گزارشی مفصل از استراتژی تازه پوتین در خاورمیانه
انتخاب/ يک رويکرد مسکو که کمتر مورد توجه قرار گرفته، تلاشش براي ترويج شاخهاي از اسلام سياسي صلحطلب است که اتفاقا با سرکوب اسلامگرايان در برخي کشورهاي عرب همزمان شده است. نشريه آتلانتيک نوشت: پررنگ شدن حضور روسيه در خاورميانه عموما از جنبه اقتصادي و نظامي مدنظر قرار ميگيرد. در سال ۲۰۱۵ مداخله روسيه در جنگ داخلي سوريه به منظور حفظ حکومت بشار اسد، بر نفوذ آن همراه با ايران افزود و در نهايت توانست موجب جدايي ترکيه از آمريکا شود. حتي در سالهاي اخير مسکو تلاش کرده در قالب قراردادهاي فروش سلاح و سرمايهگذاري، به متحدان آمريکا در حاشيه خليجفارس نزديک شود. اما يک رويکرد مسکو که کمتر مورد توجه قرار گرفته، تلاشش براي ترويج شاخهاي از اسلام سياسي صلحطلب است که اتفاقا با سرکوب اسلامگرايان در برخي کشورهاي عرب همزمان شده است. در ادامه اين مطلب آمده است: مامور ويژه روسيه براي نيل به اين هدف، رمضان قديرف رييسجمهوري خودمختار چچن است. براي قديرف مقابله با اسلامگرايان تندرو، يک ماموريت تمديد شده پس از جنگ داخلي چچن است که در آن به نمايندگي از مسکو با جداييطلبان مسلمان افراطي ميجنگيد. يک نمونه ابتدايي از اتحاد مذهبي روسي-عربي را ميتوان کنفرانس بينالمللي نخبگان اسلامي دانست که در سال ۲۰۱۶ توسط قديرف در گروزني پايتخت چچن برگزار شد. اين کنفرانس با همکاري چهرههاي مذهبي نزديک به حکومتهاي هاي مصر و امارات تشکيل شد؛ دو کشوري که به مخالفت با اسلام سياسي شهرت دارند و ميزبان روحانيون سوري هستند. مشارکتکنندگان در اين کنفرانس از مخالفان جريان بنيادگراي اسلامي هستند که با عنوان سلفيسم شناخته ميشود و رسماً در عربستان سعودي فعاليت دارد. به همين دليل برگزاري اين کنفرانس، تلاشي براي انزواي عربستان سعودي قلمداد شد. اما از آن موقع تاکنون، مسکو روابط خود را با رياض ارتقا داده است. در اکتبر سال ۲۰۱۷ سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه عربستان در ديدار با ولاديمير پوتين، از اسلامگرايي در روسيه سخن گفت. گفته شده که در اين ديدار، پادشاه عربستان متعهد شده به تامين مالي مسجدسازي و تبليغ اسلام در روسيه پايان دهد. در فوريه گذشته، عربستان در اقدامي مشابه کنترل بزرگترين مسجد بلژيک که متهم به ترويج افراطگرايي بود را تحويل دولت اين کشور داد. در تابستان امسال، استقبالي شاهانه از قديرف در عربستان به عمل آمد. سعوديها او را به داخل اتاق حضرت محمد (ص) راه دادند که به روي عموم بسته است و تنها به مقامات خاص اجازه بازديد از آن را ميدهند. همچنين عليرغم پيروي قديرف از صوفيسم در اسلام که از نظر سلفيان عربستان، شاخهاي انحرافي از اسلام تلقي ميشود، به او اجازه داده شد آداب مذهبي خاص خود را در اين اتاق به جا بياورد. اين واقعه نشان ميدهد با وجود اختلافات عميق مذهبي ميان قديرف و سعوديها، پيوند قدرتمندي ميان عربستان و روسيه شکل گرفته است. قديرف تبديل به يکي از دوستان نزديک بسياري از رهبران جهان عرب از جمله مهمترين متحدان آمريکا يعني بن سلمان وليعهد عربستان و بن زايد وليعهد ابوظبي شده است. تلاش روسيه براي نزديکي به جهان اسلام