رایج‌ترین شایعات شبکه‌های اجتماعی

مرکز مديريت امداد رخدادهاي رايانه‌اي با انتشار محورهاي شايعه پراکني درشبکه‌هاي اجتماعي به دليل نبود فرهنگ انتشار محتواي ديجيتال، از تلاش محققان براي ساخت ابزار دروغ‌سنج درفضاي مجازي خبر داد. شايعه پديده‌اي اجتماعي و رواني به معني بيان مسائل بي‌پايه و اساس و انتشار آن‌هاست. اين امر به خصوص هنگامي که اين شايعات به حريم خصوصي افراد ديگر مرتبط است اهميت و خطر بيشتري پيدا مي‌کند. رشد شايعات و اخبار دروغين در شبکه هاي اجتماعي امروزه شبکه‌هاي اجتماعي به انتشار شايعات و اخبار دروغين تسريع بخشيده‌اند. به طوري‌ که اين امر به يکي از مهم‌ترين مسائل و معضلات رايج استفاده از شبکه‌هاي اجتماعي در ايران و سراسر دنيا تبديل‌ شده‌است. تقريبا محال است کاربر يکي از شبکه‌هاي اجتماعي باشيد و در طول روز با اطلاعات نادرست و دروغ مواجه نشويد و حتي ممکن است به‌طور ناخواسته موجب پخش اين شايعات در شبکه‌هاي اجتماعي شويد. پخش و انتشار يک شايعه در شبکه‌هاي اجتماعي شايد با فشردن دکمه بازنشر کسري از ثانيه زمان برد، اما تاثيرات اجتماعي، فرهنگي، سياسي و حتي اقتصادي اين کار مي‌تواند بسيار وسيع و دور از تصور کاربران باشد. عموما کساني که تمامي اخباري را که در فضاي مجازي مشاهده مي‌کنند را باور کرده و به بازنشر آن‌ها کمک مي‌کنند، از جانب دوستان و آشنايان به دليل انتشار اطلاعات جعلي متهم به بي‌احتياطي و سطحي‌نگري شده و اين مشخصه در طولاني‌مدت موجب آسيب‌هاي رواني و اجتماعي براي آنان خواهد شد. لذا نياز است که اين پديده رايج در شبکه‌هاي اجتماعي را که گاه ريشه در عقايد و باورهاي فرهنگي دارد و مي‌تواند به‌عنوان بيماري اجتماعي نيز محسوب شود شناخته و راه‌هاي مقابله با آن‌ها را شناسايي کنيم. ۵ شايعه رايج در فضاي مجازي مرکز مديريت امداد و هماهنگي عمليات رخدادهاي رايانه اي (مرکز ماهر) با آگاهي رساني در اين زمينه به برخي از انواع رايج شايعات در دنياي مجازي پرداخته و راه‌کارهاي مقابله با اين گونه شايعات را در شبکه‌هاي مجازي و اجتناب از حضور در حلقه مروجان شايعات و اطلاعات دروغين را منتشر کرد. ۱. مرگ چهره‌هاي مشهور: شايد يکي از رايج‌ترين شايعات در دنياي مجازي، انتشار دروغين مرگ چهره‌هاي مشهور و شناخته‌شده باشد. اين پديده در کشورهاي غربي به‌ويژه آمريکا رواج بسياري داشته و متاسفانه در سال‌هاي اخير در ايران نيز روند رو به افزايشي داشته و بارها خبر فوت هنرمندان، بازيگران، فوتباليست‌ها، رجل سياسي و ... منتشر شده است. اين امر به صورتي شايع شده که اخيرا با فوت يک شخصيت معروف و محبوب جامعه، بيشترين تلاش‌هاي خبرنگاران صرف گرفتن تاييديه موثق براي خبر فوت وي مي‌شود. دليل اين رفتار را جامعه شناسان در شهرت و سعي و رقابت افراد و رسانه‌ها براي پوشش خبري اخبار مربوط به چهره‌هاي معروف و شناخته‌شده مي‌دانند. براي مقابله با اين روند و جلوگيري از حضور در چرخه انتشار خبر مرگ افراد، مي‌توان از اطلاعات مندرج در خبرگزاري‌هاي شناخته‌شده و معتبر استفاده کرد. ۲. پيام‌هاي جعلي با