جزئیات 9ماه مذاکره برای واکسن
همشهري/متن پيش رو در همشهري منتشر شده و انتشار آن به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
زهرا جعفرزاده/ در واردات واکسن عقب ماندهايم. اين موضوعي است که در هفتههاي گذشته به ويژه از زماني که روند ارسال محمولههاي واکسن مورد انتظار ايران مختل شد، مطرح ميشود و نگرانيها را براي ايمن شدن ايرانيان در برابر کوويد-19 بالا برده است. متخصصان ميگويند بايد 70درصد جمعيت واکسينه شوند، يعني نزديک به 50 تا 56 ميليون نفر. براي واکسينه کردن اين تعداد، به حدود 120 ميليون دوز واکسن نياز است، در حالي که تاکنون براي کمتر از يک درصد جمعيت واکسن تأمين شده است. کوواکس، يعني همان سازوکار مرتبط با سازمان بهداشت جهاني که به کشورهاي کمبرخوردار سهميه واکسن ميدهد، 16 ميليون و 800 هزار دوز واکسن بدهکار است، از اين ميزان تنها 700 هزار دوز واکسن تحويل داده که آنهم در خوشبينانهترين حالت براي 350هزار نفر مورد استفاده قرار ميگيرد. صف انتظار پرستاران، پزشکان، بيماران خاص و مبتلايان به بيماريهاي زمينهاي طولاني است و هنوز خيليها بلاتکليفاند. اين در شرايطي است که پيک چهارم شيوع واکسن در ايران آغاز شده و در چند روز آمار ابتلاي روزانه را از 11هزار نفر به بالاي 22هزار نفر رسيده است. عدد فوتيها را هم سهرقمي کرد. واکسن کرونا، امروز مهمترين موضوع دنياست، به طوري که، غلامرضا انصاري، مشاور وزير امورخارجه در امور ديپلماسي اقتصادي از آن تحت عنوان «جنگ» ياد ميکند؛ جنگ ديپلماسي واکسن. حالا ايران، در ميدان جنگ، در رقابتي نابرابر قرار گرفته است. حسن روحاني، رئيسجمهوري، هفته گذشته اعلام کرد، آمريکا نقش اصلي را در تاخير خريد واکسن ايفا ميکند. او گفت قراردادهاي خريد واکسن بسته شد، اما آمريکا ممانعت کرد. انصاري که جزو تيم مذاکرهکننده براي خريد و واردات واکسن به ايران است و در ماههاي گذشته، مذاکرات زيادي با ژاپن، کرهجنوبي و سوئيس براي واردات واکسن کرده، جزييات نقش تحريمها و مشکلات در نقل و انتقال پول را براي همشهري توضيح ميدهد. او ميگويد اگر تحريمها نبود ايران جزو اولين کشورهاي خريدار واکسن به شمار ميرفت. انصاري، مشکلات و تلاشهاي وزارت امورخارجه براي واردات واکسن و اتهاماتي که به محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه براي واردات واکسن روسي زده شده را هم تشريح کرد.
بيش از 13ماه از شيوع کرونا در ايران ميگذرد و با وجود شروع واکسيناسيون عمومي در بسياري از کشورها، در ايران هنوز کادر درمان هم نتوانستهاند بهطور کامل واکسينه شوند. گفته ميشود ميزان واکسيناسيون در ايران به يکدرصد هم نرسيده است. در اين شرايط که بهنظر ميرسد ايران دچار عقبماندگي در تامين واکسن شده است، وزارت امور خارجه، تاکنون چه تلاشهايي براي واردات واکسن کرونا انجام داده است؟
مرداد 99که تازه بحث واکسن کرونا در دنيا مطرح و نتيجه تحقيقات، علني شده بود، ما مکاتباتمان را با کشورهاي ديگر شروع کرديم، مثل کرهجنوبي، هند، کوبا، ژاپن و روسيه. با آنها مذاکره کرديم و سفارتخانههاي ما هم بسيار خوب عمل کردند. همه اينها در حالي بود که ما محدوديتهاي نقل و انتقال مالي داشتيم و شرايط برايمان خيلي سخت بود. آن زمان تمام پروازها بسته شده بود و هواپيمايي ماهان خيلي در اين زمينه به ما کمک کرد. ما همان ابتدا با مشکل روبهرو شديم و آن هم تأثير تحريمها بود.
