دنياي اقتصاد/
متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست.
رئيسجمهوري ايران در سفري يکروزه امروز وارد عمان و سپس کويت ميشود. اين سفر حاوي سه پيام مهم در شرايط کنوني منطقه است. پيام اول پاسخي به دعوت امير کويت و سلطان عمان است که نتيجه آن توسعه روابط با دو بازيگر متعادل و ميانجي در شوراي همکاري خليج فارس است. هدف دوم انتقال پيام به عربستان سعودي براي نشان دادن آمادگي تهران براي انجام گفتوگوهاي مستقيم و جدي است و پيام سوم نيز ضرورت احياي منطقهگرايي براي خنثي کردن تهديدات بهخصوص در عصر ترامپ است.
20 روز پس از سفر وزير امور خارجه کويت به تهران و انتقال پيام امير اين کشور به حسن روحاني که برخي آن را ميانجيگري کويت ميان ايران و عربستان دانستند، قرار است رئيسجمهوري ايران امروز چهارشنبه در سفري يکروزه وارد عمان و سپس کويت شود. کارشناسان اين سفر را حاوي سه پيام مهم در شرايط کنوني منطقه ميدانند. پيام اول در واقع پاسخي به دعوت امير کويت و سلطان عمان است که نتيجه آن توسعه روابط با دو بازيگر متعادل و ميانجي در شوراي همکاري خليجفارس است. هدف دوم انتقال پيام ايران به ديگر اعضاي شوراي همکاري بهخصوص عربستان سعودي براي نشان دادن آمادگي تهران براي انجام گفتوگوهاي مستقيم و جدي است و پيام سوم نيز ضرورت احياي منطقهگرايي در راهبرد چندجانبهگرايي ايران براي خنثي کردن تهديدات بهخصوص در عصر ترامپ است.
گسترش روابط با ميانجيها
کويت و عمان همواره و در زماني که روابط ايران با ديگر اعضاي شوراي همکاري خليجفارس همچون عربستان، بحرين و امارات تنش آلود و دچار اصطکاک بوده، سعي در ميانجيگري و بهبود روابط منطقهاي با ايران داشتهاند. نقشآفرينيهاي متعدد عمان در روابط ايران با بريتانيا و آمريکا و در مقطع اخير کويت براي ارسال پيام شوراي همکاري خليجفارس نشان از اين عزم و اراده سلطان نشين عمان و اميرنشين کويت دارد. در همين خصوص، سلطان قابوس پادشاه عمان در سوم شهريور ماه 1392 بهعنوان اولين ميهمان خارجي رئيس دولت يازدهم به تهران سفر کرد و روحاني نيز در نخستين سفر خود به کشورهاي عضو شوراي همکاري خليجفارس، در اسفندماه 1392 به عمان سفر کرد. متعاقب اين رفت و آمدهاي ديپلماتيک، شيخ صباح احمد جابرالصباح امير کويت نيز در خردادماه 1393 به تهران سفر کرد.
جدا از بهبود مناسبات با مسقط و کويت، يکي از اهداف سفر روحاني به عمان احتمالا حل مساله پولهاي آزادشده ايران است. در جريان مذاکرات هستهاي حدود ۵ ميليارد دلار پول ايران در مقاطع مختلف آزاد و به عمان انتقال داده شد اما آن زمان اين پول در اين کشور بلوکه شد و عمانيها اعلام کردند توان باز پس دادن اين مبلغ را ندارند. چندي پيش تعدادي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي خواستار تسريع تعيين تکليف وصول ۵ ميليارد دلار دارايي ايران از عمان شدند. سرنوشت وجوه دريافتي از فروش اورانيوم و آبسنگين نيز که پول آن به بانکهاي عمان واريز ميشود، بخش ديگري است که احتمال ميرود روحاني در اين سفر درباره آن با مقامات عمان گفتوگو کند. همچنين تعيين تکليف پروژه انتقال گاز ايران به عمان نيز از ديگر اهداف سفر رئيسجمهوري به مسقط است. در سال 2013 ايران و عمان براي اجراي اين پروژه توافق کردند، اما بهدليل تشديد تحريمها عليه ايران اين پروژه تقريبا به حالت تعليق درآمده بود. پيشتر نيز بيژن زنگنه 19 بهمن ماه گفت که پيشبيني ميکنيم، قبل از فوريه سال ۲۰۱۷ ميلادي روي صادرات گاز به توافق نهايي با عمان دست پيدا کنيم.
