اگر با ترامپ مذاکره میکردند؟
وطن امروز/متن پيش رو در وطن امروز منتشر شده و انتشار آن در اخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
دولتمردان و در رأس آنها حسن روحاني و محمدجواد ظريف مشغول جشن و پايکوبي از پايان دوران حکمراني ترامپ در آمريکا هستند و در حال استقبال از جو بايدن ميهمان جديد بال غربي کاخ سفيد هستند به اين اميد که برجام را به روزهاي خوش گذشته بازگرداند. در اين ميان رئيس دولت و وزير امور خارجه با گرفتن ژست پيروزي، طوري وانمود ميکنند انگار مقاومت آنها بوده که ترامپ را به درهاي خروجي کاخ سفيد هدايت و به عمارتش «مارالاگو» در فلوريدا رهنمون کرده است؛ گويي روحاني و ظريف فراموش کردهاند براي هموار کردن مسير مذاکره با اين رئيسجمهور جنجالي آمريکا، تقريبا دست به هر کاري زدند.
به گزارش «وطن امروز»، رئيسجمهور و يارانش در حالي اين روزها ترامپ را با ناسزا بدرقه ميکنند که حداقل در سال 98 جمعبندي دولت و دستگاه سياست خارجي و نمود آن در بيرون چيزي جز اين گزاره را که بايد با رئيسجمهور وقت آمريکا مذاکره کرد، نشان نميداد؛ مذاکراتي که اگر نظام به آن تن ميداد، معلوم نبود کشور را در چه ورطه هولناکي قرار ميداد. اين ورطه اما چندان بيگانه به نظر نميرسد، چرا که يکبار کشور با هزينه سنگين آن مواجه شده بود؛ جايي که روحاني و ژنرالهاي ديپلماسياش توافقي با مختصات برجام را با دولت در آستانه خداحافظي باراک اوباما نهايي کردند. اين اتفاق به اندازهاي عجيب بود که ۴۷ سناتور آمريکايي را به اين صرافت انداخت به دولتمردان ايراني هشدار دهند آنچه را با عنوان برنامه جامع اقدام مشترک امضا ميکنند، تنها يک توافق اجرايي است و رئيسجمهور بعدي ميتواند با يک حرکت قلم آن را ابطال کند. در آن نامه سرگشاده که توسط «تام کاتن» سازماندهي شده بود و به امضاي رهبر حزب جمهوريخواه سنا و همچنين «مارکو روبيو»، «تد کروز» و «رند پال» رسيده بود، تأکيد شده بود: «جالب توجه است در حالي که بر مذاکرات شما با دولت خود نظارت داريم، ميبينيم شما به طور کامل از نظام قانون اساسي ما آگاهي نداريد... هر چيزي که مورد تأييد کنگره قرار نگيرد، تنها يک توافق اجرايي است و رئيسجمهور بعدي ميتواند با يک حرکت قلم آن را ابطال کند و کنگره آينده ميتواند در هر برهه از زمان مفاد توافق را اصلاح کند». اين هشدارها اما با تمسخر محمدجواد ظريف و جمله معروف وزير امور خارجه که خواستار اين بود تام کاتن پولش را از دانشگاه «هاروارد» پس بگيرد، مواجه شد ولي کمتر از ۳ سال بعد دونالد ترامپ، رئيسجمهور وقت آمريکا تنها با چرخش يک قلم از برجام خارج شد و خنده را روي لبان محمدجواد ظريف خشکاند؛ اتفاقي که حسن روحاني اين روزها اينگونه از آن ياد ميکند: آن کمسواد تاجرمسلک کاغذ را خط خطي کرد و از برجام خارج شد.
با اين وجود پس از خروج غيرقانوني آمريکا از توافق هستهاي، انتظار ميرفت اين اقدام با پاسخ سخت دولت مواجه شود اما در کمال ناباوري، دولت از خروج يک مزاحم ابراز رضايت کرد و تنها واکنش دولت روحاني اين بود که ميخواهد به ديپلماسي فرصت داده و با اعلام اينکه 1+5 از اين پس به 1+4 تبديل شد، مشق رياضي کرد! اما از آنجايي که دولت دوازدهم ايده ديگري جز مذاکره و سياست خارجي براي اداره کشور نداشت، در نهايت چاره را در مذاکره با آن کمسواد تاجرمسلک يافت.
