بایدن به دنبال حذف پسر سلمان
شرق/متن پيش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست.
با ورود جو بايدن به کاخ سفيد، رويکرد ايالات متحده در خاورميانه با تغييرات درخور توجهي نسبت به دوران رياستجمهوري دونالد ترامپ، سلف او همراه خواهد بود و در اين ميان عربستان نقشي اساسي در سياست خاورميانهاي واشنگتن ايفا ميکند. بايدن در شرايطي جانشين ترامپ شد که عربستان در دوره چهارساله رياستجمهوري او از حمايت تمام و کمال کاخ سفيد برخوردار بود، اما اکنون با تغيير رئيسجمهوري در آمريکا هرگونه تغيير سياست کاخ سفيد در قبال عربستان با يک چالش بزرگ روبهرو است؛ محمد بنسلمان، وليعهد عربستان. ماجراجوييهاي بنسلمان جوان در دوره رياستجمهوري ترامپ از جمله قتل جمال خاشقجي روزنامهنگار منتقد حکومت رياض و جنجال گروگانگيري چندروزه سعد حريري نخستوزير لبنان با واکنش مناسبي از سوي واشنگتن روبهرو نميشد. اما بايدن وعده داده که تلاش خواهد کرد تا رابطه رياض و واشنگتن مسئولانهتر از چهار سال اخير شود.
بااينحال، جستوجوي راهي بهتر در روابط آمريکا و عربستان به سرنوشت دو جوان سعودي بستگي دارد که از سوي محمد بنسلمان زنداني شدهاند تا از اين طريق، پدرشان سعد الجبري که يک مقام ارشد اطلاعاتي عربستان بود از تورنتو به عربستان بازگردد. عمر و سارا الجبري فرزندان 22 و 20ساله سعد، در مارس گذشته دستگير و زنداني شدند.
سعد الجبري در آستانه آغاز به کار دولت بايدن در آمريکا با انتشار ايميلي، اطمينان از آزادي فرزندان خود را به عنوان «دقيقترين آزمون ايالات متحده براي سنجش ميزان تأثيرگذاري و تغيير رفتار محمد بنسلمان» نام برد. موضوع الجبري در دوره رياستجمهوري ترامپ هم واکنشهايي را برانگيخت و در ماه آگوست و با وجود حمايتهاي رئيسجمهور وقت آمريکا از بنسلمان، وزارت امور خارجه آمريکا اعلام کرد مطابق نامه ارائهشده از سوي خانواده الجبري، فشار بر کودکان سعد الجبري «غيرقابل قبول» است و خواستار آزادي فوري آنها شد. در اين نامه گفته شده است که هرگونه ادعاي حکومت سعودي عليه الجبري «بايد از طريق مجاري قانوني و با شفافيت کامل رسيدگي شود». اکنون اين پرونده حساس به دست دولت بايدن افتاده که ميخواهد مشارکت امنيتي ايالات متحده با عربستان سعودي را حفظ کند، اما به دنبال «ارزيابي مجدد» براي اعمال فشار بر عربستان درباره مسائل حقوقبشري است. يک مقام ارشد وزارت امور خارجه ميگويد: «وزارت امور خارجه همچنان به مقامات سعودي تأکيد ميکند که هرگونه پيگرد قانوني درباره خانواده الجبري غيرقابلقبول است. به همين دليل، ما نگران شرايطي هستيم که منجر به تبعيد سعد الجبري در کانادا شده است. ما همچنان اين نگرانيها را با مقامات ارشد سعودي مطرح خواهيم کرد».
دولت بايدن از اين قضيه بهشدت نگران است و ميخواهد اين نگراني را به مقامهاي سعودي انتقال دهد. از آنجا که پيگرد قضائي فرزندان الجبري مدتها قبل از انتخابات آغاز شده است، مسئولان اين امر را چالشي مستقيم براي بايدن نميدانند. اما همزمان با بررسي کليات روابط ايالات متحده و عربستان سعودي و تغييراتي که در جزئيات اين رابطه صورت ميگيرد، پروندههاي حقوقبشري عربستان هم دوباره روي ميز قرار خواهد گرفت و تأثيرگذارترين اين پروندهها هم پرونده الجبري است.
