محاسبه اشتباه امریکا در وین
اعتماد/متن پيش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
در پايان چهارمين دور رايزنيها همه ميگفتندتوافق بيش از پيش در دسترس است
آيا جمهوري اسلامي ايران و ايالات متحده امريکا در مسير تنشزدايي و نزديک شدن به توافق قرار گرفتند؟ براي پاسخ به اين پرسش هم ادله مثبت وجود دارد و هم شواهدي منفي. تيم جو بايدن، رييسجمهور ايالات متحده همچنان دست از سياست فشار حداکثري عليه ايران برنميدارد و حتي در ميانه کرونا در حالي که از بسته کمک چند صد ميليون دلاري به کشورهاي درگير با اين ويروس خبر ميدهد با تداوم تحريم مالي و بانکي ايران 80 ميليون ايراني را هدف تروريسم درماني خود قرار داده است. همزمان خبر ميرسد که خزانهداري امريکا تحريم عليه سه مدير نفتي سابق ايراني را لغو کرده است؛ اقدامي که همزمان با آغاز ششمين دور رايزنيهاي برجامي در وين، گامي به نفع مذاکرات به حساب ميآيد. مقامهاي کاخ سفيد شش ماه پس از تغيير دولت ميگويند آماده بازگشت به برجام هستند و مقامهاي تهران سه ماه مانده به جابهجايي سياسي در خيابان پاستور از عزم و اراده جدي براي بازگشت به اجراي کامل توافق هستهاي در صورت بازگشت 1+5 به اجراي تعهدات سخن ميگويند. ايران و بازماندگان در برجام (فرانسه، بريتانيا، آلمان، روسيه و چين) از نيمه فروردين ماه تلاش براي احياي برجام از مسير بازگشت ايالات متحده به توافق را آغاز کردند و اينبار برخلاف سه سال گذشته ايالات متحده نيز نمايندهاي را به نام رابرت مالي راهي پايتخت اتريش کرده تا جديت واشنگتن براي بازگشت برجام را به تصوير کشيده باشد. تاکنون گراند هتل در وين شاهد برگزاري 5 دور رايزني براي احياي برجام بوده و گفته ميشود که ششمين دور از اين ماراتن هم از امروز آغاز خواهد شد. نخستين دور از اين رايزنيها در فروردين ماه 1400 در حالي با حضور همزمان هياتهاي ايراني و امريکايي آغاز شد که ترديدهاي جدي نسبت به تداوم اين روند وجود داشت. هرچند که تصاوير قدم زدن وزراي خارجه ايران و امريکا پيش از حصول برجام در سال 2015 در تاريخ تصويري رابطه دو کشور پس از انقلاب اسلامي ايران ثبت شده اما چهار سال حضور دونالد ترامپ در کاخ سفيد آنچنان بر ارتفاع ديوار بياعتمادي ميان تهران و واشنگتن افزوده که بسياري تصور نميکردند ايران و ايالات متحده مسير رايزنيهاي غيرمستقيم در وين را براي احياي برجام پيش ببرند. يک مقام دولتي ايران در اين باره به «اعتماد»
ميگويد: «از دومين دور رايزنيها در وين بود که حاضران متوجه جديت ايران و امريکا براي احياي برجام شدند. هر دو تيم با نقشه راه و پوشههايي قطور در دست خود را به وين رسانده بودند. همزمان که به سختي کار و ناهموار بودن مسير پيشرو واقف بوديم اما همه از ايران تا 1+4 و ايالات متحده روي اراده سياسي و عزم يکديگر براي احياي توافق سرمايهگذاري کردند.» چهارمين دور از رايزنيها که به پايان رسيد مجموع سخنان روساي هياتهاي مذاکرهکننده به شمول ايران حاکي از اين بود که توافق بيش از پيش در دسترس است. اين پيشبيني با تمديد يک ماهه تفاهم فني ميان ايران و آژانس بينالمللي انرژي اتمي براي حفظ حافظه تصويري دوربينهاي آژانس بينالمللي در تاسيسات هستهاي ايران، قوت بيشتري گرفت . با اين همه مذاکرهکنندگان پنجمين دور از رايزنيها را هم بدون آنکه دود سفيدي از گراند هتل بلند شود به پايان رسانده و به پايتختها بازگشتند. همزمان با بازگشت هياتها، گفته شد که مذاکرات از مرحله چانهزني عبور کرده و اکنون تهران و واشنگتن بايد تصميم سياسي اتخاذ کنند. پايان بدون توافق پنجمين دور از اين رايزنيها با اعلام اسامي 7 کانديداي احراز صلاحيت شده توسط شوراي نگهبان براي شرکت در انتخابات رياستجمهوري 1400 همراه شد.