پيگيري شما با کشورهايي که نام برديد به کجا رسيد؟
ما نخستين موضوعي که مطرح کرديم اين بود که آمادگي خريد واکسن را داريم. حتي گفتيم ميتوانيم بهصورت مشترک با کشورهاي ديگر توليد کنيم. اين برنامهاي بود که وزارت بهداشت به ما اعلام کرده بود و ما بدون هماهنگي رياستجمهوري و وزارت بهداشت هيچ اقدامي انجام نميداديم.
براي اين اعلام، ايران منابع مالي کافي در اختيار داشت؟
بله. يکي از راههاي تامين واکسن براي ايران، کوواکس است. بخش بينالملل وزارت امور خارجه و وزارت بهداشت ارتباطات خوبي با سازمان جهاني بهداشت دارند و ماجراي خريد واکسن از کوواکس پيگيري ميشد، اما زماني که اقدام به خريد کرديم، متوجه شديم که کشورها قادر به انتقال پول ما نيستند. کرهجنوبي که بخشي از پولهاي ايران را در بانکهايش دارد، حاضر نشد براي ايران خريد انجام دهد. ژاپن هم همين وضعيت را داشت. ما حتي به آنها گفتيم از کشور خودشان برايمان خريد انجام دهند اما باز هم نميتوانستند.
شما بهطور ويژه مسئول پيگيري خريد واکسن کرونا هستيد؟
من بهدليل مسئوليتي که بهعهدهام گذاشتهاند، طرف مذاکره با چينيها، سوئيسيها، ژاپنيها و کرهايها بودم. در تمام مذاکرهها براي خريد واکسن حضور داشتم و مسئوليت دارم و بايد به شما بگويم که ما نهتنها براي خريد واکسن که براي خريد داروهاي مورد نياز هم مشکل داريم. هيچ کشوري به ما کمک نکرد، ما چندين بار با کشورهايي که اسم بردم، جلسه گذاشتيم، هرسه آنها، يعني ژاپن، کرهجنوبي و سوئيس به ما گفتند که آمريکا به آنها مجوز جنرال داده اما اعلام کرده هر زمان خواستند پول انتقال دهند، بايد از دولت آن کشور، مجوز دوباره بگيرند. ما خريدمان را انجام ميداديم اما زماني که به مرحله پرداخت پول ميرسيديم، به ما ميگفتند نميتوانيد. حتي دولت آمريکا اجازه نميداد ما داروهاي ديگر و تجهيزات پزشکي وارد کنيم و اين يکي از بزرگترين جنايتهاي آمريکا عليه ايران در سال 99بود. در روند پيگيريها، به جايي رسيديم که رئيسجمهوري کره، حاضر شد 52ميليون دلار که در مقابل طلب ما در آن کشور، عدد بسيار ناچيزي است، براي ما واکسن تهيه کند، در نهايت پس از 2ماه معطلي، در نهايت موفق شديم که پيش قسط خريد واکسن از کوواکس را پرداخت کنيم.
