آیا رئیسی توافق احیای برجام را به سرانجام میرساند؟
دنياي اقتصاد/متن پيش رو در دنياي اقتصاد منتشر شده و انتشار آن در آخرين خبر به معناي تاييد تمام يا بخشي از آن نيست
المانيتور در تحليلي به بررسي احتمال به نتيجه رسيدن گفتوگوهاي احياي برجام در دوره ابراهيم رئيسي پرداخت و نوشت: «حسن روحاني، رئيس جمهور ايران در حالي کمتر از سه هفته ديگر بر مسند قدرت خواهد بود، که ديپلماسي توافق هستهاي ايران را به جانشين خود يعني ابراهيم رئيسي، رئيس سابق قوه قضائيه که از اوت آغاز به کار ميکند، ميسپرد.»
به گزارش «انتخاب»؛ در ادامه اين مطلب آمده است: «اين چيزي بود که روحاني و جو بايدن، رئيسجمهور آمريکا قطعا خواستار جلوگيري از آن بودند. اميد اين بود که قبل از روي کار آمدن رئيسي در سوم اوت، تکليف توافق مشخص و پروندهاش بسته شود. در اين صورت، رئيسي و مردم ايران ميتوانستند سود اقتصادي ناشي از توافق هستهاي را به دست آورند و اعتبار آشکار زيادي به روحاني و امضاکنندگان برجام ميرسيد.»
بر اساس اين گزارش، حالا عدم اطمينان بيشتري نسبت به توافق وجود دارد، زيرا رئيسي يک کابينه و يک تيم مذاکرهکننده جديد تشکيل ميدهد و آن را راهي دور هفتم مذاکرات هستهاي در وين که احتمالا در اواسط ماه اوت برگزار ميشود، ميکند.
نظر ما اين است که توافق هستهاي، به رغم شرايط چالشبرانگيز و نامشخصتر، به چهار دليل هنوز يک گزينه محتمل روي ميز خواهد بود.
اول، احتمالا بازده اقتصادي توافق هستهاي بيش از چيزي است که رئيسي بتواند از آن بگذرد. اقتصاد ايران از رشد ۴/ ۱۳ درصدي توليد ناخالص داخلي در سال ۲۰۱۷ به دو سال انقباض اقتصادي در سالهاي۲۰۱۸و۲۰۱۹ رسيد. به گفته صندوق بينالمللي پول اين نتايج پس از خروج دونالد ترامپ، رئيسجمهور آمريکا از برجام در ماه مه ۲۰۱۸ و اعمال مجدد تحريمهاي قديمي عليه ايران و همچنين تحريمهاي جديد اضافه شده بروز کرد. اقتصاد کشور پس از آن توانست رشد ۵/ ۱ درصدي را در سال ۲۰۲۰ به دست آورد. گفتني است، ايران يکي از معدود کشورهايي است که طي همهگيري جهاني رشد اقتصادي داشت. انتظار ميرود امسال نيز اندکي سريعتر و با رشد ۵/ ۲ درصد به پيش برود. مطمئنا، هرگونه رشد در اين شرايط گواهي بر مقاومت ايرانيان بهرغم تحريم ها، کوويد-۱۹ و تا همين اواخر قيمتهاي پايين نفت به عنوان کالاي اصلي صادراتي ايران است. خروج از تحريمها موجب تقويت قدرت اقتصاد ايران ميشود و راه را براي ادغام مجدد ايران در بازارهاي بينالمللي نفت و سيستمهاي بانکي باز ميکند. همچنين ميتواند شرايط را براي سرمايهگذاري بينالمللي در بخش فرسوده انرژي و زيرساختهاي ايران مهيا کند.
دوم، واقعيت اين است که در حال حاضر توافق هستهاي ايران همچنان مورد توجه مردم است و رئيسي هم در شرايطي دفتر کار رئيس جمهور را تحويل ميگيرد که از حمايت بينابيني مردمي برخوردار است. در انتخابات رياست جمهوري فقط ۸/ ۴۸ درصد از مردم ايران در رايگيري شرکت کردند. از بين رأيدهندگان، ۶۲ درصد به رئيسي رأي دادند. شايد به عنوان نوعي رأي اعتراضي، آراي نامعتبر يا سفيد با ۱۳ درصد در رده دوم قرار گرفت، در حاليکه در انتخابات قبلي اين آرا فقط ۲/ ۲ درصد بود.
