وقایع اتفاقیه: آزمونی برای سیما

وقايع اتفاقيه/ متن پيش رو در وقايع اتفاقيه منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست اولين برنامه مناظره‌هاي انتخاباتي از فرداشب روي آنتن صداوسيما مي‌رود؛ برنامه‌اي جنجالي که به اعتقاد کارشناسان مي‌تواند تنور انتخابات را همچون سال‌هاي پيشين داغ کند. بااين‌حال، رويکرد صداوسيما به تبليغات انتخاباتي و بي‌طرف نبودن اين رسانه که صفت ملي را يدک مي‌کشد، به اعتقاد بسياري از صاحب‌نظران برخلاف جريان متمايل به افزايش مشارکت مردم پيش مي‌رود. مصداق چنين مدعايي، پخش برنامه‌اي است که اخيرا براي معرفي کانديداهاي انتخابات از «شبکه خبر» پخش شد. در اين برنامه، صحبت‌هاي چهار کانديدا در معرفي برنامه‌هاي خود در تلويزيون به‌طور کوتاه از اين شبکه پربيننده تلويزيوني پخش شد و سپس صحبت‌هاي تند و تيز رئيسي و قاليباف عليه دولت مستقر به‌طور تفصيلي روي آنتن رفت. جالب اينجاست که برنامه بعدي گفت‌وگوي مردمي درباره بي‌طرفي سيما بود که اغلب مردم معتقد بودند صداوسيما بايد «ملي» و «بي‌طرف» باشد. در چنين شرايطي، سه برنامه مناظره با موضوع اقتصادي، اجتماعي و سياسي در تاريخ‌هاي هشتم، شانزدهم و نوزدهم ارديبهشت با حضور 6 کانديدا به‌طور مستقيم از سيما پخش خواهد شد. آيا رسانه ملي مي‌تواند با رعايت انصاف برگزار‌کننده اين برنامه‌ها باشد؟ مناظره‌هاي تلويزيوني همواره اگر پربيننده‌ترين برنامه تلويزيوني نبوده اما يکي از جذاب‌ترين برنامه‌هايي است که مخاطبان زيادي دارد. اولين مناظره‌اي که 36 سال پيش يعني دو سال بعد از استقرار جمهوري‌اسلامي در ايران با حضور عبدالکريم سروش و مصباح‌يزدي در کنار يکديگر در برابر چهره‌هاي مارکسيست برگزار شد، آغاز راهي بود که به باور برخي به مناظره‌هاي انتخاباتي رياست‌جمهوري سال 88 منتهي شد. اگرچه رويه صداوسيما در سال‌هاي آغازين انقلاب بر مشي آزادي بيان و مطابق قانون اساسي بود اما بعد از آن رويه ديگر چندان مطلوب برخي نيروهاي منتقد نبود. حتي اصلاح‌طلبان نيز تا حد زيادي از تريبون رسانه ملي محروم بودند و بدتر اينکه در سال 88 به نامزد مطلوب تلويزيون بيش از ديگر کانديدا فرصت داده شد و درحالي‌که رئيس‌دولت وقت نقدهاي بيرحمانه و بي‌سندي را عليه چهره‌هاي شاخص نظام مطرح کرد ولي هيچ وقتي براي پاسخگويي به آنها داده نشد. رسمي که حالا به مطالبه مردم تبديل شده و زماني که بحث پخش مناظره‌هاي ضبط‌شده به ميان مي‌آيد با فشار مردم و مسئولان اين برنامه‌ها دوباره به‌صورت زنده روي آنتن مي‌رود. بااين‌حال، هنوز نگراني‌هايي درباره رعايت نشدن بي‌طرفي در اين برنامه‌ها از سوي برخي از مسئولان و کارشناسان وجود دارد. سخنگوي کميسيون فرهنگي مجلس يکي از کساني است که روز گذشته در گفت‌وگو با ايسنا اين نگراني را مطرح کرد و گفت رسانه ملي بايد اصل بي‌طرفي را با تمام جريان‌ها در نظر گيرد. احد آزادي‌خواه اطلاع‌رساني و رعايت اصول بي‌طرفي را از جمله انتظارات مورد نظر براي صداوسيما عنوان کرد و گفت: «به نظر مي‌رسد در عرصه رقابت‌هاي انتخاباتي بايد به همه کانديداها و نظريات آنها ميدان باز داده شود.» او با تأکيد بر اينکه صداوسيما بايد اطلاع‌رساني لازم را در مورد برنامه‌هاي کانديداها به مردم انجام دهد، اظهار کرد: «خوشبختانه طي يکي، دو دوره اخير با برگزاري