محتواهاي برانگيزنده احساس: اين نوع از شايعات پيش‌تر در سرويس‌هاي رايانامه‌اي (ايميل) رايج بوده و اخيرا در شبکه‌هاي اجتماعي شيوع بيشتر و وسيع‌تري يافته‌اند. عموما اين پيام‌ها شامل مطالبي نظير کمک به يافتن کودک گم‌شده و يا آسيب‌ديده با درخواست بازنشر مطلب هستند که با برانگيختن احساسات مخاطب سعي در پخش اين خبر جعلي دارند. برخي نيز با وعده دستاورد مالي براي کاربران آنان را ترغيب به بازنشر اطلاعات جعلي مي‌کنند. بايد گفت که با اطلاع‌رساني‌هاي صورت گرفته از جانب رسانه‌هاي گوناگون اين مورد از شايعات کاهش محسوسي داشته و کاربران ديگر مانند قبل در دام انتشار اخبار جعلي از اين‌دست نمي‌افتند. برخي از اين مطالب جعلي حاوي هرزنامه‌ها و بدافزارها هستند که لزوم اجتناب از انتشار آن‌ها را بيش از پيش بااهميت مي‌سازد. ۳. شايعات انتخاباتي: مسائل انتخاباتي از مهم‌ترين و حساس‌ترين مسائل سياسي جامعه هستند. به دليل اهميت و حساسيت موضوع و توجه افکار عمومي به آن اخبار مربوط به انتخابات با سرعت بسيار زيادي به‌ويژه در شبکه‌هاي اجتماعي انتشار يافته و موجب تحريک جريان‌ها و افراد مي‌شود. در اين ميان بسياري از اخبار جعلي نيز توسط افراد و گروه‌هاي مختلف منتشر مي‌شوند که مي‌توانند زمينه‌ساز ناآرامي‌هاي اجتماعي و سياسي شوند. در انتخابات اخير مجلس شوراي اسلامي اخبار جعلي مبني بر قطع ارتباطات اينترنتي و مجازي پيش از انتخابات و ايجاد ترديد در صحت و سلامت انتخابات پس از راي‌گيري در برخي شعب موجب بروز نگراني‌هاي عمده و در برخي موارد درگيري‌هاي محلي شد. لزوم يکپارچگي در اطلاع‌رساني از سوي نهادهاي رسمي و مراجعه افراد به اين نهادها براي اطمينان از نتايج، از جمله راه‌کارهاي مقابله با شايعات انتخاباتي در شبکه‌هاي مجازي است. ۴. اخبار کذب در مورد شبکه‌هاي اجتماعي: اخيرا يکي از موارد رايج شايعات در شبکه‌هاي اجتماعي، ايجاد ترديد و شائبه در مورد خود شبکه‌هاي اجتماعي است. يکي از مثال‌هاي اين اخبار، رواج شايعه پرداخت حق عضويت کاربران (مگر با انجام اقدام خاصي که خود مي‌تواند با مقاصد فريبکارانه و مخرب همراه باشد) در هنگام فعاليت در شبکه‌هاي اجتماعي و يا فروش اطلاعات شخصي کاربران توسط اين شبکه‌ها است. بايد توجه شود به‌هرحال فعاليت در شبکه اجتماعي و نشر اطلاعات مي‌تواند مورد سوءاستفاده واقع شود، لذا حصول اطمينان از صحت و شايستگي شبکه اجتماعي و اعتماد به آن لازمه فعاليت در آن است. ۵. شايعات مربوط به خطرات: اين مورد را مي‌توان يکي از تاثيرگذارترين پديده‌هاي اجتماعي حاصل از شبکه‌هاي اجتماعي دانست. «زلزله سنگين تهران»، «آلودگي و مسموم بودن دلسترها»، «آلودگي آب‌معدني و زمان‌بندي آب شهرها»، «خرماهاي مسموم شده داعش و نوشابه‌هاي فلج‌کننده»، «نوشابه‌هاي مرگبار و کالباس‌هاي فلج‌کننده»، «اسيدپاشي در ميدان هفت‌تير»، «امروز صبح به‌صورت دوست دخترخاله‌ام در ميدان توحيد اسيدپاشي شد» و «پزشکان مي‌گويند مصرف قند باعث ازکارافتادن ريه‌ها خواهد شد»، ازجمله شايعات اجتماعي در شبکه‌هاي مجازي هستند که هرروز نيز