معمای واکسن آنفلوآنزا
جام جم/متن پيش رو در جام جم منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
روز به روز به تعداد قربانيان کرونا در ايران اضافه ميشود، در آستانه فصل سرد، حالا تعداد کشتههاي روزانه کرونا به 207 نفر رسيده و داريم به رکورد مرگ و مير روزانه که پيش از اين 235 نفر بود، نزديک ميشويم، رنگبندي استانها از مفهوم اوليه خالي شده و تقريبا تمامي ايران گرفتار ويروسي شده که دارد آرام آرام از پا مياندازدمان. وزير بهداشت به عنوان فرمانده سلامت، گلايه از کملطفي دولت ميکند، دولت از شهروندانش گلايه دارد و شهروندان هم از حجم بالاي ناکارآمديها. چرخه عجيب گلايه ادامه دارد و همه هم در پي مقصر. حالا اما در بزنگاهي هستيم که پيش از اين دربارهاش هشدار داده بودند، بزنگاهي که آنفلوآنزا هم به ويروس کرونا اضافه ميشود و حتما قرار است خانوادههاي بيشتري را سياهپوش کند. موج تازهاي از ابتلاي کرونا همراه با آنفلوآنزا ميتواند خبر از فاجعه بزرگتري داشته باشد. هنوز اما با اينکه در ميانه زمان طلايي تزريق واکسن آنفلوآنزا هستيم از خود واکسن خبري نيست، اما حرفها دربارهاش زياد است. يکي از اعضاي ستاد ملي مقابله با کرونا به جامجم ميگويد فقط 600 هزار دوز توانستهايم وارد کنيم، رئيس اداره بيماريهاي قابل پيشگيري با واکسن وزارت بهداشت اما ميگويد 5/1 ميليون دوز تامين شده و قرار است بهزودي توزيع شود. دبير انجمن داروسازان تهران ميگويد ديگر اعتمادي به اعداد و آمار ندارد. از تعداد آن که بگذريم نحوه توزيع آن هم با هزار حرف و حديث روبهروست. در حالي که رئيس انجمن داروسازان ايران گفته هنوز «واکسن آنفلوآنزا تحويل داروخانهها نشده» شرکت پخش بهستان اعلام کرده که 1500 دوز از اين واکسن را تحويل داروخانه مجلس داده است. اين خبر با واکنش افکار عمومي روبهرو شد و رئيس کميسيون بهداشت مجلس اعلام کرد اين مقدار را پس داد و چنين اخباري را ضربه به مجلس دانسته اما در همان روز کيانوش جهانپور سخنگوي سازمان غذا و دارو اعلام کرد: «نمايندگان مجلس جزو گروههاي در معرض خطر هستند». در اين ميان شهروندان گرفتار در چرخه بيهوده نگران از دست نيافتن به واکسني هستند که هنوز کسي از تعداد تامينشده آن هم خبر ندارد. البته محمدرضا شانهساز، رئيس سازمان غذا و دارو عصر ديروز از اين خبر داد که از امروز افراد پرخطري که نامشان در سامانه سيب ثبت شده است بههمراه سالمندان بالاي 65سال ميتوانند با در دست داشتن کارت ملي براي تزريق واکسن واکسن آنفلوآنزا به مراکز جامع سلامت مراجعه کنند. او همچنين اعلام کرد که ۲ ميليون و ۵۰۰ هزار دوز واکسني که براي گروههاي پرخطر توزيع خواهد شد، رايگان است، اما قيمت واکسنهايي که علاوه بر اين تعداد قرار است در داروخانهها توزيع شود، ۴۰ تا ۴۵ هزار تومان خواهد بود.
چقدر واکسن آنفلوآنزا داريم؟
حالا همه چيز به قبل و بعد از ظهور کرونا تقسيم شده است. در حوزه بهداشت و درمان که اين تقسيمبندي غيرقابل کتمان است. سال گذشته که هنوز کرونا زندگيمان را تغيير نداده بود چيزي حدود پنج ميليون دوز ميزان مصرف واکسن آنفلوآنزا در ايران بوده است.