يکي از دلايل نگراني مقامات آمريکايي در دولت ترامپ و بايدن در مورد پرونده سعد الجبري اين است که او شريک اصلي سازمان سيا در عملياتهاي ضدتروريستي عليه القاعده بوده است. در نامه ماه جولاي 2020 از طرف يک گروه دوحزبي متشکل از چهار سناتور به ترامپ به اين نکته اشاره شده که «کمکهاي الجبري به مقامهاي سيا براي کشف و خنثيسازي توطئههاي تروريستي باعث نجات جان هزاران آمريکايي شده است. ما معتقديم که ايالات متحده وظيفه اخلاقي دارد که در تأمين امنيت آزادي فرزندان الجبري هرچه در توان دارد انجام دهد».
تمرکز بر حقوق بشر
چالش ميان دولت بايدن و محمد بنسلمان تنها به اين پرونده ختم نميشود. بايدن در سال 2017 و در واکنش به قتل فجيع جمال خاشقجي، روزنامهنگار منتقد سعودي در کنسولگري عربستان در استانبول، محمد بنسلمان را «اراذل و اوباش» خواند. بعد از انتشار خبر کشتهشدن خاشقجي، دونالد ترامپ رئيسجمهور وقت آمريکا با ارسال پيامي از او حمايت کرد. اما آوريل هينس که اخيرا با تأييد سنا به عنوان مدير اطلاعات ملي آمريکا در دولت بايدن منصوب شده، متعهد شد تا تحقيقات سيا درباره اين قتل را از حالت محرمانه خارج کند. اين به آن معناست که واشنگتن احتمالا بهطور رسمي محمد بنسلمان را در پرونده قتل خاشقجي مقصر بداند؛ حرکتي که تبعات حقوقي و ديپلماتيکي به دنبال خواهد داشت. در همان زمان هم نهادهاي اطلاعاتي آمريکا در گزارش خود به ترامپ اعلام کردند که بر اساس شواهد، آمر اين قتل محمد بنسلمان بوده و او در جريان تمام مراحل عمليات قرار داشته است؛ اما ترامپ واکنش چنداني به اين گزارش نشان نداد.
در همين حال و با وجود نارضايتي بسياري از شاهزادگان عربستاني از دوران وليعهدي بنسلمان که با حبس و زندان آنها همراه بود، اين احتمال در برخي رسانهها مطرح شده که انجام يک کودتا عليه بنسلمان ميتواند کمهزينهترين اقدام براي حذف او از قدرت باشد.
وبسايت «سعوديليکس» به نقل از جيمز کلاپر، رئيس سابق آژانس اطلاعات دفاعي آمريکا که در دولت اوباما مدير اطلاعات ملي بود، نوشت: «با توجه به اينکه مشخص نيست در آينده چه اتفاقي ميافتد، ملاحظات لجستيکي، سياسي و ديپلماتيک پيچيدهاي در رابطه با عربستان وجود دارد. عمليشدن اين احتمال به عوامل متعددي بستگي دارد. چه تعداد شاهزاده در اين توطئه مشارکت خواهند داشت. برخي از آنها پرنفوذتر هستند. سيا همچنين بايد ملاحظاتي نظير اين را که چقدر ميشود با احتياط اين کودتا را انجام داد، ملاقاتها براي هماهنگي کجا انجام شود و بهترين فرستاده آمريکا چه کسي خواهد بود، مدنظر داشته باشد».
بروس ريدل، کارشناس خاورميانه در انديشکده بروکينگز اما واقعگرايانهتر به موضوع نگاه ميکند و ميگويد: «بايدن راهي براي متقاعدکردن ملک سلمان، پادشاه عربستان، براي کنارگذاشتن پسرش پيدا کند. اما بعيد است ملک سلمان چنين کاري انجام دهد. او به خوبي ميداند که آمريکا چارهاي جز تعامل با او ندارد».