ظاهرا ايران براي 16ميليون و 800هزار دوز پيشخريد انجام داده؛ اين عدد درست است؟
ما جزو نخستين کشورهايي بوديم که درخواست خريد از کوواکس داشتيم. اما با شرارت آمريکاييها نتوانستيم به واکسنهاي مورد نيازمان برسيم. ما براي خريد واکسن بهطور مستقيم با ژاپن و کره جلسه داشتيم، آنها بهطور رسمي به ما گفتند اجازه نقل و انتقال پول ندارند. سوئيسيها گفتند آمريکا اجازه داده که اين پول را از کره و ژاپن براي خريد دارو، انتقال دهيم، مشروط بر اينکه نظارت وجود داشته باشد و... ما هم قبول کرديم اما در نهايت باز هم اجازه پرداخت پيدا نکردند. تا الان هم نشده است. ما براي بيش از 2ميليون دوز واکسن از کوواکس هزينهها را پرداخت کرديم. اين براي فاز اول بود. اما در همين فاز با گرفتاريهاي زيادي مواجه شديم. قرار بود فازهاي بيشتري وارد شود. بهطور کلي خريدهاي کوواکس براساس نوبتبندي انجام ميشود. ابتدا بايد يک مبلغ بهعنوان پيش قسط پرداخت شود تا محموله آماده و توزيع شود. اما کوواکس هم بهدليل مشکل توليد و تقاضاي زياد کشورها با مشکل مواجه شده است. گرفتاري ما اين است که نميتوانيم پول پرداخت کنيم و براي پيشخريد اول هم بيش از 3،2ماه معطل شديم. ما هر کانالي را پيدا ميکرديم تا تحريمها را دور بزنيم، به آمريکا ميرسيديم. شرکتهاي خصوصي به ما گفتند آمريکا اجازه نميدهد. حتي بانکهاي کره جنوبي را بستند تا پول ايران جابه جا نشود. ما به آنها اعلام ميکرديم که اين پول تنها براي داروست. حتي اطلاعات و گزارشهاي آن را هم ميدهيم. آمريکا هم کاملا در جريان بود اما باز هم راه را بسته بود. آنها حتي اجازه خريد مواداوليه را هم به ما نميدادند.
قسط اول کوواکس از چه طريقي پرداخت شد؟
ما از طريق کرهجنوبي تا مدتها نتوانستيم پول جابه جا کنيم. قسط اول کوواکس را هم از منابع و راههاي ديگري که داشتيم با هزار گرفتاري پرداخت کرديم.
قسط اول چقدر بود و براي چه ميزان دوز؟
52ميليون دلار. تاکنون واکسنهايي که وارد ايران شده، 700تا 800هزار دوز است. هر چند در مسير ورود به ايران هم با مشکلاتي مواجه شد. در هلند جلوي اين محموله را گرفتند. چراکه صادرات واکسن از کشورهاي اروپايي ممنوع است. پس از تلاشهاي زياد و اعلام اينکه اين محموله از کوواکس آمده نه اروپا، موفق به آزادکردن آن شديم. اما بهطور کلي بگويم که از ابتداي شيوع کرونا تا الان، بزرگترين مشکل ما، جنايت آمريکا با اعمال تحريم بوده است که باعث شد حتي در کشورهايي که پول ما در اختيارشان است، نتوانند پولهاي ما را جابه جا کنند يا برايمان خريدي انجام دهند. از ميان تمام کشورها، چين و روسيه بودند که در حوزه درمان و واکسن با ما همکاري خوبي داشتند، بهطوري که واکسن اسپوتنيک وارد ايران شد و تا الان نزديک به 500هزار دوز بوده و قرار است باز هم محمولههاي ديگري تا يک ميليون دوز وارد شود. از سوي ديگر، سفارتخانه ايران در چين هم تلاشهاي زيادي داشت و در سرکنسولگري گوانجو و شانگهاي بسيار فعال بودند. هواپيمايي ماهان هم همکاري خيلي خوبي داشت.
يعني ايران براي اين ميزان دوز از کوواکس پول پرداخت کرده يا خير؟
ما پيشخريد کرديم و کوواکس متعهد به تامين و فروش 16ميليون و 800هزار دوز واکسن براي ايران است.
از چين هم ظاهرا، محموله واکسن بهصورت هديه به ايران فرستاده شد؟
بله، قبل از عيد نوروز، چينيها 850هزار دوز واکسن به ايران هديه دادند.
از چه شرکتي؟
قرار نيست اسم شرکتها را بگويم اما واکسنهايي است که در چين و ساير کشورها استفاده ميشود.
اگر تحريمها نبود ما زودتر از اينها ميتوانستيم واکسن وارد کنيم؟
اگر تحريمها نبود ما جزو نخستين کشورهايي بوديم که واکسن خريده بوديم و حتي توليد داخل ما زودتر به نتيجه ميرسيد. هر چند حتي با اين شرايط، وضعيت ما از خيلي از کشورها بهتر است. البته هنوز در زمينه واکسن، مشکل داريم و همينهايي هم که تاکنون وارد شده با مصيبت بوده است.
هند يکي از کشورهاي طرف معامله ايران براي خريد واکسن بود که صادرات واکسن را ممنوع کرد، وزارت خارجه براي رفع اين ممنوعيت اقدامي کرده؟
ما با کوبا و هند همکاري خوبي شروع کرديم. براي واردات واکسن از هند، بعد از 3،2ماه معطلي جهت نقل و انتقال پول، در نهايت توانستيم مبلغ مورد نياز را تامين کنيم اما همان موقع قوه قضاييه هند، صادرات را ممنوع کرد و هنوز هم اين مشکل ادامه دارد که اميدواريم حل شود. ممنوعيت صادرات از هند براي تمام کشورهاست. سفارتخانه ايران در هند در تلاش است اما مسئله اينجاست که قوهقضاييه هند بسيار پرقدرت است و زماني که تصميمي ميگيرد معمولا سخت از آن برميگردد. اين را ميگويم چون خودم مدتي در هند سفير بودم.
چه ميزان پول داده شد؟
مبالغ را نپرسيد، محموله کوچکي از واکسن بهارات وارد ايران شد اما بعدا روند صادرات متوقف شد. نخستين درخواست ما از هنديها، 20ميليون دوز بود. آنها به ما وعده ارسال 2ميليون دوز را دادند و پرداخت ما براي اين ميزان بود که جلويش گرفته شد.
وضعيت همکاري با کوبا و چين به چه صورت است و اين دو کشور، چه سهمي در تامين واکسن براي ايران دارند؟
آقاي ظريف (وزير امور خارجه) براي همکاري با چينيها، نقش اول را بازي کرد. ارتباط او با اين کشور خيلي کارساز بود. ظريف، آبان سال گذشته هم سفري به کوبا داشت و دنياي جديدي براي همکاري ميان اين دو کشور ايجاد کرد. وزارت بهداشت هم ارتباط خوبي با کوبا دارد و نتيجه آن، توليد واکسن بهصورت مشترک بود. حتي قرارداد خريد و ساخت مشترک واکسن هم امضا شده است و بخشي از واکسن اين کشور پيش از عيد نوروز وارد ايران شد.
چه ميزان واکسن از کوبا وارد شد؟
مقدار خيلي محدودي بود. براي اين کشور هم با مشکل پرداخت مواجه شديم. اين کشور از نظر مالي در مضيقه است و باز هم تأخير در پرداخت، مشکلساز شد، چون آنها نياز به اين منابع مالي داشتند. اما در نهايت نقل و انتقالها را انجام داديم. اما اين خبر را ميدهم که در يکماه آينده، کار بزرگي با کوبا براي دريافت واکسن و توليد مشترک، انجام ميشود.
از چه شرکتي در کوبا، واکسن وارد ايران شد؟
از شرکت سوبرانا 2بود. البته اين روند ادامه خواهد داشت. اما نکته همان است که گفتم؛ يعني تحريمها. در بحث داروهاي کرونا، تحريمها 80درصد نقش داشت. 20درصد باقيمانده هم مربوط ميشود به تأخيراتي که در داخل انجام ميشود. ما برخي از تصميمهايمان دير گرفته ميشود و وسواس زيادي داريم، براي همکاري با چين و روسيه اين اتفاق افتاد و اگر آقاي ظريف به روسيه نميرفت اين همکاري هم شکل نميگرفت و واکسن وارد نميشد. چقدر هم به آقاي ظريف تهمت زدند و گفتند رفته واکسن روسي آورده! حالا واکسن روسي همه جا متقاضي دارد. نميگويم ما مشکل داخلي نداشتيم اما در زمينه تامين دارو و واکسن، بزرگترين مشکل ما تحريمهاست.
