ایستاده در خط پایان فرضی

اعتماد/متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست

سارا معصومي/ ايالات متحده امريکا جنگ با جامعه جهاني را آغاز کرد. بامداد يکشنبه به وقت تهران بود که بازي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده با توافق هسته‌اي با ايران که از ماه مه سال 2018 آغاز کرده بود به خط پايان رسيد. مايک پمپئو، وزير خارجه کابينه ترامپ با صدور بيانيه‌اي اعلام کرد که تمام تحريم‌هاي سازمان ملل عليه جمهوري اسلامي ايران، از جمله محدوديت تسليحاتي احيا شدند. بيانيه ايالات متحده سرشار از نکته‌هاي متناقض بود.

 بر اساس ترجمه فارس از اين بيانيه، «مايک پمپئو» ايران را بزرگ‌ترين تهديد براي منطقه غرب آسيا خوانده و گفت: «امروز، امريکا از بازگشت عملا تمام تحريم‌هاي سازمان ملل بر ايران - که پيش‌تر لغو شده بودند - استقبال مي‌کند. تحريم‌ها متعاقب فرآيند اسنپ‌بک ذيل قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت سازمان ملل بازگشته‌اند. در تاريخ 20 آگوست، ايالات متحده درباره عدم اهتمام ايران به تعهدات برجامي‌اش به رييس شوراي امنيت اطلاع داد. اين اطلاعيه، فرآيند ۳۰ روزه‌اي را آغاز کرد که منجر به بازگشت تحريم‌هاي پيش‌تر لغو شده سازمان ملل شد که در ساعت ۸ شب وقت تابستاني شرقي روز ۱۹ سپتامبر (30: 4 بامداد يکشنبه به وقت تهران) اجرايي شد. اين يعني که از امروز، تمام مفاد قطعنامه‌هاي ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵ و ۱۹۲۹ که ذيل قطعنامه ۲۲۳۱ ملغي شده بودند، دوباره فعال شده‌اند. ايالات متحده اين تصميم قاطع را گرفت زيرا علاوه‌ بر عدم اجراي تعهدات برجامي توسط ايران، شوراي امنيت هم محدوديت تسليحاتي بر ايران را تمديد نکرد، چيزي که براي ۱۳ سال در جريان بود. انفعال شوراي امنيت مي‌توانست راه را براي ايران جهت خريد تمام انواع تسليحات متعارف در تاريخ هجدهم اکتبر هموار کند. جهان خوش‌شانس بود که امريکا اقدام مسوولانه‌اي براي جلوگيري از رخ دادن چنين چيزي را انجام داد. ما، مطابق با حقوق خود ذيل قطعنامه ۲۲۳۱، فرآيند اسنپ‌بک را آغاز کرديم تا عملا تمام تحريم‌هاي ملغي ‌شده سازمان ملل از جمله محدوديت تسليحاتي را احيا کنيم. به تبع اين اقدام، جهان امن‌تر خواهد بود. 

