درک مناسبات جدید قدرت در دنیا پس از حمله به آرامکو
تسنيم/ متن پيش رو در تسنيم منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست حمله به دو پالايشگاه شرکت نفت «آرامکو» در شهرهاي «بقيق» و «هجره حريص» در شرق عربستان سعودي، علاوه بر داشتن تبعات اقتصادي، جديدترين نشانهاي است که ظهور و بروز نظمي جديد در مناسبات قدرت دنيا و پايان يافتن نظام تکقطبي به محوريت آمريکا را نويد ميدهد.
بامداد شنبه 23 شهريور رسانههاي خبري عربستان از حمله به دو پالايشگاه شرکت نفت «آرامکو» در شهرهاي «بقيق» و «هجره حريص» در شرق اين کشور خبر دادند. ساعاتي بعد انصارالله يمن مسئوليت اين حمله را به عهده گرفت و اعلام کرد در صورتي که عربستان سعودي به تجاوز و محاصره خاک اين کشور ادامه دهد، اهداف و رشته عمليات بعدي يمنيها روز به روز گستردهتر و دردناکتر خواهد شد.
ابعاد حمله
تاسيسات پالايش نفت بقيق مهمترين تاسيسات نفتي عربستان سعودي است که در 2018 حدود نيمي از توليد نفت خام عربستان را پالايش کرد يعني حدود 5 ميليون بشکه در روز معادل يک بشکه از هر 5 بشکه نفت توليد شده در جهان. اهميت تاسيسات نفتي بقيق براي عربستان سعودي از پايانه هاي صادراتي خليج فارس در رأس «التنوره» و «جعيمه» و حتي از تنگه هرمز که خليج فارس را به اقيانوس هند متصل ميکند هم بيشتر است.
نفت خام مي تواند از طريق زمين توسط خط لوله شرق به غرب به درياي سرخ برسد و خليج فارس و تنگه هرمز را دور بزند ولي نمي تواند بقيق را دور بزند. خط لوله شرق به غرب از بقيق آغاز شده و تمام نفت ميادين نفتي غوار، شيبه و خريص در اين تاسيسات پالايش مي شود. بنابراين حمله به اين تاسيسات بر جريان نفت خام و پايانه هاي صادرات تاثير ميگذارد.
اين اتفاق بدترين شوک براي بازارهاي نفتي از زمان حمله صدام، ديکتاتور معدوم عراق، به کويت در سال 1990 است. اين ميزان نفت از دست رفته، حتي از کسري عرضه نفت ايران، ناشي از انقلاب اسلامي در سال 1979 نيز بيشتر است.
اين حملات همچنين ذخاير کشورهاي مصرف کننده نفت را هم مي آزمايد. اعضاي آژانس بينالمللي انرژي بايد به اندازه 90 روز واردات نفت در ذخاير استراتژيک نفت نگه دارند و اگر قطع توليد نفت بقيق طولاني شود، مجبورند از اين ذخاير استفاده کنند. کشورهاي غير عضو مثل چين و هند هم بايد ذخاير استراتژيک خود را افزايش دهند. آنها هم در صورت لزوم بايد از اين ذخاير استفاده کنند.
براي بسياري از کارشناسان مسائل حوزه انرژي و همچنين کارشناسان مسائل امنيت ملي در دنيا شنيدن اين خبر که يمنيها با استفاده از پهپادهاي ارزان قيمت توانستهاند از پدافند سعوديها به شکلي عبور کنند که از عهده نيروي هوايي سنتي کشورها برنميآيد، تحقق خود فاجعه بود.
«ميلنا رودبان»، تحليلگر مسائل ريسک تجاري در واشنگتن در مصاحبهاي با روزنامه سيدني مورنينگ هرالد گفت: «مسئله اصلي اين است که احتمال دارد ما شاهد حملات بيشتري از اين دست و به خصوص حملات هماهنگ به اهداف متعدد باشيم.»
تبعات اقتصادي
اين حملات، از طرف ديگر، همانطور که انتظار ميرود روي قيمت نفت اثر گذاشتهاند. قيمت نفت در اولين روز بعد از بازگشايي معاملات نفتي در برخي دقايقِ معاملات در بازارهاي جهاني، حدود 12 دلار به ازاي هر بشکه بالا رفت که بيشترين ميزان رشد قيمت نفت در طول معاملاتِ روزانه، از سال 1988 تاکنون است.
گفته ميشود اين اتفاق عرضه 5 ميليون و 700 هزار بشکه در روز نفت را تحت تأثير قرار داده که تقريباً معادل پنج درصد کل توليد نفت در دنيا است. انتظار ميرود جهش قيمت نفت در روزهاي آينده نيز ادامه داشته باشد. برخي از کارشناسان ميگويند که بازگشت کاملِ نفت عربستان به بازارها احتمالاً چندين هفته، و نه چندين روز، طول خواهد کشيد. بنابراين، بازار نفت بار ديگر به قيمتگذاري ريسکِ ژئوپليتيک در معاملات خود روي آورده است.
