تنظیم زمان در قره باغ به وقت مسکو
ديپلماسي ايراني/متن پيش رو در ديپلماسي ايراني منتشر شده و انتشار آن در اخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
جبار علايي/ روز 22 دي ماه 99 در اوج سرماي مسکو، رهبران سه کشور روسيه، آذربايجان و ارمنستان در يکي از سالن هاي کوچک کاخ کرملين گرد آمدند. رئيس جمهور فدراسيون روسيه، ولاديمير ولاديميروويچ پوتين، پس از به آغوش کشيدن ابتدا الهام عليف، رئيس جمهور جمهوري آذربايجان و سپس نيکول پاشينيان، نخست وزير جمهوري ارمنستان، ميهمانانش را به پشت ميز بيضي شکل دعوت کرد. ميهمانان جنوب قفقازي اين بار کنار هم در يک طرف ميز و روبروي ميزبان جلوس کردند. براي هر يک از ميهمان ها روي ميز چند برگ کاغذ، يک روان نويس و يک مداد از قبل تدارک شده بود تا اگر چيزي براي يادداشت باشد از قلم نيفتد. بيانيه پايان چهار ساعت مذاکره، دست ولاديمير پوتين بود که با جديت تمام و بي مکث به زبان روسي که براي هر دو ميهمان اصطلاحات حقوقي، وزن و بار معنايي آن قابل فهم بود خوانده شد. پوتين در حاليکه به سمت ميز خيز داشت و با مراقبت از اينکه متن بيانيه را بي کم و کاست به سمع ميهمانان قفقازي که به صندليشان کامل تکيه داده بودند و وقت زيادي هم نداشتند، رساند.
پاشينان تنها کسي بود که کيف پر و نه چندان مرتب خود را به نشست آورده بود شايد تصور مي کرد برادران مسيحي ارتودوکسش قبلا سفارش هاي لازم را کرده اند و او اين بار مي تواند با کيف پر برگردد. نخست وزير پاشينيان خيالش آسوده بود از اينکه اين بار ديگر او نماينده ارامنه قره باغ نيست و بار" آرتساخي ها" را هم به دوش نخواهد کشيد.
ديدارها و نشستهاي قبلي نشان داد که رئيس جمهور عليف از همکاران ارمنستاني اش حافظه بهتري دارد. او به خاطر داشت که يک روز قبل از 10 نوامبر که پيروزي عمليات ارتش مظفر آذربايجان را متوقف کرد چقدر مهم است. روزي که در شب آن هليکوپتر روسي از سوي توپخانه آذربايجان مورد اصابت قرار گرفت و بلافاصله از سوي وزارت امور خارجه جمهوري آذربايجان اعلام شد اين اقدام کاملا سهوي بوده و باکو حاضر است تمامي خسارت هاي آن را جبران کند. چيزي به پايان شب 9 نوامبر نمانده بود که بيانيه سه جانبه توقف درگيري ها امضا شد و نقشه راهي شد براي ادامه. اما نکته قابل تأمل اينکه چند روز قبل از نشست مسکو، بازرسان روسي اعلام کردند که هليکوپتر روسي در خارج از منطقه درگيري ساقط شده است و عاملان آن بايد مجازات شوند. عليف در مقابل رئيس جمهوري نشسته بود که بارزسان آن اعلام کرده بودند هليکوپتر نظامي کشورش هدف قرار گرفته است آن هم در حين اجراي مأموريت در خارج از مناطق درگيري. بنابراين هوش عليف که بزرگ شده کرملين است مي توانست به درک ادبيات کرملين که از زبان پوتين جاري مي شد کمک کند.