تنشزدايي با عربستان
تنشزدايي با دولتهاي عربي خليجفارس و در راس آنها عربستان سعودي را يکي از اهداف سفر منطقهاي حسن روحاني به عمان و کويت ميدانند که حاوي پيام غيرمستقيم ايران براي رقيب منطقهاياش است. بهخصوص که گفتمان سياست خارجي دولت يازدهم از همان زمان روي کار آمدن حسن روحاني بر بهبود روابط با همسايگان بهخصوص سعودي تنظيم شده بود. اما توافق هستهاي و تحولات سوريه باعث شد رياض با درک ناصوابي که از آنچه نفوذ ايران در منطقه ميپنداشت، به سمت تعارض و تنش بيشتر با ايران حرکت کند که سال گذشته به قطع ارتباط سياسي و اقتصادي منجر شد. در اين ميان اما کشورها و بازيگران زيادي سعي داشتند تا ميان اين دو دولت ميانجيگري کنند و آشتي را برقرار سازند که هر بار با پاسخ منفي رياض مواجه ميشدند. در همين ارتباط روحاني چندي پيش گفت که حداقل ۱۰ کشور که کويت هم جزو آنهاست پيشنهاد کردهاند ميان ايران و عربستان ميانجيگري کنند. وساطت و ميانجيگري که نشان از اهميت روابط صلحآميز ايران و عربستان براي ثبات و امنيت منطقه دارد. در هنگامه سفر وزير خارجه کويت به تهران برخي از رسانههاي عربي مدعي شده بودند وزير امور خارجه کويت در سفر به تهران ميخواهد پيام شوراي همکاري خليجفارس را به ايران منتقل کند. اين پيام حاوي مضاميني درباره روابط ايران و کشورهاي عضو شوراي همکاري خليجفارس براساس منشور سازمان ملل و قوانين بينالمللي است. در اين زمينه حميد ابوطالبي معاون سياسي دفتر رئيسجمهوري نيز در مطلبي در صفحه توييتر خود نوشت: «ابتکار منطقهاي دکتر روحاني و پذيرش دعوت سران عمان و کويت، ميتواند نشانهاي باشد بر ضرورت دوستي، اخوت اسلامي و بازگشت به روابط صميمانه منطقهاي، هشداري باشد بر لزوم پايان اختلافات مذهبي، درگيريهاي فرقهاي، خشونتهاي تروريستي، کشتار بيگناهان، آوارگي بيپناهان و تنشهاي روزافزون منطقهاي و آغازي باشد بر حتميت خاتمه ويراني بلاداسلامي، تخريب اقتصاد منطقهاي، از بين رفتن سرمايهها و نابودي رفاه کشورهاي منطقه.» بنابراين بايد ديد اين سفر روحاني که خود حاکي از آمادگي ايران براي بهبود روابط با همسايگان جنوبي خود بهخصوص عربستان است، تا چه حد با واکنش مثبت مقامات سعودي مواجه خواهد شد. بهخصوص که سعوديها بايد به اين درک رسيده باشند که نتيجه ميلياردها دلار هزينه در منطقه نتوانسته منجر به برتري آنها و همچنين تضعيف ايران شود.
احياي منطقهگرايي
پيام ديگري که از مجراي سفر رئيسجمهوري ايران به دو کشور عمان و کويت به اذهان متبادر ميشود، ضرورتهاي احياي منطقهگرايي و فعالسازي روابط با همسايگان عربي است. بهخصوص با توجه به سياستها و راهبرد رئيسجمهوري آمريکا که درصدد اعمال مجدد فشار بر ايران از طريق ائتلاف با بازيگران منطقهاي چون اسرائيل و عربستان است، اين ضرورت دوچندان است. در واقع فعال کردن خطوط منطقهگرايي بهعنوان يکي از شاخههاي چندجانبهگرايي در سياست خارجي ايران از نوعي ضرورت در شرايط جديد حکايت دارد. ضرورت منطقهگرايي در واقع همان توجه به حلقههاي اول پيراموني ايران است که نيازمند بازسازي در شرايط نوين منطقهاي و جهاني است. به موازات بهبود روابط با اتحاديه اروپا، روابط با همسايگان عربي و در راس آنها عربستان و امارات نيز بسيار قابل اهميت است. بهزعم کارشناسان و تحليلگران، در دوره جديد، ايران بايد سياست خارجي خود را بر مبناي ضرورت تنشزدايي در روابط با کشورهاي عربي تنظيم کند. مرتفع کردن اختلافات با کشورهاي عربي يک ضرورت است تا افزون بر ارتقاي امنيت و ثبات منطقهاي، از اثرگذاري منفي تحولات منطقهاي بر بروندادهاي مثبت اجراي برجام و خروج ايران از بنبست استراتژيک کاسته شود.
*کامران کرمي
با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد