روایت "اندیشکده آمریکایی" از لجاجت بایدن و مسیر دشوار احیای برجام
ديپلماسي ايراني/متن پيش رو در ديپلماسي ايراني منتشر شده و انتشار آن به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
جان گلَسِر-موسسه کاتو/ ديپلماسي با ايران از زمان روي کار آمدن رئيس جمهوري جو بايدن عمدتا در نتيجه موضع گيري دشوار او براي شروع در بن بست بوده است. دولت بايدن تاکيد کرده اگرچه دولت دونالد ترامپ زماني برجام را ترک کرد که تهران کاملا به آن متعهد بود، اما ايران بايد حتي قبل از آنکه ايالات متحده لغو تحريم ها را بررسي کند، اولين گام را در بازگشت به تعهدات هسته اي خود بردارد. ايراني ها در پاسخ روند گام به گام را پيشنهاد کردند که در آن، دو طرف به طور همزمان به موارد نقض برجام پايان داده و توافق را بازيابي کنند. موضع تند و تيز بايدن که احتمالا با هدف جلب حمايت منتقدان سخت گير در کنگره اتخاذ شده، چنان لجوجانه است که به نظر مي رسد او دست کم تا زماني که ايران يک گام هر چند کوچک در بازگشت به تعهدات برجامي برندارد، خبري از مفهوم مذاکرات رسمي نخواهد بود.
خوشبختانه بايدن مواضع خود را اندکي نرم کرده است. به بيان بهتر، مي توان گفت که دولت دموکرات چند هويج ديپلماتيک پيشنهاد کرده و اميد دارد که ايران به خواسته آن براي برداشتن گام اول پاسخ مثبت دهد. وزارت امور خارجه بايدن براي نشان دادن تمايل بالاي خود به توافق اعلام کرد که ايالات متحده دعوت اتحاديه اروپا را براي شرکت در جلسه 1+5 و ايران براي بحث در مورد احياي توافق مي پذيرد. دولت همچنين سياست اعلام شده ترامپ براي اعمال مجدد تحريم هاي سازمان ملل (که البته از سوي شوراي امنيت رد شده بود) را لغو کرد و محدوديت هاي سفر اعمال شده در دوره ترامپ عليه ديپلمات هاي ايراني به ايالات متحده را کاهش داد.
زماني که طرف هاي مذاکره به طور واقعي براي گفت و گو گردهم آيند، ديپلماسي خيلي ساده تر مي شود چون رهبران مي توانند مواضع و اهداف واقعي را با نگراني کمتري درباره احتمال سوءتفاهم براي طرف مقابل مطرح کنند. گفت و گوهاي مستقيم در همان حدي که طرفين همکاري را سودمند بدانند، مي تواند امکان يافتن شيوه هاي پيشروي در عين حفظ وجهه و بدون برانگيختن مخالفت هاي داخلي را فراهم آورد. اگر بخت هم با آنها يار شود، اين پويايي مي تواند به ايران و آمريکا در غلبه بر آنچه همچنان يک سري خواسته هاي لجوجانه از سوي دولت بايدن به شمار مي رود، کمک کند.
نيويورک تايمز نوشته: «اولين مانع براي احياي توافق احتمالا اقدامات سياسي دشوار و ظريف بر سر اين مساله است که کدام طرف اولين گام را برمي دارد. بلينکن گفته دولت بايدن معتقد است که احياي صرف توافق قبلي کافي نيست. او اهداف ديگري هم دارد که تمديد و تعميق توافق در تلاش براي مهار توانايي فزاينده موشکي ايران و حمايت آن از گروه هاي تروريستي و دولت بشار اسد در سوريه را شامل مي شود و اينها موضوعاتي هستند که ايران گفته است روي ميز نخواهند بود.»
لازم به يادآوري است که بسياري از مقاماتي در دولت اوباما درباره برجام با ايران مذاکره و در سال هاي اخير از توافق هسته اي دفاع کردند، همان مقاماتي هستند که اکنون مي گويند بازگشت صرف به برجام کافي نيست. ادامه برخي مناسبات در برجام از نظر تئوري ذاتا اتفاق بدي نيستند؛ اما با توجه به بي اعتمادي شديد بين ايالات متحده و ايران که در نتيجه پشت کردن ترامپ و تهاجم آشکار او به ايران تشديد شده، جاي تعجب است که چرا دولت بايدن صريحا بازگشت به شرايط پيشين را رد مي کند و چرا بر اهدافي اصرار مي ورزد که براي ايران قابل قبول نيستند؟!
به احتمال زياد، آنچه که باعث موضع گيري بي نتيجه دولت بايدن در قبال ايران مي شود، سياست هاي داخلي ايالات متحده است. از يک سو، بايدن براي سخت گيري به تهران تحت فشار شاهين ها در واشنگتن و پايتخت هاي «شرکا» در خاورميانه است. از سوي ديگر، تصورات بي اساس درباره اينکه ايران تهديدي جدي براي امنيت ملي ايالات متحده است، قوه مجريه در واشنگتن را از تعامل با تهران باز مي دارد. باورهاي غلط درباره تهديد احتمالي ناشي از توانايي موشکي ايران (که هدف از آن جلوگيري از حملات احتمالي دشمنان منطقه اي به شدت مسلح است) سبب شده بايدن در همان ابتدا يک سري خواسته هاي حداکثري را بيان کند؛ اما اين فشارها دستيابي به يک توافق را دشوارتر مي کند. اين احتمال هم وجود دارد که فشار بيشتر ناشي از جاه طلبي شخصي بايدن باشد: از نظر به ياد گذاشتن ميراث، دستيابي به توافقي جديد و بهتر خيلي تاثيرگذارتر از بازگشت ساده به دستاوردهاي دولت قبلي خواهد بود!
دستيابي به هدف خارج کردن آمريکا از باتلاق خاورميانه تا زماني که تصويرسازي از ايران به عنوان يک دشمن کمرنگ نشود و نگراني آمريکا تسکين نيابد، دشوار خواهد بود. ديپلماسي راهي مطمئن براي دستيابي به اين اهداف است. اگر دولت بايدن چنين اهدافي را دنبال مي کند، ديپلماسي مسير اوست، اما با موضع سختگيرانه و لجوجانه اي که گرفته، بعيد است که زود به اين اهداف برساند. تنها شايد اگر بخت با دولت بايدن يار باشد، گفت و گوهاي مستقيم (در چارچوب 1+5) که بايدن روي گشوده به آن نشان داده، بتوانند به ايالات متحده و ايران در رسيدگي به مسائل داخلي و دستيابي به توافق مورد نظرشان کمک کنند.