چرا اروپایی‌ها خواستار توافق جدید با ایران هستند؟

فرارو/ متن پيش رو در فرارو منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست هنوز نمي‌توان با قاطعيت گفت کدام سناريو درست است. اما مواضع آمريکا در دو ماه آينده (ضرب الاجل بازگشت تحريم‌هاي شوراي امنيت در صورت عدم حل اختلافات برجامي) نشان خواهد داد که کدام سناريو درست است. اگر واقعا آمريکا بعد از ترغيب اروپايي‌ها به فعال سازي مکانيسم حل اختلافات، هيچ انعطافي براي تسهيل مذاکرات با ايران نشان ندهد، معلوم خواهد شد که اروپايي‌ها از آمريکا رکب خورده‌اند. اروپا با فعال کردن يکي از سازوکار‌هاي مندرج در توافق هسته‌اي سال ۲۰۱۵، خود را به آمريکا نزديک کرده و خواستار از سرگيري مذاکرات ميان ايران و آمريکا براي امضاي توافق جديد شده است.  روز سه شنبه ۲۴ دي ماه (۱۴ ژانويه) سه کشور اروپايي عضو برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، با صدور بيانيه‌اي رسمي، مکانيسم حل اختلاف را به راه انداختند. اين مکانيسم اگر چه با هدف حل و فصل اختلافات، در متن برجام تعبيه شده بود، اما در شرايط فعلي ممکن است به تشديد تنش‌ها ميان ايران و غرب و شايد فروپاشي کامل توافق هسته‌اي منجر شود. خصوصا که اروپايي‌ها بعد از فعال سازي مکانيسم يادشده، از ضرورت امضاي توافق جديد ميان ايران و غرب سخن مي‌گويند. اروپايي‌ها در بيانيه‌هاي رسمي که قبل و بعد از فعال سازي مکانيسم حل اختلاف منتشر کردند، به طور صريح هيچ صحبتي از لزوم امضاي توافق جديد با ايران نکردند. اما در اظهارات رسانه‌اي به وضوح خواستار از سرگيري مذاکرات ميان ايران و آمريکا به منظور امضاي توافق جديد و «گسترده‌تر» شدند. امري که شائبه وجود نوعي هماهنگي غيرعلني ميان اروپا و آمريکا براي کنار گذاشتن برجام و جايگزين کردن آن با يک توافق جديد را تاييد مي‌کند. سران کشور‌هاي فرانسه، آلمان و بريتانيا با صدور بيانيه‌اي در ۱۲ ژانويه، روند عبور از برجام به يک توافق جديد را آغاز کردند. در بيانيه مشترک سران اين کشورها، تاکيد شده بود که اروپا براي بررسي سه نگراني مرتبط با ايران (آينده برجام، برنامه موشکي و نفوذ منطقه‌اي ايران) آماده هستند. دو روز بعد از اين بيانيه، اروپايي‌ها بدون موافقت چين و روسيه و در هماهنگي با آمريکا، مکانيسم حل اختلاف را فعال کردند. بعد از فعال سازي اين مکانيسم، به جاي تلاش براي حل و فصل اختلافات با ايران در چارچوب برجام، از لزوم امضاي يک توافق جديد سخن گفتند. بوريس جانسون، نخست وزير بريتانيا، در اظهاراتي که مورد استقبال دونالد ترامپ، رئيس جمهور آمريکا، قرار گرفت، گفت: «اگر قرار است از شر آن (برجام) خلاص شويم، بگذاريد آن را جايگزين کنيم. بگذاريد آن را با توافق ترامپ جايگزين کنيم. اين پيشرفت بزرگي به سمت جلو خواهد بود. رئيس جمهور ترامپ، به گفته خودش، مهارت بزرگي در امضاي توافق دارد. بياييد با همديگر براي جايگزين کردن برجام و رسيدن به توافق ترامپ کار کنيم.» ترامپ در واکنش به اين اظهارات، اعلام کرد که با موضع جانسون موافق است. فرانسه نيز مانند بريتانيا خواستار امضاي توافق جديد شد. يک روز بعد از فعال شدن مکانيسم حل اختلاف، ژان ايو لودريان، وزير امور خارجه فرانسه، اعلام کرد تنها راه حل کردن بحران فعلي ميان ايران و آمريکا اين است که تهران مذاکرات گسترده با آمريکا را قبول کند و واشنگتن نيز تحريم‌ها عليه ايران را کاهش دهد. لودريان به قانونگذاران فرانسوي گفته تلاش‌هاي فرانسه و اروپا براي گشودن مذاکرات جديد که شامل فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران بعد از ۲۰۲۵، برنامه موشک‌هاي بالستيکي و نفوذ منطقه‌اي آن مي‌شود تنها راه حل موجود است. به گفته لودريان در ازاي مذاکره ايران درباره اين سه موضوع، تحريم‌هاي آمريکا کاهش مي‌يابد. لودريان افزود: «اين طرح هنوز وجود دارد و امکان پذير است. امروز، اين (طرح) تنها راه خروج از بحران است.» محمدجواد ظريف مي‌گويد اروپايي‌ها برجام را فروختند. چرا اروپايي‌ها خواستار توافق جديد هستند؟ اروپايي‌ها مي‌گويند روند کاهش تعهدات هسته‌اي ايران، چاره‌اي جز فعال سازي مکانيسم حل اختلاف براي آن‌ها باقي نگذاشته است. اما بعيد است که اروپايي‌ها فقط به خاطر روند کاهش تعهدات، مکانيسم حل اختلاف را فعال کرده‌اند. اگر چنين بود، پس چرا اروپايي‌ها همزمان با فعال سازي مکانيسم مزبور، به جاي تمرکز بر حل اختلافات مربوط به کاهش تعهدات ايران، بر امضاي توافق جديد با ايران تاکيد مي‌کنند. در رابطه با دلايل رويکرد جديد اروپا حداقل دو سناريو قابل طرح است: نخستين سناريو اين است که اروپا از سوي آمريکا براي فعال سازي مکانيسم حل اختلاف و شايد مکانيسم ماشه تحت فشار قرار گرفته است. روزنامه واشنگتن پست در گزارشي اختصاصي اين سناريو را تاييد کرد. اين روزنامه به نقل از مقامات اروپايي اعلام کرد که يک هفته قبل از فعال سازي مکانيسم حل اختلاف، دولت ترامپ به طور غيرعلني سه کشور فرانسه، آلمان و بريتانيا را به اعمال تعرفه ۲۵ درصدي بر خودرو‌هاي اروپايي در صورت عدم فعال سازي مکانيسم حل اختلاف تهديد کرده بود. يک مقام اروپايي‌ها اين تهديد دولت ترامپ را «اخاذي» توصيف کرد. روايت واشنگتن پست، حتي اگر درست باشد، نمي‌تواند پشت پرده رويکرد جديد اروپا را کاملا تبيين کند؛ به اين دليل ساده که اروپايي‌ها حداقل از ماه سپتامبر ايران را به فعال سازي مکانيسم حل اختلاف و حتي خروج از برجام تهديد مي‌کردند. اين تهديد بعد از برداشته شدن گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌اي ايران، جدي‌تر شد. از اين رو، سناريوي دوم مي‌تواند اين باشد که آمريکا به اروپايي‌ها پيام داده که پس از فعال سازي مکانيسم حل اختلاف و تهديد ايران به بازگرداندن تحريم‌هاي بين المللي، کاخ سفيد براي ورود به مذاکرات با ايران تمايل خواهد داشت. شايد آمريکايي‌ها به اروپايي‌ها گفته اند که شما ايران را به بازاعمال تحريم‌هاي شوراي امنيت در صورت عدم ورود به مذاکرات جامع تهديد کنيد و همزمان ما براي ورود به مذاکره با ايران انعطاف نشان خواهيم داد. اظهارات اخير وزير خارجه فرانسه اين سناريو را تقويت مي‌کند. بنابراين، اروپايي‌ها احتمالا به اميد از سرگيري مذاکرات جامع ميان ايران و آمريکا، در مسير بازگرداندن تحريم‌هاي شوراي امنيت گام نهاده اند. جداي از اين، شايد دولت ترامپ در آستانه انتخابات رياست جمهوري ۲۰۲۰، تصميم گرفته براي مذاکرات نمايشي با ايران زمينه سازي کند. هنوز نمي‌توان با قاطعيت گفت کدام سناريو درست است. اما مواضع آمريکا در دو ماه آينده (ضرب الاجل بازگشت تحريم‌هاي شوراي امنيت در صورت عدم حل اختلافات برجامي) نشان خواهد داد که کدام سناريو درست است. اگر واقعا آمريکا بعد از ترغيب اروپايي‌ها به فعال سازي مکانيسم حل اختلافات، هيچ انعطافي براي تسهيل مذاکرات با ايران نشان ندهد، معلوم خواهد شد که اروپايي‌ها از آمريکا رکب خورده‌اند. اما فارغ از تعاملات پشت پرده اروپا و آمريکا، ظاهرا ايران در موقعيتي قرار گرفته که بايد تصميمات سختي بگيرد. آيا ايران مذاکره در شرايط تهديد به فعال سازي مکانيسم ماشه را قبول مي‌کند؟ اگر قبول نکند، آيا ريسک بازگشت پرونده هسته‌اي به شوراي امنيت را تحمل خواهد کرد؟ اساسا در ضرب الاجل دو ماهه اروپا به ايران، آيا امکان اجماع سازي داخلي درباره از سرگيري مذاکره با آمريکا و اروپا وجود دارد؟ ايران تاکنون به طور رسمي ايده توافق جديد اروپا را رد کرده است. اما بايد ديد در دو ماه آينده چه اقدامي براي مقابله با نزديکي روزافزون اروپا به آمريکا انجام مي‌دهد. برخي کارشناسان ايراني مي‌گويند تلاش اروپا براي تحميل توافق جديد به ايران به جايي نخواهد رسيد. مهدي محمدي، تحليلگر اصولگرا، در توئيتي نوشت: «اروپا با فعال کردن "مکانيسم ماشه"، "توافق ترامپ" را به دست نخواهد آورد. اما به احتمال زياد، استراتژي کاهش تعهدات برجامي را از وضعيت محافظه کارانه و حقوقي، خارج، و بسته به وضعيت، تا خروج کامل ايران از NPT (پيمان منع گسترش جنگ افزار‌هاي هسته اي) جلو خواهد برد.» ما را در کانال «آخرين خبر» دنبال کنيد