همزماني که گمانهزني درباره تاثير انتخابات بر مذاکرات وين را تقويت کرد. هرچند که عباس عراقچي، رييس هيات مذاکرهکننده ايراني ميگويد مذاکرات در وين فارغ از مباحث سياسي در تهران پيگيري ميشود و برهمين اساس از تعجيل و تطويل عمدي در روند رايزنيها براي رسيدن يا عبور از يک تاريخ خاص خبري نيست اما طرف امريکايي از تاثير انتخابات بر مذاکرات ميگويد. اين در حالي است که شايد اگر دولت جو بايدن اندکي پس از روي کار آمدن در اواسط ژانويه 2021، احياي برجام را در دستور کار عملي وزارت خارجه قرار داده بود امروز قطار برجام روي ريل اجرا قرار داشت و نزديک شدن به ايستگاه انتخابات در ايران در تاريخ 29 خرداد 1400 بر سرعت آن تاثيري نداشت. تعلل دولت جو بايدن براي عبور سالم اعضاي کابينه از سد تاييد مجلس سنا و اطمينانبخشي به متحدان منطقهاي چون اسراييل و عربستان سعودي درباره تاثير احياي برجام بر رابطه با دوستان در منطقه غرب آسيا، روند آغاز رايزنيها را به واپسين ماههاي حضور دولت حسن روحاني در قدرت موکول کرد.
در چنين شرايطي تحليلهاي متفاوتي درباره تاثير انتخابات بر روند رايزنيها در وين شنيده ميشود:
1- برخي ناظران معتقدند که ايران روند مذاکرات را به گونهاي پيش ميبرد که روز اعلام توافق به بعد از 29 خرداد موکول شود تا اين توفيق در سند کانديداي خاص قرار نگيرد.
2- در نقطه مقابل نگاه نخست، ناظراني ايستادهاند که با اشاره به تجربه مذاکراتي ميان ايران و امريکا پيش از فصل انتخابات در سال 1392 ميگويند تيم امريکايي ترجيح ميدهد مذاکرات را با دولت بعد از حسن روحاني پيش ببرد تا توافق احتمالي از ضمانت اجرايي بيشتري برخوردار باشد.
3- نگاه تندروتري نيز وجود دارد که معتقد است دولت امريکا و سه کشور اروپايي در صورت پيروزي جناح مقابل دولت حسن روحاني در انتخابات از خير احياي برجام ميگذرند و تن به توافق با دولتي به ظن خود تندرو نخواهند داد.
4- برخي نيز معتقدند که هرچند انتخابات 1400 در ايران همانطور که بر ديگر ارکان سياست خارجي تاثير ميگذارد بيتاثير بر رايزنيها در وين نيست اما طرف مقابل ايران درحالي که اراده سياسي و عزم جدي براي احياي برجام فارغ از هويت سياسي دولت آتي را دارد با توجه به مجموع تحولات رخ داده پيرامون مذاکرات هستهاي ايران از 9 سال پيش تاکنون (مبدا زماني: موافقت رهبري با مذاکرات محرمانه و مستقيم ميان ايران و امريکا در عمان پيش از دولت حسن روحاني) به اين نتيجه رسيده که برجام و حل و فصل اختلافهاي هستهاي با جهان تصميمي نيست که در گرو اختيارات يک دولت خاص در ايران باشد، لذا در چنين شرايطي طرف مقابل صرفا در حال بازي با زمان و شرايط تيم مذاکرهکننده ايران براي پرهيز از امتيازدهي بيشتر در مذاکرات است. در اين روند طرف امريکايي با همراهي سه کشور اروپايي در حالي که توپ تصميمگيري را به زمين تهران مياندازد، تهران را مقصر تطويل مذاکرات دانسته و ادعا ميکند که تيم ايران به دليل انتخابات حاضر به اعلام توافق نيست.