---

بازار

---

ايالات متحده از تمام اعضاي سازمان ملل انتظار دارد به صورت کامل به الزامات خود براي اجراي اين اقدامات پايبند باشند. علاوه بر محدوديت تسليحاتي، محدوديت‌هايي مانند تعامل با ايران در فعاليت‌هاي مرتبط با غني‌سازي و بازفرآوري، ممنوعيت ساخت و آزمايش موشک بالستيک توسط ايران و تحريم‌ها بر انتقال فناوري‌هاي مرتبط با فناوري هسته‌اي و موشکي به ايران را شامل مي‌شود. اگر اعضاي سازمان ملل الزامات خود براي اجراي اين تحريم‌ها را اجرا نکنند، ايالات متحده آماده است از اختيارات داخلي براي اعمال عواقبي بر آنها استفاده کند و مطمئن شود ايران از عوايد فعاليت‌هاي ممنوع‌‌شده توسط سازمان ملل بهره‌مند نمي‌شود. توافق هسته‌اي ۲۰۱۵، ايران را آن‌‌طورکه وعده داده شده بود، به پيوستن به جامعه ملل تهييج نکرد. اگر به خاطر اقدام امريکا در احياي محدوديت‌هاي سازمان ملل نبود، رژيم ايران به زودي مي‌توانست با آزادي بيشتر به خريد و فروش سلاح در سراسر جهان بپردازد. به دليل عيوب برجام، ايران تقريبا ۵ سال به انقضاي محدوديت‌ها بر برنامه غني‌سازي اورانيوم و فعاليت‌هاي مرتبط با بازفرآوري نزديک شده که به طرز غيرقابل قبولي اين کشور را به ظرفيت خطرناک طغيان هسته‌اي نزديک کرده است. به لطف بازگشت تحريم‌هاي سازمان ملل، ايران اکنون ملزم به تعليق فعاليت‌هاي مرتبط با غني‌سازي، بازفرآوري و آب‌ سنگين است. ما هرگز به اولين کشور حامي تروريسم دولتي اجازه دستيابي به مرگبارترين سلاح جهان را نمي‌دهيم. در روزهاي آينده، ايالات متحده گستره‌اي از اقدامات بيشتر براي تقويت اجراي تحريم‌هاي سازمان ملل و همچنين پاسخگو کردن ناقضان آنها را اعلام مي‌کند. کارزار فشار حداکثري ما بر رژيم ايران ادامه دارد تا زماني که ايران به توافق فراگير با ما جهت مهار کردن تهديدات اشاعه و توقف آشوب‌پراکني برسد».

به گزارش «اعتماد»، بيانيه وزارت خارجه ايالات متحده را مي‌توان جمع‌بندي از ادعاهاي بي‌پايه و اساس دولت ترامپ عليه توافق هسته‌اي و ايران در قريب به 4 سال اخير دانست. بلافاصله پس از صدور اين بيانيه بود که بازماندگان در برجام در بيانيه‌هاي سه‌جانبه (بريتانيا، فرانسه و آلمان) يا انفرادي مانند چين و روسيه اين اقدام امريکا را محکوم و تاکيد کردند که برخلاف ادعاي وزير خارجه ايالات متحده، تحريم‌هاي شوراي امنيت عليه ايران بازنگشته‌اند چرا که توافق هسته‌اي با ايران همچنان زنده است. آنچه صبح روز يکشنبه از سوي ايالات متحده اعلام شد در حقيقت هدفي بود که تيم ترامپ از نخستين روز حضور در کاخ سفيد براي خود تعريف کرده اما انتظار داشت که حرکت مهره‌هايش در شطرنج سياسي، اقتصادي و امنيتي با ايران به خروج تهران از توافق منجر شود که با عدم تحقق اين سناريو راهي جز  ادعاي فعالسازي مکانيسم ماشه و فضاسازي بيهوده پيرامون آن براي واشنگتن باقي نماند. 

اقدام اخير ايالات متحده در طرح ادعاي بازگشت تحريم‌هاي برداشته شده شوراي امنيت عليه ايران از چند منظر کارشناسان را درگير خود کرده است. در حالي که کارشناسان حقوقي و آشنا به قواعد جاري در سازمان ملل تقريبا متفق‌القول تاکيد دارند که اقدام امريکا غيرقانوني و از همين حيث فاقد اثر است اما کارشناسان سياسي اين سوال را مطرح مي‌کنند که اصولا رفتار دولت دونالد ترامپ را نمي‌توان با قوانين حقوقي سنجيد و بر همين اساس از چهل و پنجمين رييس‌جمهور ايالات متحده هر کاري در ادامه مسير رويارويي با تهران برمي‌آيد خاصه آنکه اکنون موقعيت خود را هم در آستانه انتخابات نوامبر متزلزل مي‌بيند. از سوي ديگر هر چند که بازماندگان در برجام همزمان با حمايت از اين توافق تاکيد دارند که ايالات متحده نمي‌تواند اقدام به اعمال تحريم‌هاي پيشين شوراي امنيت عليه ايران بکند چرا که اين قطعنامه‌ها در سايه قطعنامه 2231 مصوب تابستان سال 2015 ملغي شده‌اند اما تهديد دونالد ترامپ به استفاده از قدرت تنبيهي تحريم‌هاي ثانويه اين علامت سوال را ايجاد کرده که آيا کشورهايي که در سه سال گذشته به دليل همين تحريم‌هاي يکجانبه امريکا نتوانستند تعهدهاي برجامي خود را اجرايي کنند اکنون توان عملي مقابله با اين رويه جديد واشنگتن را دارند؟ امروز هر چند که روسيه، چين و تروييکاي اروپايي ادعا مي‌کنند که به حمايت از توافق هسته‌اي ادامه مي‌دهند اما رقم بالاي اموال جمع شده تهران در پکن يا ناتواني کشورهاي اروپايي در راه‌اندازي عملي ساز و کار ويژه کار با ايران (اينستکس) گوياي قصه ديگري است. 