ايران درخواستي از شرکتهاي مدرنا و فايزر کرده است؟
ما اصلا از اين دو شرکت درخواستي نداشتيم، فکر هم نميکنم با اين وضعيت به ما واکسن ميدادند. آنها براي داروهاي سرطان و بيماران پروانهاي به ما دارو ندادند چه رسد به واکسن. در همان ماجراي نقل و انتقال پول از کره و ژاپن، رئيس بانک کرهجنوبي به ما اعلام کرد، بايد ميان پرداخت پول به ايران و بستهشدن بانکش يکي را انتخاب کند. ژاپن هم همينطور بود.
ظاهرا تيمهايي در وزارت بهداشت و امور خارجه براي پيگيري وضعيت واکسن، تشکيل شده، چه اقداماتي از سوي اين تيمها تاکنون صورت گرفته؟
وزارت بهداشت افرادي را در اين تيم قرار داده و اختيارات خوبي هم به آنها داده است. در وزارت امور خارجه هم تلاشهايي در حال انجام است، من بهعنوان نماينده وزارتخانه در اين مسئله هستم. از ابتداي کرونا هم گزارشهاي متعددي دادم. وزارت امور خارجه اقدامات خوبي در اين زمينه داشته است. کارها در دست انجام است.
توضيحات شما درباره نقش تحريمها قابلقبول است اما مقامات آمريکايي بهطور مداوم ميگويند که عليه ايران براي تامين دارو و واکسن، تحريمي اعمال نشده است.
دروغ ميگويند. آنها کاغذي دارند به اسم جنرال لايسنس. ميگويند هر شرکتي براي نقل و انتقال مالي بايد با ما هماهنگ باشد. به محض پرداخت پول، اگر براي ايران باشد، جلوي آن را ميگيرند. آنها بهطور رسمي نميگويند نميفرستيم يا نميشود. ميگويند در دست بررسي است. با همين شيوه 8ماه کشور ژاپن ما را سردرگم کرد. البته در اين مدت کشورهاي زيادي به ايران کمک مالي و کالايي کردند که رقم آن به 100ميليون دلار ميرسد؛ کشورهايي مثل کويت، فرانسه، آذربايجان، ژاپن و کره. از چين هم کمکهاي خوبي به ما شد.
چندي پيش وزارت بهداشت در فراخواني به شرکتهاي خصوصي اعلام کرد که ميتوانند براي واردات واکسن اقدام کنند، اما شرکتها ميگويند در دنيا واکسني وجود ندارد. به اعتقاد شما بايد چه اقدام فوري براي تامين واکسن براي ايران صورت گيرد؟
با تلاشهايي که انجام داديم اميدواريم در يکماه آينده، واکسنهاي کوبايي و روسي و چيني را دريافت کنيم و اميدوارم پاسخگوي وضعيت اورژانسي ما باشد. بهزودي هم واکسنهاي توليد خودمان را خواهيم داشت. ما در درجه اول بايد روي واکسن خودمان تمرکز کنيم. الان در دنيا جنگ ديپلماسي واکسن است و تقاضا بسيار بالاست. در مسير تلاش براي تامين واکسن هم خيليها کارشان توهين و انتقاد به بخشهاي اجرايي بود که خيلي غيرمنصفانه است. تاکنون کشور کوبا خيلي با ما راه آمده و ما بايد تلاش کنيم پرداختها را به اين کشور انجام دهيم، بايد بدهيهايمان را بدهيم تا واکسن زودتر وارد شود. يکي از گلايههاي ما اين است که چرا پول خريد واکسن از کوبا زودتر پرداخت نميشود. ما براي خريد واکسن از چين هم خيلي تلاش کرديم اما متأسفانه مقاومتهايي وجود داشت.
از کجا اين مقاومتها اعمال ميشد؟
اختلاف سليقههايي درباره واکسن چيني در داخل کشور بود. بعضيها سؤال ميکردند اين واکسن کيفيت خوبي دارد يا خير که اين موضوع روند خريد را طولاني کرد. اگر اين بحثها نبود واکسن زودتر وارد ميشد؛ چراکه ما مشکل مالي نداشتيم. هماکنون تعداد زيادي از کشورهاي دنيا از واکسنهاي روسي و چيني استفاده ميکنند و واکسيناسيون هم موفق بوده است.