ابتکار امريکايي در راهاندازي «بازي تقصير»
شاهد اين ادعا سخنان چند روز اخير آنتوني بلينکن، وزير خارجه ايالات متحده و وندي شرمن از اعضاي تيم جو بايدن و رييس تيم مذاکرهکننده امريکايي با ايران در دولت باراک اوباماست. ادعاهايي که بلافاصله با توييت تند و تيز وزير خارجه ايران و پاسخ نماينده ايران نزد سازمانهاي بينالمللي در وين روبهرو شد. بلينکن ادعا ميکند ايران در آستانه انتخابات اراده سياسي را براي احياي برجام ندارد و وندي شرمن هم مدعي است که انتخابات ايران کار مذاکرات وين را سخت کرده است. ادعاهايي براي پوشاندن اختلافهاي باقيمانده ميان دو طرف در وين که حل نخواهند شد مگر با تصميمهاي سياسي سخت در تهران و واشنگتن. به نظر ميرسد که طرف امريکايي سياست مذاکراتي خود را بر اين فرض پايهگذاري کرده که تيم ايران به دنبال اعلام توافق براي احياي برجام پيش از روز انتخابات در ايران است لذا با مقاومت در برابر مطالبههاي بحق ايران، منتظر کوتاه آمدن تهران است. تيم مذاکرهکننده ايران آب پاکي را بر دستان طرف امريکايي ريخته و ميگويد توافق تنها با تامين منافع ملي ايران ممکن است و فاکتور زمان نقشي در اين روند نخواهد داشت. طرف امريکايي نيز تمايلي ندارد مقصر تطويل مذاکرات شناخته شود لذا ادعا ميکند اگر مذاکرات فرسايشي شده مقصر ايران و انتخابات اين کشور است!
کاظم غريبآبادي، نماينده ايران در آژانس بينالمللي انژري اتمي اخيرا در اظهاراتي نسبتا شفاف پرده از جنس اختلاف باقيمانده در وين برداشته و گفت: «مذاکرات احياي برجام بايد منجر به ضمانتهايي براي جمهوري اسلامي ايران شود که اقدامات اشتباهي که امريکا انجام داد از جمله خروج از توافق هستهاي مجدد روي ندهد يا امريکا بخواهد از مکانيسمها و سازوکارهاي داخل برجام سوءاستفاده کند. ما بايد شاهد جديت امريکا در لغو تمام تحريمها باشيم، به گونهاي که براي ما قابل راستيآزمايي باشد و فقط در اين صورت است که ايران متعاقبا اجراي تعهدات خود را از سر ميگيرد و اين چيزي است که تاکنون از سوي امريکا شاهد نبوديم. امريکا بايد تصميمات بسيار سختي بگيرد که آيا آماده است اعتياد به تحريم را کنار بگذارد و تمامي تحريمها را بردارد و بعد از راستيآزمايي زمينه احياي برجام و بازگشت خودش به برجام و از سرگيري اجراي تعهدات ايران را فراهم کند. توپ در زمين امريکاست.»
از ترديد درباره دور ششم تا دورنماي توافق در آگوست
هياتهاي مذاکرهکننده ايران و 1+4 به علاوه ايالات متحده در حالي ششمين دور از سلسله نشستهاي ذيل کميسيون مشترک برجام را از امروز در وين از سر ميگيرند که منابع ايراني و امريکايي هر دو نسبت به پاياني بودن اين دور از رايزنيها ابراز ترديد کردهاند. اظهارنظري که مشخص نيست ترفند مذاکراتي دو طرفي است که اجراي برجام ارتباط مستقيم به آن دو دارد اما با هم مذاکره مستقيم را تجربه نميکنند. لورا روزن، خبرنگار امريکايي در تازهترين گزارشي که درباره رايزنيهاي هستهاي نوشته به نقل از مقامهاي امريکايي تاييد کرده که بعيد است ماراتن ششم پايان رايزنيها باشد. در بخشهايي از اين گزارش آمده است:«يک مقام امريکايي ميگويد درخواستهاي ايران در حوزه رفع تحريم از منظر امريکا غيرواقعي است و همزمان پيشرفت آنچناني هم در نقشه راه لازم براي تناظر و تناسب گامهاي دو طرف نداشتيم.»