اين آمار را دبير انجمن داروسازان تهران به جامجم گفته است. اما روزهاي پيش رو روزهاي متفاوتي است، ميزان تقاضا براي تزريق واکسن آنفلوآنزا جهش هولناکي يافته و آنطور که محمدرضا دري ميگويد، امسال تا هفت برابر سال گذشته براي تامين اين تقاضا لازم است. اما رصد گفتههاي مسؤولان در اين رابطه آمار ثابتي به دنبال ندارد. تنوع منابع اعلامکننده اين آمار هم نشان از اين دارد که بايد به برآيندي کلي و با گمانهزني به مقدار تاميني اين واکسن پي ببريم.
به عنوان مثال يکي از اعضاي ستاد ملي مقابله با کرونا با ذکر اين نکته که نامي از او برده نشود، به جامجم ميگويد تاکنون تنها 600 هزار دوز اين واکسن تامين شده است. اما کمي پيشتر سخنگوي سازمان هلالاحمر در يک نشست خبري اعلام کرده بود، پيش از اين بنا بوده يک ميليون واکسن از سوي هلالاحمر تامين شود که با اقدامات انجامشده سازمان تدارک پزشکي دو ميليون دوز تامين شده است.
ديروز هم محسن زهرايي، رئيس اداره بيماريهاي قابل پيشگيري با واکسن وزارت بهداشت اعلام کرد: «قرار است حدودا 5/1 ميليون دوز واکسن آنفلوآنزا در مرحله اول در اختيار معاونت بهداشتي قرار گيرد.» رصد حرفهاي نمايندگان مجلس هم حکايت از آمار و ارقامي دارد.
حسينعلي شهرياري، رئيس کميسيون بهداشت مجلس در ميانه گفتههايش اشاره کرده است که «از 16 ميليون واکسن درخواستي تنها کمتر از دو ميليون داريم» البته که در کنار آن مدتهاست که با وجود انتشار وعدهها، از واکسن آنفلوآنزاي توليد داخل هم خبري نيست. خبري که از چند ماه پيش وعده داده شده بود و حالا از سوي همان وعدهدهندگان مسکوت مانده است.
تعريف تازهاي براي گروههاي پرخطر
قصه توزيع، ماجراي پرحاشيهتري است. فرمول اما همان فرمول تعداد واکسن آنفلوآنزاست. پر از تناقض و همراه با بيشمار اظهارنظر متفاوت. وجه اشتراک همه اظهارنظرها اما همراه با اين کليدواژه است که گروههاي پرخطر اولويت دريافت واکسن هستند.
تعريف گروههاي پرخطر از زبان زهرايي، رئيس اداره بيماريهاي قابل پيشگيري با واکسن وزارت بهداشت اين است؛ «خانمهاي باردار، کارکنان بيمارستانها و کارکنان حرفههاي پزشکي که در ارتباط با بيماران احتمالي هستند، در اولويت دريافت واکسن آنفلوآنزا قرار دارند». گروههاي پرخطر از زبان سيماسادات لاري، سخنگوي وزارت بهداشت شامل افرادي است که بيشتر در معرض خطر ابتلا به ويروس آنفلوآنزا باشند: «اين دسته شامل گروههايي مانند پرسنل بهداشت و درمان، سالمندان بالاي ۶۵ سال، افراد با بيماري زمينهاي، زنان باردار و نيروهاي نظامي است.» اما تعريف متفاوت از گروههاي پرخطر از سوي کيانوش جهانپور، سخنگوي سازمان غذا و دارو اعلام شد. او در پاسخ به تسنيم در رابطه با تخصيص اين واکسن به داروخانه وابسته به مجلس شوراي اسلامي اعلام کرد: «اگر اين امر صورت گرفته باشد نيز بههرحال نمايندگان مجلس گروههاي در معرض خطر هستند.»