رئيس جمهوري روسيه با ابراز رضايت از اوضاع فعلي حاکم بر شرايط قره باغ و پاي بندي به مفاد ده گانه بيانيه سه جانبه 9 نوامبر از سوي طرفين درگير، خبر از توافق جديد داد. گزارش خبرگزاري اسپوتنيک حاکي است: "بر اساس بياينه پاياني نشست سه جانبه 11 ژانويه/22 دي ماه گروه کاري قره باغ متشکل از معاونان نخست وزير سه کشور روسيه، آذربايجان و ارمنستان شکل مي گيرد که اين گروه در چند روز آينده و تا 30 ژانويه جاري تشکيل جلسه مي دهد." اولين وظيفه اعلام شده گروه کاري که هدف از مأموريت آن توسعه قره باغ ياد شده اين است که اين گروه بايد مسيرهاي تحقق بند 9 بيانيه سه جانبه 9 نوامبر را تنظيم و ارائه کند. بر اين اساس اولويت گروه کاري بررسي احياء و ساخت زيرساخت هاي مواصلاتي که راه آهن و جاده هاي جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان را به هم متصل مي کند و زمينه را براي کريدور بين المللي فراهم مي کند. دو طرف بايد براي امنيت اين کريدورها تضمينات لازم ارائه دهند. گروه مورد نظر بايد تا يکم مارس جدول عملياتي ارائه کند.
منظور از کريدور بين المللي اين است که زيرساخت هاي مواصلاتي روسيه از طريق خاک جمهوري آذربايجان به ارمنستان مي پيوندد يعني کريدور روسيه – آذربايجان – ارمنستان. اين کريدور احتمالاً جايگزين جاده ترانزيتي روسيه – گرجستان – ارمنستان خواهد شد و دست مسکو را براي حمل و نقل هاي بيشتر باز مي گذارد. رئيس جمهور پوتين در پايان ديدار سه جانبه در کنفرانس خبري هم اعلام کرد صلح بانان روسي در قره باغ به تعهداتشان طبق رضايت طرفين ادامه مي دهند و خبري از درگيري جدي نيست.
الهام عليف، رئيس جمهور آذربايجان در همان نشست خبري با تشکر ويژه از پوتين گفت که اين ديدار براي توسعه امنيت پايدار منطقه اي بسيار ضروري بود. وي اشاره کرد که مطمئن است که ديگر کشورهاي همسايه هم در اين کريدورها فعالانه مشارکت خواهند کرد. رئيس جمهور عليف هرچند گفت که کشورش اراده لازم براي پايان بخشيدن به رويدادهاي ماه هاي سپتامبر و نوامبر (44 روز درگيري در اين دوماه اتفاق افتاد و آذربايجان 40 درصد اراضي اشغال شده اش را از طريق عمليات آزاد کرد 30 درصد را طبق بيانيه سه جانبه 9 نوامبر از طريق ديپلماتيک بدست آورد) دارد اما هيچ اشاره اي به وضعيت حقوقي و سياسي قره باغ و ابهاماتي که در اين باره وجود دارد، نکرد. حال آنکه انتظار مي رفت اين بار در مسکو به طور شفاف در مورد رژيم حقوقي، دولت خودخوانده، و تعيين وضعيت شهروندي ارامنه ساکن در قره باغ مذاکراتي صورت گيرد، نگرفت و مسکوت ماند.
ناراضي ترين فرد اجلاس مسکو برخلاف اسلاف خويش اين بار مقام ارمنستاني بود. نخست وزير پاشينيان در کنفرانس خبري پس از اجلاس هر چند از تلاش هاي پوتين تشکر کرد اما ابراز تأسف کرد که مناقشه قره باغ به قوت خود باقي است و هنوز رژيم حقوقي و اداري آن مشخص نيست.
بدين ترتيب مهمترين مسئله اختلاف برانگيز تاريخ در جنوب قفقاز با ابهامات بيشتري به آينده سپرده شد. پاسخ يافتن براي مسائل حل نشده هنوز زود است بي شک زمان به وقت مسکو تنظيم خواهد شد. دو کشور ارمنستان و آذربايجان بايد تا باز شدن يخ هاي مسکو در بهار آينده منتظر بمانند.