علي واعظ از تحليلگرهاي ارشد مسائل ايران و مسوول ميز ايران در گروه بينالمللي بحران در اين باره ميگويد:
«دو طرف راه بسياري براي اتمام اختلافهاي پيشرو دارند. براي رسيدن به اين نقطه هر دو طرف بايد از خود انعطاف نشان بدهند. هنوز در دو حوزه راستيآزمايي و تناظر گامها سطح اختلافها با هم قابل توجه است.»
لورا روزن در ادامه به نقل از يک مقام وزارت خارجه امريکا مينويسد: «واشنگتن متوجه فوريت مساله با توجه به انتخابات در ايران است اما ما نميتوانيم خواستههاي خود را در مذاکرات با زمانبندي انتخابات در اين کشور تنظيم کنيم.» يک رسانه چيني در گزارشي درباره روند مذاکرات در وين درباره اختلافهاي باقيمانده در مسير احياي برجام مينويسد: «دو مساله سانتريفيوژهاي پيشرفته ايران و سرنوشت آنها به اضافه وضعيت نظارت بر برنامه هستهاي ايران که در نتيجه پايان اجراي داوطلبانه پروتکل الحاقي کاهش يافته از گرههاي باقيمانده هستند. تحريمهاي امريکا و دامنه تحريمهايي که دولت بايدن با رفع آنها موافقت کرده نيز يکي ديگر از گرههاي باقيمانده است. برخي منابع محلي در واشنگتن ميگويند که کاخ سفيد با رفع حدود 1000 تحريم ايران موافقت کرده است اما اين در حالي است که آنتوني بلينکن، وزير خارجه امريکا اخيرا در اظهاراتي در کنگره اين کشور از باقي ماندن صدها تحريم بهرغم بازگشت امريکا به برجام سخن گفته بود. با اين همه به نظر ميرسد که مهمترين مانع باقيمانده زمانبندي گامهايي است که دو طرف بايد براي بازگشت به برجام بردارند و همچنان سوال اساسي اين است که چه کسي نخستين گام را بردارد.» اين رسانه چيني در ادامه مينويسد که هرچند نگرانيهايي در غرب درباره پيروزي ابراهيم رييسي در انتخابات وجود دارد اما نگاه غالب اين است که پرونده برجام يک پرونده حاکميتي است و تصميم درباره مذاکرات براي احياي آن يا تداوم اجراي آن با شخص رهبري است. رسانه اسراييلي جورزاليم پست در گزارشي درباره روند جاري در مذاکرات وين ادعا ميکند که هرچند ششمين دور از رايزنيها در وين از امروز آغاز ميشود اما روند ميتواند تا ماه آگوست، زمان تشکيل دولت جديد در ايران طول بکشد. بهرغم خوشبيني برخي مقامهاي اتحاديه اروپا، روسيه و چين درباره اينکه توافق با ايران ميتوانست چند هفته پيش يا در ششمين دور از رايزنيها احيا شود اما مقامهاي ايراني و امريکايي هر دو با صداي بلند اين خوشبينيها را رد ميکنند. اين رسانه اسراييلي به نقل از مقامهاي ايراني ادعا ميکند که تهران توافق در ماه آگوست را که نزديک به زمان جابهجايي قدرت در اين کشور است ترجيح ميدهد. نويسنده اين مطلب در ادامه بدون ارايه مستندات ادعا ميکند که رهبر ايران که تصميمها درباره احياي برجام با او است خواهان حصول توافق برسر احياي برجام در تاريخي ميان 18 تا 24 ژوئن است. تاريخي که روز انتخابات در ايران را پشتسر گذاشته و اعتبار احياي توافق را به دولت بعد که احتمالا ابراهيم رييسي رييس آن باشد، ميبخشد. در ادامه نويسنده اين مطلب اين ادعا را زير سوال برده و ميپرسد که اگر تعويق توافق تا پس از روز برگزاري انتخابات در ايران مطلوب حاکميت بود چرا ايران دست به تمديد يک ماهه تفاهم فني با آژانس بينالمللي انرژي اتمي زد؟ به گزارش «اعتماد» اين تمديد يک ماهه روز 5 تيرماه به پايان خواهد رسيد و مشخص نيست که تهران براي بار دوم پس از پذيرش اوليه، اين تفاهم را تمديد کند يا خير؟
نويسنده در پاسخ به اين پرسش ادعا ميکند که تمديد يک ماهه اين تفاهم صرفا ترفندي از سوي تهران براي تحت فشار قرار دادن واشنگتن در مذاکرات وين بوده و ايران آماده تمديد دوباره اين تفاهم به منظور رسيدن به توافقي براي احياي برجام در ماه آگوست است.