زمان طلايي تزريق واکسن
اينکه چقدر واکسن داريم و چطور توزيع خواهد شد، بحث اوليه ماجراي واکسن آنفلوآنزاست و بحث ديگر که اتفاقا مهمتر از اولي است اين است که با تاخير در توزيع اين واکسن، زمان طلايي واکسيناسيون از دست خواهد رفت. زماني که حالا همزمانياش با کرونا ميتواند خسارت بيشتري از تعداد دوز واکسن يا نحوه توزيعش به بار آورد. پيش از اين هم اعلام شده بود از آنجاکه پس از تزريق واکسن حدود دو تا چهار هفته طول ميکشد تا ايمني ايجاد شود، بنابراين از ۱۵ شهريور تا ۱۵ مهر بهترين زمان براي تزريق واکسن آنفلوآنزا است. امروز اما پنجم مهر است و هنوز خبري از توزيع اين واکسن در داروخانهها نيست. هر چند رئيس اداره بيماريهاي قابل پيشگيري با واکسن وزارت بهداشت گفته «فرآيند توزيع ممکن است چند روز طول بکشد اما، موضوعي که واضح است اين است که تا امروز شنبه (۵ مهرماه) واکسن آنفلوآنزا در مراکز بهداشتي براي تزريق توزيع نخواهد شد.» در ايدهآلترين شرايط وقتي توزيع عمومي هم صورت بگيرد، بسياري از افراد زمان طلايي واکسيناسيون را از دست خواهند داد. اما تاکيد روي اين زمان به چه دليل است؟ اگر اين زمان از دست برود، چه اتفاقي ميافتد؟ چقدر از تاثيرگذاري اين واکسن کاسته ميشود؟
محمدرضا دري، دبير انجمن داروسازان تهران به جامجم ميگويد: «در واکسيناسيون عوامل محيطي هم موثر است. آنفلوآنزا هم از آن دسته بيماريهايي است که به برودت هوا بسيار وابسته است. به اين مفهوم که شرايط رشد اين ويروس در زمان سرماي هوا بيشتر ميشود. بنابراين بايد پيش از آغاز فراگيري اين بيماري اقدام به واکسيناسيون کرده باشيم. هرچقدر بيشتر اين زمان طول بکشد، از ارزش واکسيناسيون کاسته ميشود. چرا که ميزان گسترش اين بيماري زياد ميشود و براي پيشگيري از ابتلاي بيشتر به واکسيناسيون گستردهتري نياز است.» اين باور را ميتوان در گلايههاي ديروز عليرضا سليمي، عضو هياترئيسه مجلس هم ديد. او هم در اين رابطه اعلام کرده است «اين واکسن فقط در دو هفته ابتداي مهر تاثير دارد و بعد از آن ديگر کارايي ندارد.» اما آنطور که زهرا عبدي، متخصص بيماريهاي عفوني به جامجم ميگويد، خطيکشي و تعيين زمان دقيق براي تعيين تزريق واکسن آنفلوآنزا به لحاظ علمي درست نيست. او ميگويد: «تعيين زمان معمولا بهواسطه تشکيل آنتيبادي در بدن و ايمن ساختن آنها در برابر ويروس مصطلح شده است و اين زمان را بهواسطه آغاز فصل سرما در اين بازه معين کردهاند، در حالي که در بسياري از شهرها پيش از کرونا پيک آنفلوآنزا در ماههاي دي و بهمن است. به اين مفهوم که پيش از اين تاريخ هم تزريق واکسن آنفلوآنزا کارايي لازم را خواهد داشت». نکته ديگر در تسريع تزريق واکسن در نحوه تشخيص پزشکان است. آنطور که محمدرضا دري ميگويد: «تزريق اين واکسن ميتواند به تشخيص درست پزشکان ميان آنفلوآنزا و کروناهم کمک کند. به اين مفهوم که اگر واکسيناسيون انجام شده باشد، به دليل علائم مشابه اين دو بيماري پزشکان راحتتر ميتوانند نوع بيماري را تشخيص دهند.»
يک شرکت نورچشمي و کمکاري دولت
در کشور بالغ بر 13 هزار داروخانه وجود دارد که از اين تعداد، 2900 داروخانه در پايتخت است. هنوز و با وجود عبور از زمان طلايي تزريق اين واکسن، از توزيع عمومي آن خبري نيست. در سالهاي گذشته اما اين روند به شکل بهتري مديريت شده و امسال که اتفاقا سال حساستري است، همچنان در گيرودار توزيع و عدم توزيع قرار داريم.