عللي چند دارد از جمله نگرانيهاي داخلي. مسلمانان پانزده درصد از جمعيت روسيه را تشکيل ميدهند و تاکنون روسيه دو جنگ را با مسلمانان جداييطلب در شمال قفقاز پشت سر گذاشته است. برآمدن القاعده و داعش موجب تشديد نگرانيهاي مسکو از اسلامگرايان افراطي شد به خصوص که بسياري از جنگجويان آنها را داوطلباني از مناطق شمال قفقاز تشکيل ميدادند. سه هفته پس از آغاز مداخله روسيه در جنگ داخلي سوريه، پوتين از رهبران مسلمان در روسيه خواست که افراطگرايي را محکوم کنند. او گفت: «ايدئولوژي آنها بر پايه دروغ و انحراف از تعاليم اسلامي شکل گرفته است. آنها به دنبال استخدام جنگجوياني در داخل کشور ما نيز هستند». همچنين روسيه تمايل دارد نگاه افکار عمومي در جهان اسلام به روسيه به عنوان کشوري که نظر خصمانه اي به اسلام دارد، تغيير يابد. اين نگاه عمدتا ناشي از سابقه هجوم شوروي به افغانستان است. يوري بارنيت، کارشناس امور سياسي با تخصص در سياست خاورميانهاي روسيه در اين باره معتقد است: «در سطح بينالملل روسيه در حال بهرهبرداري از چچن است تا به انتقادات در ميان اهل تسنن مبني بر اتحاد مسکو با شيعيان خاتمه دهد. به عنوان مثال تشکيل پليس چچني در سوريه بخشي از اين راهبرد است. همچنين چچني ها در حال بازسازي مسجد بزرگ حلب هستند که براي جلب نظر اهل سنت سوريه انجام ميشود». انگيزه ديگر روسيه اين است که خود را از آمريکا متمايز سازد. به طور مشخص از سال ۲۰۱۶ شاهد نزديک شدن روسيه به جهان اسلام بوديم که همزمان بود با افزايش احساسات ضد اسلامي در اروپا. يک تحليلگر سياسي چچني در اين باره ميگويد: «روسيه در حال سرمايهگذاري روي اين تصوير از خود است که با آمريکا تفاوت دارد، خصومتي با اسلام ندارد و به دنبال معرفي يک اسلام ميانهرو است که رمضان قديرف و چچن، الگوي آن محسوب ميشود». دولتهاي عرب نيز به علت ارزشي که در قديرف ميبينند، مايل به همکاري با روسيه هستند. نيل هائر، تحليلگر سياسي مقيم گرجستان در اين باره ميگويد: «توسعه روابط گرم با رهبران خاورميانه به خصوص در خليجفارس تبديل به اولويت رمضان قديرف در سالهاي اخير شده است. او تلاش دارد چچن را به عنوان يک کشور مسلمان مستقل معرفي کند. همچنين او تجارب خود در ارتباط با سرکوب تندروهاي داخلي را در اختيار رهبران جهان عرب ميگذارد». وسعت اقدامات عليه اسلام سياسي و سلفي در جهان عرب به حد بيسابقهاي رسيده است. تعدادي از کشورهاي خاورميانه و شمال آفريقا به همکاري باهم ميپردازند تا به مبارزه با افراطگرايي و آگاه کردن مردم از حربههاي آشوب طلبانه آنها بپردازند. حتي ممکن است سوريه که متحد نزديک روسيه است و تا همين اواخر از سوي اکثر همسايگانش بايکوت شده بود، به اين جريان بپيوندد. اخيرا قانوني در سوريه به تصويب رسيده که مقامات اين کشور را ملزم ميکند به طور نظاممند با نفوذ اسلام سياسي و وهابيسم مبارزه کنند. ممکن است آمريکا و کشورهاي غربي پذيراي اين ايده نباشند که اسلامگرايان و سلفيها از جهادگرايان خطرناکترند اما تلاش روسيه براي ترويج الگوي ديگري از اسلام در هماهنگي با قدرتهاي جهان عرب، بيش از مسيرهاي اقتصادي و نظامي موجب تحکيم موقعيت اين کشور در خاورميانه خواهد شد.