خزانهداري امريکا در دو بيانيه جداگانه درباره ايران اعلام کرد
رفع تحريم و تحريم همزمان
خزانهداري ايالات متحده نامهاي احمد قلعهباني مديرعامل سابق شرکت ملي نفت ايران، فرزاد بازرگان مديرکل سابق شرکت هنگکنگ اينترتريد و محمد معيني از مديران سابق شرکت نفتيران اينترتريد (نيکو) با تابعيت دوگانه بريتانيايي را از فهرست «اتباع بهطور ويژه معين شده» (اسديان) اين وزارتخانه حذف کرده است. واشنگتن نخستينبار در ماه مه ۲۰۱۳ آقاي قلعهباني را در کنار شماري از اشخاص و شرکتهاي ديگر مرتبط با صنعت نفت ايران تحريم کرده بود.
در بيانيه خزانهداري امريکا که روز پنجشنبه منتشر شد، آمده است: اين اقدام نتيجه تغيير تاييد شده رفتار يا وضعيت طرفين تحريم شده است و تعهد دولت ايالات متحده به لغو تحريمها در صورت تغيير رفتار يا وضعيت افراد مجازات شده را نشان ميدهد.»
اسامي شرکت کشتيراني سي چارمينگ (هنگکنگ) و شرکت آوکسيينگ (شانگهاي) چين هم که در سال ۲۰۲۰ ميلادي به اتهام حمل و نقل محصولات نفتي ايران تحريم شده بودند نيز از فهرست تحريمها بيرون آورده شدهاند.
در حالي که همزماني اين گام از طرف خزانهداري امريکا با ششمين دور از رايزنيها براي احياي برجام در وين گمانهزنيهاي رسانهاي درباره مرتبط بودن اين دو را تقويت کرد، مقامهاي امريکايي ناشناس به خبرگزاري رويترز گفتهاند که رفع تحريم عليه اشخاص و شرکتهاي ياد شده صرفا يک امر «عادي» است و به روند مذاکرات غيرمستقيم امريکا و ايران در وين اتريش براي احياي توافق هستهاي (برجام) ارتباطي ندارد.
البته لغو اين تحريمها تنها گام واشنگتن در 72 ساعت اخير پيرامون ايران نبوده است و روز پنجشنبه خزانهداري امريکا با تکرار ادعاهاي پيشين درباره کمک ايران به حوثيهاي يمن از تحريم يک شبکه قاچاق کالا و انتقال ارز مرتبط با سپاه پاسداران ايران و حوثيهاي يمن خبر داد.
وزارت خزانهداري امريکا در يک بيانيه رسمي در اين باره ادعا کرده که اين شبکه زير نظر سعيد جمال، سرمايهدار حوثي مستقر در ايران فعاليت ميکند. بنابراين ادعاي افراد تحريم شده دهها ميليون دلار درآمد ناشي از فروش کالاهاي مختلف از جمله نفت ايران را از طريق شبکهاي از واسطهها و صرافيها در چند کشور به حوثيهاي يمن منتقل ميکنند. مقامات امريکايي ادعا کردند که برخي افراد تحريم شده در ترکيه و امارات متحده عربي فعاليت دارند.