متهم رديف اول اين مشکل البته که تحريمهاست. چراکه برخلاف ادعاي دروغين غرب مبني بر تحريم نبودن دارو، همين مشکل دليل اصلي عدم تامين واکسن آنفلوآنزا بوده است. محمدرضا دري معتقد است يافتن راهي براي انتقال پول خريد واکسن آنفلوآنزا بسيار سخت شده و حتي ارز به بانکهاي طرف ما هم وارد شده است اما کشورهايي نظير کره جنوبي و ترکيه همکاري لازم را براي تامين اين واکسن صورت ندادهاند.
در اين ميان، ديروز عضو هياترئيسه مجلس انتقادهاي تندي را عليه دولت مطرح کرد. عليرضا سليمي حاشيهسازيهاي اخير عليه مجلس را «پوشش کمکاريهاي دولت» عنوان کرد و در رابطه با عدم تامين مقدار لازم واکسن آنفلوآنزا به فارس، گفت: «حدود ۵۸ ميليون دلار به يک شرکت خاص اعطا شده که واکسن آنفلوآنزا خريداري کند که البته اين پول به کشور ترکيه رفته و هنوز نتوانستهاند واکسن را وارد کشورمان کنند.
اين در حالي است که ارز اعطايي به اين شرکت با نرخ ۴۲۰۰ توماني بوده و مجلس قطعا در اينباره پيگيريهاي نظارتي را انجام خواهد داد. بايستي در باره اعطاي اين حجم ارز از کشور به يک شرکت خصوصي و نور چشمي شفافيت لازم از سوي سازمان غذا و دارو و آقايان واعظي رئيس دفتر رئيسجمهور و نوبخت رئيس سازمان برنامه بودجه صورت گيرد و آنها پاسخ دهند چرا تاکنون اين واکسن به کشور وارد نشده است.»
واکسن آنفلوآنزا چطور توزيع ميشود؟
فارغ از تعريف گروههاي پرخطر براي تزريق واکسن حالا خود روند توزيع واکسن هم مشکلساز شده است. دبيرکل انجمن شرکتهاي پخش دارو گفته است ۲۵ روز است که واکسن آنفلوآنزا وارد انبارهاي شرکتهاي پخش دارو شده و با دستور وزير بهداشت اين واکسن تنها در اختيار معاونت بهداشت قرار ميگيرد. همان روزها اما رئيس مجمع عمومي نظام پزشکي در نامهاي به معاون اول رئيسجمهور، از انبار شدن طولاني مدت واکسنهاي آنفلوآنزا در انبار شرکتهاي پخش دارو انتقاد کرده است.
محسن عبدا...زاده، دبير انجمن شرکتهاي پخش دارو هم آب پاکي را روي دست بسياري ريخته و اعلام کرده «اين محموله از واکسن قرار نيست از طريق داروخانههاي سراسر کشور توزيع شود.» صحت اين اظهارنظر در گفتههاي محمدباقر ضيا، رئيس انجمن داروسازان ايران قابل مشاهده است. چراکه او هم اعلام کرد: «واکسن آنفلوآنزا هنوز تحويل داروخانهها نشده است» اما در همان روزها نامه منتشرشده در فضاي مجازي، حکايت از تحويل 1500 دوز از اين واکسن به داروخانه مجلس شوراي اسلامي داشت که خيلي زود هم از سوي رئيس سازمان غذا و دارو صحت آن تاييد شد. واکنش رئيس کميسيون بهداشت مجلس به اين ماجرا انتقاد از «برجستهسازي» اين خبر بود! حسينعلي شهرياري به خانه ملت گفت: «يک عده از اين مجلس خوششان نميآيد و عليه آن فضاسازي ميکنند، هرچند در اين مقطع زماني و با وجود اين شرايط موافق دريافت واکسن آنفلوآنزا توسط مجلس نبودم.» پس از اين اتفاق اما شهلا ميرگلوبيات، مديرکل سلامت مجلس اعلام کرد: «تخصيص واکسن آنفلوآنزا به داروخانه وابسته به مرکز بهداشت مجلس شوراي اسلامي مطابق روال سالهاي گذشته صورت گرفته است. هرچند مقرر شد به دليل شرايط خاصي که امسال وجود دارد اين 1500 واکسن به سازمان غذا و دارو براي استفاده ديگر مراکز درماني بازگردانده شود.»