دامنه وسيع‌تري از منظر تاثيرگذاري و ايجاد مسائل و چالش‌هاي گسترده اجتماعي، فرهنگي و حتي سياسي مي‌يابند. اين پديده موجب ايجاد نگراني‌هاي گسترده اجتماعي و تشويش افکار عمومي مي‌شود و در حالت شديدتر مي‌تواند موجب بروز ناامني‌ها و بي‌اعتمادي‌هاي گسترده نسبت به نهادهاي دولتي شوند. تلاش محققان خارجي براي ساخت ابزار دروغ سنج در فضاي مجازي استفاده از عقل سليم و قدرت تحليل يکي از ابزار مقابله با شايعات در شبکه‌هاي اجتماعي است. دروغ بودن برخي از اخبار و شايعات به‌ويژه در حوزه سلامت و مسائل فردي به‌قدري واضح و روشن است که بازنشر آن‌ها توسط افراد نشان از تفکر سطحي و عدم تعقل کافي براي تحليل درست و منطقي بودن اخبار دارد. محققان حوزه‌هاي علوم اجتماعي پيشنهاد مي‌کنند هميشه در مواجهه با خبري که ظن شايعه به آن داريد، از خود سوال کنيد: «چه کسي از انتشار اين خبر سود مي‌برد؟». در بسياري از موارد به راحتي منشا خبر و علت پخش‌شدن آن معلوم مي‌شود و شايعه‌بودن خبر را مشخص مي‌سازد. البته در بسياري از موارد، شايعات ناشي از شوخي ساده فرد يا افرادي است که شايعه‌پراکني آن‌ها به طور اتفاقي فراگير مي‌شود. رعايت اخلاق و احترام به حريم خصوصي افراد يکي ديگر از موانع انتشار اخبار دروغين غيراخلاقي خواهد بود که نيازمند توسعه فرهنگ انتشار محتوا در شبکه‌هاي اجتماعي است و رويکرد ديگر نيز مراجعه به خبرگزاري‌هاي رسمي و معتبر براي بررسي صحت‌وسقم خبر است. راه‌کار جالب و بسيار کاربردي ديگري که اخيرا رشد کرده است ايجاد وب‌گاه‌هاي اطلاع‌رسان در مورد شايعات رايج و اخبار دروغ فضاي مجازي و شبکه‌هاي اجتماعي است که مخاطب مي‌تواند با مراجعه به آن‌ها، ليست شايعات روز را مشاهده کرده و با ارتباط با گردانندگان آن‌ها از صحت‌وسقم اخبار اطمينان حاصل کند؛ وب‌گاه‌هايي که با جستجو در محيط وب امکان دسترسي به آن‌ها وجود دارد. اخيرا محققان علوم کامپيوتر دانشگاه شفيلد انگلستان، در تلاش براي ايجاد ابزار دروغ‌سنج براي مقابله با شايعات و دروغ‌هاي فضاي مجازي به شکل فعال و به‌روز هستند که در صورت ايجاد و استفاده از اين گونه ابزارها، تا حدي زياد مي‌توان از شيوع اخبار جعلي و شايعات در فضاي مجازي و شبکه‌هاي اجتماعي جلوگيري کرد. از گسترش شايعات در فضاي مجازي جلوگيري کنيم شايعه پديده‌اي اجتماعي است که با ظهور شبکه‌هاي اجتماعي و در فضاي مجازي فرصت بسيار بيشتري براي توسعه و رشد داشته و اين مسئله موجب بروز مسائل و چالش‌هاي بسياري در عرصه اجتماعي و فرهنگي شده است. تلاش‌هاي بسياري براي مقابله با شايعات از سوي نهادهاي ذي‌ربط صورت گرفته است با اين‌حال اين پديده هنوز متوقف نشده و مي‌توان گفت در حال رشد و شتاب بيشتري به دليل گستره تاثير شبکه‌هاي اجتماعي بر زندگي روزمره مردم و کاربران است. با اين حال مي‌توان با رعايت يک قانون کلي از گسترش شايعات جلوگيري کرد: « اگر از صحت و موثق بودن مطلبي در شبکه‌هاي اجتماعي اطمينان کامل نداريم از بازپخش آن به صورت جدي پرهيز کنيم». با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد