چرا بحران اردن مایه نگرانی سعودی ها شد؟
فارس/متن پيش رو در فارس منتشر شده و انتشار آن به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
بحران اخير در اردن، رفتار شتاب زده و تکاپوي مقامات سعودي براي رد هرگونه بازيگري در اين بحران را به دنبال داشت. به راستي دليل اين ميزان نگراني رياض چيست؟
برخي ناظران سياسي، بحران اخير ايجاد شده در اردن را يک کودتاي نمايشي ميدانند که عامل اصلي پشت پرده آن رژيم صهيونيستي بود و هدف آن، تغيير رفتار امان در قبال تحولات منطقه و فرمان برداري هرچه بيشتر از سياستهاي آمريکا و اسرائيل در منطقه غرب آسيا و شمال آفريقا بود. در اين ميان به تکاپو افتادن رياض پس از اعلام دستگيري «باسم عوضالله» يکي از مشاوران بن سلمان و از متهمان اصلي اين کودتا در اردن، به نوعي کليه اتهامات عليه سعوديها مبني بر دخالت در بحران ايجاد شده در اردن را تاييد ميکند.
سعوديها پس از افشاي توطئه کودتا در اردن بسيار شتابزده به تکاپو افتادند. دربار سعودي ها تنها کمتر از يک ساعت پس از انتشار خبر دستگيري برخي عوامل توطئه با صدور بيانيهاي رسمي حمايت خود را از اردن اعلام کرد. در روز بعد، علاوه بر صدور بيانيه دوم، پادشاه و وليعهد اين کشور در تماسهاي جداگانه اعلام کردند که از نظام سياسي اردن حمايت ميکنند. پس از آن نيز وزير خارجه سعودي راهي اردن شد.
خبرگزاري فرانسه با انتشار گزارشي در خصوص اينکه بحران اردن، موجب برانگيخته شدن نگراني رياض شد، نوشت که عربستان سعودي هرگونه ارتباط با اختلافات بيسابقه در داخل خاندان حاکم بر اردن که اخيرا افشا شد را رد ميکند اما دستگيري مشاور نزديک به «محمد بن سلمان» وليعهد سعودي، نگراني رياض را برانگيخت و برخي منابع از اعمال فشار مقامات سعودي براي آزادي او خبر دادند.
دولت اردن در چهارم آوريل جاري شاهزاده «حمزه» (۴۱ ساله)، وليعهد سابق و چند شخص ديگر را به دست داشتن در توطئهاي براي بي ثبات کردن اردن متهم کرد و در همين راستا ۲۰ نفر از جمله «باسم عوض الله» رئيس پيشين دفتر پادشاهي اردن را دستگير کرد.
باسم عوضالله همچنين وزير پيشين برنامهريزي در دولت اردن بود و نقشي اساسي در اداره وضعيت اقتصادي اين کشور داشت. در سال ۲۰۰۸ به دبي رفت و شرکت «طموح» فعال در حوزههاي تجاري را راهاندازي کرد و گزارشهاي زيادي از روابط او با شخصيتهاي سياسي در اردن و عربستان سعودي در دست است.
مقامات سعودي گمانهزنيهاي رسانههاي غربي در خصوص دخالت در اختلافات آشکار شده ميان شاه اردن و شاهزاده حمزه، برادر ناتنياش را رد ميکنند و ميگويند که چنين اختلافاتي احتمالا پيامدهاي خطرناکي براي ساير نظامهاي پادشاهي در منطقه به همراه خواهد داشت. به همين دليل، رياض نيز پس از حوادث اخير، به صراحت حمايت خود از شاه اردن را اعلام کرد.
بر اساس اين گزارش که ترجمه عربي آن در روزنامه «القدس العربي» منتشر شد، بحران ايجاد شده در اردن، نگراني عربستان را برانگيخته است. به ويژه که اين بحران در سايه نگرانيهاي اردن که اغلب ساکنان آن داراي اصالت فلسطيني هستند، از نزديکي احتمالي عربستان و اسرائيل حاصل شد. اردن اين نگراني را دارد که هرگونه نزديکي ميان رياض و تلآويو، قيموميت اين کشور بر بيتالمقدس و مسجد الاقصي را تهديد کند.