بانک سرمايهگذاري گلدمنساکس روز دوشنبه هشدار داد که اگر قطع توليد نفت عربستان، فراتر از شش هفته طول بکشد، قيمت نفت تا 75 دلار به ازاي هر بشکه بالا ميرود. براي کاهش التهابات در بازار نفت، عربستان و آمريکا گفتهاند مقداري از ذخاير راهبردي نفت خود را راهي بازار خواهند کرد. عربستان حدود 188 ميليون بشکه و آمريکا 650 ميليون بشکه ذخاير استراتژيک نفت دارند.
اين حملات علاوه بر اين روي ارزش شرکت نفت آرامکو، در شرايطي که اين شرکت آماده عرصه سهام اوليه خود قبل از پايان سال جاري ميلادي است اثرگذار خواهد بود. يک تحليلگر مسائل نفت به پايگاه فوربس گفت: «اين حمله ميتواند به نحوه نگاه بازار به آرامکو اثر بگذارد.»
حمله اخير قطعاً بر عرضه سهام آرامکو تاثيرگذار خواهد بود و شايد باعث به تعويق افتادن عرضه سهام آرامکو نيز بشود. واگذاري سهام آرامکو بخشي از برنامه دولت عربستان براي تهيه نقدينگي در جهت حمايت مالي برنامههاي متنوع سازي دولت و همچنين جبران کسر بودجه عنوان شده است.
وي اضافه کرد: «حتي اگر قيمت نفت خام در اثر چنين تنشهايي در اين مقطع حساس بالا روند، مختل شدن عرضه نفت از سوي آرامکو ميتواند سرمايهگذاري در اين شرکت را در فضاي سياسي ناپايدار جهان به يک مسئله خطرساز تبديل کند. اين مسئله در نهايت ميتواند آرامکو را به شرکتي با ارزش کمتر تبديل کند.»
تبعات ژئوپولتيک
حملات روز شنبه، از طرف ديگر در بردارنده تبعات مهم ژئوپولتيک هم هست. يکي از مهمترين تلويحات اين حمله، دشوار کردن اجراي سياست آمريکا موسوم به «کارزار فشار حداکثري» عليه ايران از طريق به صفر رساندن صادرات نفت ايران است.
بعد از اجرايي شدن تحريمهاي نفتي عليه ايران عربستان سعودي وعده جبران کمبود نفت از بازار را ميداد. به همين دليل، رياض، در راستاي کمک به سياست آمريکا در به صفر رساندن صادرات نفت ايران و تحميل ضربه سنگين به اقتصاد کشورمان بعد از اين تحريمها توليد نفت خود را افزايش داد.
حملات انصارالله يمن، اکنون با نابودي بخشي از تأسيسات نفت عربستان سعودي، اجراي سياست فشار بر ايران را با چالش مهمي رو بهرو کرده و علاوه بر مخدوش کردن تصوير عربستان سعودي به عنوان منبع قابلاتکا و باثبات براي تنظيم عرضه نفت، جاي خالي نفت ايران در بازار را پررنگتر کرده است.
نا گفته پيدا است چنين وضعيتي از يک طرف فشارها روي تحريمهاي نفتي آمريکا را بيشتر کرده و از طرف ديگر با افزايش ميزان تقاضاي نفت، دور زدن تحريمهاي غيرقانوني را براي ايران سادهتر ميکند.
در سطح گستردهتر و فراتر از تحريمهاي نفتي، بايد گفت تحولات جديد در کل پيگيري هر گونه سياست ضدايراني را براي کاخ سفيد و متحدان آن دشوارتر ميکند. حمله به عربستان سعودي به عنوان يکي از متحدان راهبردي آمريکا و مستأصل ماندن واشنگتن در حمايت از رياض، جديدترين نشانه مضاف بر نشانههاي بيشمار قبلي است که ظهور و بروز نظمي جديد در مناسبات قدرت دنيا و پايان يافتن نظام تکقطبي به محوريت آمريکا را نويد ميدهند.
چندي پيش، ژنرال «جوزف دانفورد»، رئيس ستاد مشترک ارتش آمريکا طي سخناني در يک انديشکده آمريکايي به صراحت اعتراف کرد که کشورش قادر به پيشگيري از تمامي حملات عليه متحدان خود در خليج فارس نيست. البته اين وضع فقط محدود به متحدان آمريکا نيست و ناتواني واشنگتن در واکنش به سرنگوني پهپاد «گلوبالهاوک» توسط ايران نشان ميدهد اين کشور براي پاسخ دادن به خطوط قرمز مرتبط با منافع خودش هم ديگر سنبهاش به پرزوري گذشتههاي دور نيست.
اينکه نزديکترين متحدان آمريکا به اتفاق درخواست دولت «دونالد ترامپ» براي پيوستن به ائتلاف دريايي اين کشور عليه ايران در خليج فارس و تنگه هرمز را به صريحترين شکل ممکن رد کردند، خود دستکم تا حدي محصول رسيدن به چنين درکي از مناسبات جديد قدرت در دنيا است.
در چنين شرايطي، حمله به آرامکو، ميتواند تصوير عيانتري از وضعيت اين مناسبات قدرت ترسيم کرده و کشورها و چشم طرفهايي که هنوز در بند فهم سنتي خود از اين مناسبات ماندهاند را باز کند. نتيجه چنين فرايندي، همانطور که پيدا است، دشوار و شايد غيرممکن شدن سياست اعمال فشار از سوي آمريکا عليه ايران خواهد بود.
ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد
/