در حال حاضر کارشناسان نظر متفاوتي درباره انگيزه‌هاي تيم ترامپ از کشيدن ماشه دارند؛ برخي آن را اقدامي تبليغاتي در آستانه انتخابات امريکا مي‌دانند، عده‌اي آن را بسترسازي براي نشستن پشت ميز مذاکره با تهران پس از پيروزي مجدد در انتخابات آن هم با دستان پر دانسته و عده‌اي هم از نبود هيچ گونه راهبرد و هدف مشخص در اين مسير سخن گفته و معتقدند که اين حرکت‌ها در حقيقت آخرين دست و پا زدن‌هاي ترامپ در زمين برجام آن هم از سر استيصال و نااميدي از سياست فشار حداکثري عليه تهران است. 

مجموع واکنش‌هاي ايران نشان مي‌دهد که فعلا مخالفت‌هاي مکرر اعضاي دائم و غيردائم شوراي امنيت با اقدام امريکا به علاوه نامه‌ها و بيانيه‌هاي متنوع کشورهاي اروپايي در حمايت از برجام زمين بازي را که امريکا با اقدام‌هاي خود لغزنده کرده براي ادامه سياست صبر راهبردي اما رصد همزمان و دقيق رفتارهاي واشنگتن، صعب‌العبور نکرده است. شايد اگر اين اقدام ترامپ در بازه زماني ديگري جز نزديکي چند هفته‌اي تا انتخابات رياست‌جمهوري امريکا رخ داده بود تهران واکنش متفاوت‌تري با توجه به ابزارهاي در اختيار دولت امريکا براي اعمال شديدتر تحريم‌ها نشان مي‌داد اما به نظر مي‌رسد که تهران فعلا درست مانند ساير کشورهاي حاضر در برجام فرصت مي‌دهد تا انتخابات رياست‌جمهوري امريکا بگذرد و سپس تکليف سياست جديد خود با واشنگتن را روشن‌تر سازد. هر چند که تهران و واشنگتن فعلا در دورترين نقطه به هر گونه تفاهمي ايستاده‌اند و حتي بسياري نگران تشديد تنش‌ها و قرار گرفتن دو طرف در آستانه منازعه نظامي هستند اما بر هيچ کس پوشيده نيست که در هر دو پايتخت‌ تمام گزينه‌ها به شمول توسل به ديپلماسي درست مانند احتمال گزينه نظامي مورد بحث و بررسي قرار مي‌گيرند. هر چند اين مباحث در پشت‌پرده و ميان نهادهاي اطلاعاتي، سياسي و نظامي در جريان است اما آنچه در پشت تريبون مطرح مي‌شود همچنان درخواست‌هاي حداکثري از يکديگر است. 