سوم، رئيسي مراقب بود که هرگز در جريان مبارزات رياستجمهوري با برجام مخالفت نکند. به عنوان مثال، در مبارزات انتخاباتي رئيسي گفت: ما قطعا از برجام در قالبي که با ۹ بند مورد نظر رهبري تصويب شده بود، پيروي خواهيم کرد زيرا اين يک قرارداد و تعهدي است که دولتها بايد به آن عمل کنند.
چهارم، محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران در گزارش نهايي خود در مورد مذاکرات برجام نوشت که وي وزارت خارجه را درحالي ترک ميکند که چارچوبي براي يک توافق احتمالي شکل گرفته است. ظريف تصريح کرد اين چارچوب شامل تعهد واشنگتن براي برداشتن بيشتر تحريمهاي ايالات متحده است. ايران به نوبه خود، موافقت کرده است که داوطلبانه پروتکل الحاقي و ساير سازوکارهاي نظارتي آژانس بينالمللي انرژي اتمي را امضا کند و اقدامات ديگري را براي بازگرداندن تهران به برجام انجام دهد، بنابراين در حالي که از نظر ظريف مذاکرات بسيار پيشرفته است، رئيسي هنوز ميتواند تأثير خود را بر مذاکرات بگذارد.
همانطور که ماه گذشته نوشتيم، برجام که در سال ۲۰۱۵ امضا شد، فقط موفقيت روحاني و ظريف نبود که به عنوان يک ميراث از آنها بر جاي بماند، بلکه اين يک موفقيت ديپلماتيک ايران از زمان انقلاب بود.
روحاني در آخرين روزهاي حضور خود به عنوان رئيس جمهور، دفاع جانانهاي از برجام ارائه داده است. در ۱۴ ژوئيه او گفت که لغو تحريمها در تاريخ سازمان ملل بينظير و نادر بود. او در ادامه پيشرفت اقتصادي طي سالهاي ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ را که در تاريخ کشور بيسابقه بود، ستود. روحاني ترامپ را که با عنوان «ديوانه سياسي» از او ياد کرد، مسوول تحريمها و عقبماندگيهاي ايران از سال ۲۰۱۸ دانست.
ظريف در گزارش خود ابراز تاسف کرد که درگيريهاي سياسي داخلي بر سر برجام در زمان اجراي آن فرصتهاي سرمايه گذاري جهاني و تجاري را کاهش داد. از نظر وي، اگر ايران کارهاي بيشتري انجام ميداد، ممکن بود سرمايهداران جهان به ايران اجازه دهند تا با کمپين فشار حداکثري ترامپ مقابله کند. نتيجه براي روحاني و ظريف تلخ و شيرين است، خصوصا اگر رئيسي توافق احياي برجام را به سرانجام نرساند. گفتني است، برجام کاتاليزوري براي واکنش منفي محافظه کارانه در ايران شد.
تغيير لحن و انتظارات ايران
رفتار اصولگرايانه رئيسي را نمي توان ناديده گرفت. او روحاني نيست، برجام ميراث او به شمار نميرود و تأثير خود را بر آن خواهد گذاشت. در همين ارتباط بايد توجه داشت که رئيسي احتمال ديدار با بايدن را رد کرده است و پيش بيني نميشود که ملاقاتي صورت بگيرد.
اگرچه تصميم براي تعامل با غرب با روي کار آمدن رئيسي تغيير نخواهد کرد اما در لحن و انتظارات ايران شاهد يک تغيير آشکار خواهيم بود. گفتني است، ند پرايس، سخنگوي وزارت امور خارجه ايالاتمتحده در ۱۴ ژوئيه گفت که ايالاتمتحده آماده است تا مذاکرات غيرمستقيم با ايران را از سر بگيرد، وقتي که ايرانيها نيز براي اين کار اعلام آمادگي کنند.
علي ربيعي سخنگوي دولت ايران نيز در تاريخ ۱۳ ژوئيه به خبرنگاران گفت: «ايران آماده است تا در ازاي آزادي همه زندانيان ايراني که به دستور آمريکا در سراسر جهان بازداشت شدهاند، همه زندانيان سياسي آمريکايي را آزاد کند.»