در اين ميان تحليلهايي از سوي برخي رسانهها درباره طمع رياض به برعهده گرفتن توليت قدس شريف و تمايل رژيم صهيونيستي به عدم تداوم قيموميت اردن بر بيتالمقدس و مسجد الاقصي، نوک پيکان اتهامات را به سوي اين دو رژيم جلب کرد. اين امر پس از مخالفت امان با عادي سازي و علني سازي روابط برخي کشورهاي عربي با رژيم صهيونيستي بيش از پيش نمايان شده بود و احتمال بروز چالش ها و تنش ها عليه اردن را تقويت کرده بود.
يکشنبه پيش، براي نخستينبار پس از آغاز بحران در اردن، عبدالله دوم، شاه اردن به همراه شاهزاده حمزه در جشنهاي صدسالگي تاسيس اين کشور ديده شد.
يک منبع آگاه نزديک به رياض ميگويد که عربستان سعودي هيچ نفعي از بيثبات کردن اردن که مدتهاست همپيمان منطقهاي آن است، نميبرد. به همين دليل نيز «فيصل بن فرحان» وزير خارجه سعودي در رأس يک هيأت بلندپايه، هفته پيش به امان رفت تا اعلام کند که رياض در کليه اين چالشها در کنار اردن است.
به گفته اين منبع، اين سفر پس از آن صورت گرفت که مقامات مسئول سعودي احساس کردند که شاه اردن شايعاتي در اين زمينه از سوي طرفهاي مختلف ميشنود، لذا بايد در گفتوگوي حضوري اين امور رد شود نه تلفني.
اما منابع آگاه ديگر ميگويند که هيأت سعودي براي اعمال فشار براي آزادي باسم عوض الله که داراي دو تابعيت سعودي و اردني است، به امان سفر کرده بود.
عوض الله، پيشتر در کنفرانس آينده سرمايهگذاري در عربستان سعودي در کنار بن سلمان ديده و حتي تصاويري از نماز خواندن آنها در کنار يکديگر منتشر شده بود. اين در حالي است که شاهزاده سعودي تنها با نزديکان خود به نماز ميايستد.در کل بايد گفت که عوضالله شخصيت بحثبرانگيزي در اردن است. وي زماني فرستاده ويژه اردن به عربستان سعودي بود.
«بروس ريدل» افسر سابق در سازمان اطلاعات مرکزي آمريکا (سيا) که در حال حاضر در انديشکده بروکينگز فعاليت ميکند، ميگويد: وزير خارجه سعودي تنها براي احضار باسم به اردن نرفته بود بلکه مدير دستگاه اطلاعات سعودي و رئيس دفتر محمد بن سلمان او را در اين سفر همراهي کردند.
واشنگتن پست پيشتر در خصوص اين سفر نوشته بود، هيأت سعودي خواستار آزادي فوري باسم عوض الله بدون هرگونه اقدام قضايي و يا اتهام رسمي عليه وي و بردن او به همراه خود به عربستان شده بود.
به نوشته خبرگزاري فرانسه، اما منبع سعودي بدون اشاره به همراهان وزير خارجه سعودي در اين سفر ميگويد که دليل آن، درخواست آزادي عوضالله نبود.
يک مقام مسئول غربي در حوزه خليج فارس نيز تاييد ميکند که عوضالله داراي روابط شخصي با وليعهد سعودي است. لذا زنداني شدنش به ضرر وجهه عربستان سعودي در اردن و خارج از آن است زيرا ترديدها درباره دخالت داشتن سعوديها در بحران اردن را رفع نميکند.
«بسمه الموني» استاد دانشگاه «واترلو» کانادا ميگويد: عوضالله براي سعوديها بسيار مهم است زيرا وي دانش عملي درباره بسياري از برنامههاي اقتصادي عربستان سعودي، سياستها و راهبردهاي آن را دارد که رياض نميخواهد از آن در خارج استفاده شود.
تاکنون مقامات اردن، اتهامات وارده به عوضالله و اينکه آيا او را محاکمه خواهند کرد را اعلام نکردهاند.اين در حالي است که وقايع اينگونه نشان داده ميشود که دليل بحران کنوني اردن اين است که شاه اين کشور، چند سال پيش شاهزاده حمزه را از ولايت عهدي کنار گذاشت و پسرش شاهزاده حسين را جايگزين او کرد.
به گفته مقامات مسئول غربي، بازداشت عوضالله توجه را از رقابت در داخل خاندان پادشاهي اردن منحرف ساخت و به وجود مداخله احتمالي خارجي جلب کرد.
اين تنشها در اردن، يادآور تنشهاي مشابه در عربستان سعودي و اقدام ملک سلمان در برکناري شاهزاده محمد بن نايف در سال 2017 از وليعهدي و انتخاب پسرش محمد براي اين کرسي است.