. از سوي ديگر دوماي روسيه نيز هفته قبل طرح راهاندازي اينترنت مستقل ملي در اين کشور را به تصويب رساند. اين طرح با هدف تضمين تداوم دسترسي کاربران به اينترنت در صورت اقدامات خرابکارانه و قطع شدن ارتباط اين کشور با شبکه جهاني وب ارائه شده است. طرح مذکور علاوه بر اين انتقال داده کاربران اينترنتي روسيه به سرورهاي خارج از اين کشور را محدود ميکند. اين طرح در ماه دسامبر سال ۲۰۱۸ از سوي گروهي از قانونگذاران روس در پاسخ به طرح «راهبرد سايبري ملي» آمريکا که روسيه، چين، ايران و کره شمالي را متهم به استفاده از ابزارهاي سايبري براي زير سوال بردن آنچه دموکراسي و اقتصاد اين کشور خوانده شد، متهم ميکرد ارائه شده است. قانونگذاران روس ميگويند در صورتي که روابط با غرب دچار تنش شود و آمريکا نيز ارتباط آيپيهاي روسيه را با شبکه جهاني وب قطع کند، نياز به شبکه اينترنت مستقلي خواهد بود تا ارتباط و انتقال اطلاعات ميان کاربران روس را تضمين کند. تعقيب چنين طرحهايي محدود به روسيه و چين نيست و به نوشته نيويورک تايمز اروپاييها نيز برنامههاي خاص خود را در اين زمينه تعقيب ميکنند. اروپايي هم به علت پاره از اختلافات سياسي با آمريکا و نيز به خاطر از دسترس خارج شدن مکرر سرويسهاي مورد استفاده خود در داخل ايالات متحده مانند خدمات کلود آمازون، گوگل و غيره ترجيح ميدهند زيرساختهاي انحصاري خود را در فضاي مجازي ايجاد کنند. مقامات اين کشورها همچنين از اينکه آمريکاييها در فضاي مجازي به ارزشهاي دموکراتيک ادعايي خود پايبند نبوده و قلدرمابانه رفتار ميکنند نيز معترض بوده و بيم دارند که تشديد فعاليتهاي هکري در اينترنت فعلي امنيت شهروندان اروپايي را به خطر بيندازد و از همين رو ايده جداسازي اينترنت اروپايي از اينترنت امريکايي را دنبال ميکنند.