مناظره‌هاي انتخاباتي، اطلاع و آگاهي‌رساني لازم به مردم داده شده تا بتوانند با شناخت کامل نسبت به کانديداي مورد نظرشان تصميم‌گيري کنند.» او مراعات و حفظ اصل بي‌طرفي را از ديگر انتظارات مورد نظر رسانه ملي عنوان کرد و افزود: «صداوسيما بايد با تمام جريان‌ها و تنوع تشکل‌هاي سياسي هماهنگ عمل کرده و اصل بي‌طرفي را رعايت کند.» اين عضو هيأت‌رئيسه کميسيون فرهنگي مجلس تصريح کرد: «علي‌رغم انتقاداتي که بعضا به صداوسيما وارد مي‌شود، بايد در نظر داشت که صداوسيما هم يک‌سري اصول دارد، کما اينکه دولت‌ها هم اين‌گونه هستند اما در عرصه رقابت‌هاي انتخاباتي بايد به همه کانديداها ميدان باز داده شود و اين از انتظاراتي است که از صداوسيما به‌عنوان رسانه ملي مي‌رود.» پيشنهاد برگزاري مناظره‌ها با تماشاچي حسام‌الدين آشنا، يکي ديگر از منتقدان عملکرد صداوسيما در حوزه مناظره‌هاي انتخاباتي است. مشاور فرهنگي رئيس‌جمهوري در نشست علمي «مناظره‌هاي انتخاباتي تلويزيوني؛ تجربه‌ها، نقدها و راهکارها» در دانشکده ارتباطات و رسانه دانشگاه صداوسيما به روند مناظره‌هاي انتخاباتي از سال 76 پرداخت و گفت: «بررسي مناظره‌هاي سال ۷۶ که جزء لازم‌ترين کارها بود و مي‌توانستيم سال ۸۸ با اصلاح و تکميل تجربه سال ۷۶ به گونه‌اي طراحي کنيم که سال ۹۲ به اوج عقلانيت رسيده باشيم؛ يعني انقطاعي از سال ۷۶ تا ۹۲ در ساختار مناظره‌سازي ما اتفاق افتاد. رياست وقت سازمان صداوسيما، معاون سياسي سازمان و کساني‌که در سال ۸۸ تصميم گرفتند ساختار هيجاني طراحي کنند و مجري را که مي‌توانست نگذارد هيجان اوج بگيرد، ساکت کردند، بايد پاسخگوي اتفاقاتي که در سال ۸۸ افتاده و خيلي‌ها را نگران کرده که شايد در سال ۹۶ هم کمي اتفاق بيفتد، باشند.» مشاور رسانه‌اي روحاني گفت: «آن چيزي که من در سال ۸۸ برايش گريستم، فقط خروجي مناظره‌ها نبود بلکه به‌خاطر اعتباري بود که از سازمان صداوسيما رفت و سال ۹۲ فقط براي اين خوشحال نشدم که داوطلب موردنظر من رأي آورد بلکه براي اعتبار شکسته‌شده سازمان در سال ۸۸ که مقداري ترميم شد. وقتي سازمان صداوسيما برگزار‌کننده است، بايد همه تبعات سياسي آن را بپذيرد اما اگر يک مؤسسه مناظره را برگزار مي‌کند و شبکه‌هاي مختلف حق پخش آن را بگيرند، يک مدل ديگر است.» او با بيان اينکه حتي ستاد انتخابات کشور مي‌تواند برگزار‌کننده رسمي باشد که مسئوليت موضوع مناظره را هم بپذيرد، خاطرنشان کرد: «برگزار‌کننده مناظره مي‌تواند يک برگزار‌کننده مدني باشد. همه مراکز اعلام کنند ما حاضريم برگزار‌کننده مناظره باشيم، صداوسيما هم اعلام کند در هر کدام از اينها داوطلبان حاضر بودند با هم و در يک جا مناظره کنند، ما آن را پخش مي‌کنيم. اگر دانشکده اقتصاد دانشگاه شهيد بهشتي براي يک مناظره اقتصادي دعوت کرد و از هشت کانديدا، هفت تا حاضر شد برود و يکي حاضر نشد، صندلي‌اش را خالي مي‌گذاريم.» او همچنين از اينکه صداوسيما پخش‌کننده انحصاري مناظره‌هاست، انتقاد کرد و گفت: «آيا فقط بايد صداوسيما پخش‌کننده مناظره‌ها باشد يا خير؟ بر‌اساس جوازهاي مختلف اي‌پي‌تي‌وي‌ها، اوتي‌تي‌ها و امکانات مختلفي که براي پخش داريم، اجازه دهيم پخش انجام شود. الان کنفرانس مطبوعاتي رئيس‌جمهوري زنده پخش مي‌شود و سؤالات هم آزاد است. ما داريم اجازه مي‌دهيم شبکه‌هاي بي‌بي‌سي، فاکس و سي‌ان‌ان همگي دوربين بگذارند و پخش جهاني بکنند. عيبي ندارد که اجازه دهيم، خروجي مناظره‌ها را هم همه پخش کنند.» او همچنين پيشنهاد کرد مناظره‌ها با حضور تماشاچي برگزار شود: «اين تماشاچي‌ها مي‌توانند ساکت باشند يا سؤال‌کننده. مي‌توانيم سؤال از بيرون بگيريم يا سؤال از بيرون نگيريم. امکان تعامل با مخاطب و ارتباط بيروني وجود داشته باشد.» از نظر او، مسئله سؤالات نيز بسيار مهم است: «آيا کار ما اين است که مچ بگيريم و هوش هيجاني و حاضر جوابي آنها را بسنجيم؟ چه کسي چنين وظايفي به شما داده است؟ چه کسي به شما اجازه داد که بررسي کنيد هوش تصويري اينها چگونه است؟ ستاد انتخابات کشور چنين حکمي داشت؟ يا شما دور هم نشستيد و گفتيد اين هم خوب است. اين‌قدر اختيارات و قدرت داشتيد که نظر خود را بر افرادي که مي‌خواهند رئيس‌جمهوري کشور شوند، تحميل کرديد. بعد هم تا يک پخ کردند، جا زديد و گفتيد شرايط را عوض مي‌کنيم.» آشنا با بيان اينکه نمي‌توانيم بدون رضايت آگاهانه کساني که مي‌خواهند با هم مناظره کنند و به سؤالات پاسخ دهند، سؤال از آنها طرح کنيم. پيشنهاد کرد ابتدا سؤالات را عمومي براي همه مردم مطرح کنيم. مشاور فرهنگي رئيس‌جمهوري با انتقاد از مجريان صداوسيما گفت: «مجري صداوسيما نبايد يک‌شبه خلق شده باشد، اگر آن مجري در چهار سال گذشته، برنامه‌هاي بسيار قوي و با مداخله قدرتمند و با دانش زياد اجرا کرده باشد، مردم ‌به مجري اطمينان مي‌کنند و اين باعث مي‌شود تا به سازمان صداوسيما هم اطمينان کنند اما متأسفانه اين نيست که کانديداها فقط براي مجري احترام قائل نباشند بلکه آنها سازمان صداوسيما و ستاد انتخابات کشور را دور مي‌زنند.» شوخي مناظره‌اي جهانگيري معاون اول رئيس‌جمهوري که يکي از کانديداي اين دوره نيز هست و مشخصا در حمايت از حسن روحاني به کارزار انتخابات وارد شده، روز گذشته در جمع خبرنگاران گفت‌وگويي کرد که برخي از رسانه‌هاي اصول‌گرا از شوخي‌هاي جهانگيري به نفع خودشان بهره‌برداري کردند. او در مورد حضور روحاني در مناظره‌هاي انتخاباتي گفت: «آقاي رئيس‌جمهوري کارش زياد است و نمي‌شود گفت هر جلسه‌اي که گذاشته مي‌شود بايد بيايند؛ البته در مورد مناظره‌ها ايشان گفته‌اند که شرکت مي‌کنند. او برنامه‌اش را هم براي شرکت در مناظره تغيير داده است.» جهانگيري در اين گفت‌وگو تأکيد کرد که در همه مناظره‌ها شرکت مي‌کند حتي اگر تعداد آنها 10 مناظره باشد. او در پاسخ به سؤال يکي از خبرنگاران مبني‌بر گمانه‌زني‌هايي که درباره انصراف او قبل از مناظره‌ها مطرح‌شده به شوخي گفت: «ما تا حالا در زندگي‌مان انصراف نداديم.» او همچنين مزاح ديگري درباره رئيس‌جمهوري کرد و با خنده گفت: «من سخنگوي رئيس‌جمهوري نيستم. ما الان رقيبيم ممکن است من چيزي عليه رئيس‌جمهوري بگويم؛ البته با همه رقبا رفيق هستيم و با آقاي روحاني رفيق‌تر.» جهانگيري درباره اينکه گفته شده نامزدها بهتر است معاون اول خود را هم معرفي کنند، گفت: «هر کسي يک شيوه تبليغات دارد. من معاون اولم را معرفي نمي‌کنم.» معاون اول دولت درباره شعار دولتش نيز گفت: «شعار را هم معرفي مي‌کنيم.» او در پايان در پاسخ به سؤالي درباره اينکه آيا در کابينه دولت بعدي حضور خواهد داشت يا نه؟ با خنده گفت: «من اميدوارم رئيس‌جمهوري شوم.» با کانال تلگرامي «آخرين خبر» همراه شويد