* شاخه زيتون از طرف ظريف
پيگيري مجموعه مواضع مقامات دولتي و در رأس آنها حسن روحاني و محمدجواد ظريف در آن ايام گوياي اين واقعيت انکارناپذير است که هر قدر با گذر زمان، شکست آرزوهاي برجامي دولت بيشتر رنگ واقعيت به خود ميگرفت، فرمان ديپلماسي دولت بيش از پيش به سوي لزوم عقبنشيني در برابر ترامپ هدايت ميشد. مهرماه سال گذشته بود که ظريف پس از گفتوگو با «کريستين امانپور» در شبکه CNN در توئيتي نوشت: «شاخه زيتون هميشه روي ميز قرار داشته است ولي ما يک بار ديگر نيز اين شاخه زيتون را نشان ميدهيم». بعد از آن نيز روحاني در جريان سفر به يزد مجددا گراي مذاکراتي خود را به طرف غربي داد گفت: هر جا بتوانيم از طريق مذاکره مشکل شما مردم را حل کنيم يا آن را کاهش دهيم، من به عنوان رئيسجمهور منتخب شما يک ثانيه صبر نخواهم کرد، با اينکه ميدانم کار بسيار سختي است.
* جلوگيري از يک فاجعه ديپلماتيک
اين پايان کار نبود و با سفر آبه شينزو به تهران که همه او را حامل پيام ترامپ ميدانستند، جريان رسانهاي نزديک به دولت با برجسته کردن اين سفر، آن را به مثابه آغاز عقبنشيني در برابر فشارهاي آمريکا به حساب آورد. با اين حال در جريان اين سفر نيز در نهايت رهبر انقلاب با پيام ترامپ مخالفت کردند و در جواب مشهور خود به نخستوزير ژاپن اذعان داشتند: ما در حسننيت و جدي بودن شما ترديدي نداريم اما درباره آنچه از رئيسجمهور آمريکا نقل کرديد، من شخص ترامپ را شايسته مبادله هيچ پيامي نميدانم و هيچ پاسخي هم به او ندارم و نخواهم داد.
موضع قاطع رهبر حکيم انقلاب در برابر سناريوي ترامپ که با عصبانيت طرف آمريکايي نيز روبهرو شد، امروز که ترامپ با شکست در انتخابات، از صحنه سياسي ايالات متحده کنار رفته است و از طرف ديگر واسطهاش يعني آبه شينزو نيز به دليل فساد، با رسوايي از سمت خود کنارهگيري کرده است بيشتر معنا مييابد، اگر نخستوزير معزول ژاپن با دست پر از تهران نزد ترامپ باز ميگشت امروز چيزي جز بياعتباري و يک فاجعه ديپلماتيک نصيب کشورمان نشده بود.
* نه؛ مرسي!
با گذر 6 ماه از ديدار آبه شينزو از تهران، سياهترين صفحه کارنامه ترامپ يعني ترور شهيد قاسم سليماني، فرمانده نيروي قدس در فرودگاه بغداد رقم خورد؛ اقدام ديوانهواري که عملا اعلان جنگ نيز به شمار ميرفت. اما تنها 20 روز بعد وزير امور خارجه در اظهاراتي غيرمتعارف و خلاف مصالح ملي در گفتوگو با نشريه اشپيگل آلمان در پاسخ به سوالي مبني بر اينکه آيا مذاکره با آمريکا پس از ترور سردار سليماني را غيرمحتمل ميدانيد؟ اظهار داشت: «خير! من هرگز چنين امکاني را رد نميکنم به شرط آنکه آنها رويکرد خود را تغيير دهند و واقعيات را به رسميت بشناسند. از نظر ما مهم نيست چه کسي در کاخ سفيد مينشيند؛ چيزي که اهميت دارد نحوه رفتار آنهاست. دولت ترامپ ميتواند گذشتهاش را جبران کند، تحريمها را بردارد و به ميز مذاکره بازگردد. ما کماکان بر سر ميز مذاکره هستيم».
اما قاتل سردار سليماني در جواب ظريف با ادبياتي تحقيرآميز در توئيتي نوشت: «وزير امور خارجه ايران ميگويد خواستار مذاکره با ايالات متحده است اما ميخواهد تحريمها برداشته شود. نه؛ مرسي!» اين اظهارات خلاف امنيت و منافع ملي ظريف، روز سهشنبه کارت زرد نمايندگان مجلس به او را در پي داشت.
در اين ميان، جان بولتون در کتاب «اتاقي که در آن اتفاق افتاد» که اخيرا منتشر کرده است، به روايتي از ديدار نخستوزير وقت ژاپن از ايران پرداخته است. بولتون نوشته است: صبح جمعه، آبه گزارشي شخصي از سفرش به ترامپ داد؛ گفت هيچ تمايلي در [آيتالله] خامنهاي براي گفتوگو با آمريکا پيش از برداشته شدن تحريمهاي اقتصادي مشاهده نکرده است. آبه دستکم از اينکه ايران فورا اين ملاقات را علني کرده گلايه داشت اما باز هم معتقد بود روحاني واقعا خواهان گفتوگو با آمريکاست و درباره اينکه روحاني چگونه پس از ملاقات آبه با [آيتالله] خامنهاي، در راهرو دنبال آبه دويده تا به او بگويد برداشتن تحريمها ميتواند به گشايش باب گفتوگو کمک کند، سخنسرايي کرد».
* دام مذاکره با ترامپ
با شرحي که رفت اگر مجموعه تلاشهاي ظريف و روحاني براي مذاکره با ترامپ به نتيجه ميرسيد و نظام را در مسير مذاکره و توافق با رئيسجمهور وقت آمريکا قرار ميداد، کشور امروز با يک مخمصه ديپلماتيک مواجه ميشد. چنانکه توضيح داده شد، توافق دولتمردان با اوباما منجر به خروج ترامپ از توافق و اعمال انبوهي از تحريمهاي بيسابقه عليه کشورمان شد که حسن روحاني خود آن را به جنگ اقتصادي تشبيه ميکند.
اگر کشور به مذاکره با ترامپ تن داده بود، اين امکان را به رئيسجمهور آمريکا ميداد حتي توافق با تهران را به برگ برنده خود در انتخابات سوم نوامبر تبديل کند و چه بسا پيروز انتخابات ميشد، بنابراين امروز با رئيسجمهوري مواجه بوديم که کسي در دنيا روي حرف و وعدههايش حساب نميکند و جنايتهايش عليه ايران تداوم پيدا ميکرد؛ چه اينکه ترامپ در مذاکرات با کيم جونگ اون هم پيشتر نشان داده بود فقط به دنبال عکس يادگاري است.
در فرض دوم اگر کشور با ارزيابيهاي رئيس دولت و وزير امور خارجه با ترامپ مذاکره ميکرد و ترامپ در انتخابات شکست ميخورد که خورد، کار ابعاد فاجعهآميزتري پيدا ميکرد و امروز ايران در چشم جهان بياعتبار شده بود و يک فاجعه در تاريخ سياست خارجي ايران و جهان رقم ميخورد و ايران با کساني (ترامپ و واسطهاش آبه شينزو) تفاهم کرده بود که به مفتضحانهترين شکل از سمت خود کنار رفتند.
اگر نبود راهبرد هوشمندانه رهبرانقلاب در دوره رياستجمهوري ترامپ که «نه جنگ ميشود نه جنگ ميکنيم»، امروز کشور در ورطه و بيراههاي افتاده بود که جبرانناپذير بود؛ چنانکه اواخر شهريور 98 پيش از سفر روحاني به نيويورک براي اجلاس سالانه سازمان ملل، رئيسجمهور فرانسه بشدت در تلاش بود روحاني و ترامپ را کنار هم بنشاند و حتي مقدمات اين کار را در دعوت از ظريف به بياريتز در حاشيه اجلاس سران 8 کشور جهان فراهم کرد اما رهبر انقلاب شهريورماه بيان فرمودند: آمريکاييها باز مسأله مذاکره را همينطور دارند دنبال ميکنند؛ اين يک ترفند است، اين را بايد همه بدانند، همه بايد توجه کنند. البته آمريکاييها هم يک جور حرف نميزنند؛ گاهي ميگويند «مذاکره بيقيد و شرط»، گاهي ميگويند «مذاکره بدون پيششرط»، گاهي ميگويند «مذاکره با 12 شرط»؛ حالا يا واقعا سياستشان، سياست آشفتهاي است، نميدانند چه ميخواهند که احتمال دارد اين باشد، يا اين است که دارند ترفند ميزنند؛ يکي از ترفندها هم همين است: يکي يک حرفي بزند، آن ديگري يک چيز ديگري بگويد، براي اينکه طرف مقابل را سردرگم کنند؛ لکن ما سردرگم نميشويم، راه ما روشن است. رهبري ادامه دادند: اگر دشمن ما توانست اثبات کند فشار حداکثري، علاج کار ايران است و روي ايران مؤثر است، ايران ديگر و هرگز روي آسايش را نخواهد ديد.