امروز بيشترين سوالي که با آن رو به رو مي‌شويم اين است که آيا راهي براي گفت‌وگو ميان تهران و واشنگتن در سايه اقدام‌هاي مخرب بي‌شمار دونالد ترامپ وجود دارد؟ محمدجواد ظريف، وزير خارجه در پاسخ به سوالي مشابه در برنامه گفت‌وگوي ويژه خبري که ساعاتي پيش از صدور بيانيه وزارت خارجه امريکا پخش شد، موضع تهران را اين گونه تشريح کرد: آقاي ترامپ توبه کند و خسارت پرداخت کند و تعهد کند، خيلي کارها بايد انجام دهد به او ربط دارد، ما نبايد کاري کنيم. ميز برجام هميشه بوده و امريکا کنار رفته است و اينکه بخواهد به اين ميز برگردد به اين راحتي نيست، ميلياردها به مردم ما خسارت زده، باعث کشتار مردم ما شده، حمله کرده و سردار بزرگ ما را شهيد کرده است. اينها راحت نيست؛ مي‌تواند جبران کند؟ اگر مي‌تواند يک هفته، بلکه ۲۴ ساعت مي‌تواند چنين کند. اما آنها اين توان را ندارند. اگر ترامپ بخواهد همه اينها را جبران کند، يک هفته که هيچ، يک روزه اقدام کند، ولي اين حرف‌ها فقط مصرف انتخاباتي دارد.

ساعاتي پس از اظهارات وزير خارجه، سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه نيز موضع مشابهي اتخاذ کرده و گفت: پيام تهران به واشنگتن روشن است، به جامعه جهاني برگرد، به تعهداتت برگرد و دست از ياغي‌گري و سرکشي بردار، جامعه جهاني تو را خواهد پذيرفت. دولت امريکا و رژيم فعلي در کاخ سفيد هيچ انتخابي ندارد، جز اينکه اول از همه به قوانين و نرم‌هاي بين‌المللي احترام بگذارد، ثانيا اقدامات مجرمانه خود را متوقف و ثالثا خسارت‌ها به مردم ايران را جبران کند، در اين مسير قطعا جامعه جهاني بايد در مقابل اين اقدامات امريکا يک‌صدا بايستد.

به گزارش «اعتماد» در شرايطي که ترامپ پس از خيمه‌شب‌بازي به راه انداخته در شوراي امنيت و پس از آن در جريان سخنراني هفته آتي در مجمع عمومي سازمان ملل متحد (که به شکل مجازي برگزار مي‌شود) صرفا به استفاده انتخاباتي از ادعاي فعالسازي مکانيسم ماشه ادامه بدهد، اتفاق خاصي در ميدان عمل رخ ندهد تا چند روز پس از انتخابات ايالات متحده در سومين روز از ماه نوامبر. صبح روز چهارم نوامبر در شرايطي که نام دونالد ترامپ به عنوان برنده اعلام شود تهران بايد براي ادامه مسير تصميم بگيرد. ناگفته پيداست که فشارهاي اقتصادي ايالات متحده همان‌طورکه وزير خارجه نيز در سخنان شامگاه شنبه اعلام کرد عرصه را بر عامه مردم تنگ کرده است. 

در چنين شرايطي تهران و واشنگتن براي چندمين بار در 40 سال گذشته بر سر دو راهي قرار خواهند گرفت. اما اگر دستان جو بايدن به عنوان برنده بالا برده شود تهران بايد ابتدا به ساکن مراقب واکنش قهرآميز دونالد ترامپ باشد. در چنين شرايطي ترامپ از روز چهارم نوامبر تا مراسم تحليف رييس‌جمهور جديد در کاخ سفيد در ماه ژانويه سال 2021 فرصت خواهد داشت تا انتقام اين شکست را از معاون سابق باراک اوباما بگيرد. انتقامي که تهران از هم‌اکنون رصد دقيق آن را آغاز کرده و نيروهاي امنيتي و نظامي ايران مي‌گويند در پاسخ به هر گزينه نظامي دست متجاوز را قطع خواهند کرد. در شرايطي که دونالد ترامپ دست به اقدام خاصي عليه ايران در اين بازه زماني نزند تهران بايد خود را براي رياست‌جمهوري جو بايدن و واکنش در برابر بازگشت احتمالا مشروط او به برجام آماده کند. بايد ديد آيا در صورت تحقق اين سناريو نيز همچنان نقطه آغاز تعيين شده از سوي ايران جبران خسارت‌هاي اقتصادي ناشي از خروج امريکا از برجام و لغو سريع و فوري تمام تحريم‌هاي اعمال شده در سه سال و نيم گذشته خواهد بود يا خير. 

به پيج اينستاگرامي «آخرين خبر» بپيونديد
instagram.com/akharinkhabar