سهم پول از نقدینگی به بالاترین سطح در یک دهه اخیر رسید

اعتماد/متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

همزمان با طولانی شدن سکوت بانک مرکزی درباره متغیرهای پولی و بانکی و حتی تحولات بازار مسکن، مرکز آمار ایران گزارشی منتشر کرده و در لابه‌لای آن برخی تحولات اقتصاد کلان از جمله شاخص‌هایی چون پایه پولی و نقدینگی در آذر ماه امسال نیز دیده می‌شود. بانک مرکزی هنوز توضیحی ارایه نکرده که آیا قرار است از این پس، آمارهای مرتبط با تحولات اقتصاد کلان مسکوت بماند یا خیر. پیش از این، بانک مرکزی محاسبات مربوط به شاخص تورم را از دسترس عمومی خارج کرده و مرکز آمار متولی ارایه آمارهای تورم شده بود.  اما نگاهی به گزارش مرکز آمار از متغیرهای کلان اقتصادی ایران در آذر ماه امسال نشان می‌دهد پایه پولی در کشور رشد قابل توجهی داشته و در ادامه سهم پول از نقدینگی به سطح بالایی  رسیده است. 

پایه پولی در قله 19 ماهه
حجم پایه پولی برابر با 766 هزار و 300 میلیارد تومان در آذر ماه 1401 برآورد شده است. پایه پولی بخشی از کل عرضه پول است که از اجزایی تشکیل شده است. اولین جزو آن خالص دارایی‌های خارجی است. در این بخش عمدتا طلا و ارز قرار می‌گیرند. وقتی در ترازنامه بانک مرکزی جزو طلا، مثبت می‌شود به معنای آن است که بانک مرکزی در ازای دریافت طلا معادل ریالی آن را به صاحبان طلا داده است. بانک مرکزی همچنین ارزهای خارجی را در بانک‌های طرف قرارداد خود ذخیره کرده و معادل آن ریال چاپ می‌کند. بخش دوم بدهی دولت به بانک مرکزی است. این بخشی است که در سال‌های گذشته به ‌شدت مورد توجه بوده است. در این بخش دولت دست به استقراض از بانک مرکزی می‌زند و بانک مرکزی نیز بدون اینکه دو جزو قبلی پایه پولی را در اختیار داشته باشد، پول چاپ می‌کند. بخش سوم نیز، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی است. بانک مرکزی به بانک‌ها وام می‌دهد. اگر نرخ بهره بازار بیشتر از نرخ بهره‌ای باشد که بانک مرکزی با آن وام داده، در واقع دست به انتشار پول پرقدرت زده است.  گزارش مرکز آمار می‌گوید پایه پولی در آذر ماه نسبت به ماه قبل، 5.3 درصد رشد کرده است. این بالاترین رقم رشد ماهانه پول پرقدرت در 19 ماه اخیر است و در واقع رشد پایه پولی در قله یکسال و 7 ماهه اخیر ایستاده.

کاهش  شتاب  رشد نقدینگی
آن‌گونه که مرکز آمار می‌گوید مانده نقدینگی در پایان آذر ماه نیز در یک ماه نزدیک به 100 هزار میلیارد تومان رشد کرده و به 5905هزار میلیارد تومان رسیده است. در واقع طی آذر ماه، نقدینگی 1.7 درصد رشد کرده که البته زیاد بالا نیست و حتی نسبت به رقم رشد آبان، 0.6 درصد کمتر بوده است. 

سهم پول در قله 10 ساله
اما نکته نگران‌کننده، شاخصی است که در نقدینگی بسیار اهمیت دارد و آن سهم پول در نقدینگی آذر ماه است. نقدینگی در معنای اولیه، به توانایی و میزان آمادگی تبدیل به وجه نقد شدن یک دارایی اطلاق می‌شود که از دو جزو «پول» و «شبه‌پول» تشکیل می‌شود. پول، آن سمت از نقدینگی است که سرعت نقدشوندگی بالاتری دارد. به همین دلیل هم در محاسبات دو بخش عمده دارد. اسکناس و مسکوک در دست مردم و سپرده‌های دیداری (نظیر چک‌های روز) . بخش‌هایی که به نسبت نقدشونده‌تر از شکل‌های دیگر پول هستند. در مقابل سرعت نقدشوندگی در شبه‌پول پایین‌تر است و اصطلاحا دیرتر نقد می‌شود. قرض‌الحسنه پس‌انداز، سپرده‌های کوتاه‌مدت، یکساله و... مثال‌هایی از این دست هستند.زمانی که سهم «پول» در نقدینگی بالا می‌رود، در واقع قدرت «سیال بودن» نقدینگی افزایش پیدا کرده است. اقتصاددانان معتقدند از آنجا که قدرت نقدشوندگی سهم «پول» از «شبه‌پول» بالاتر است، بنابراین تورم‌زایی پول در اقتصاد یک کشور هم به همان میزان بیشتر است.  حالا نگاهی بیندازیم به وضعیت «پول» در اجزای نقدینگی آذر ماه. مطابق گزارش مرکز آمار در آذرماه امسال سهم پول از نقدینگی برابر با 1390 هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به آذر سال گذشته 58.4 درصد بیشتر شده است. در یک‌ماهه آبان تا آذر امسال نیز میزان پول از نقدینگی 3 درصد رشد کرده است. سهم پول از نقدینگی نیز بالا رفته و اکنون در مرز 23.55 درصد قرار گرفته است. عددی که در ده سال گذشته سابقه  نداشته است.

دو دستور بر زمین مانده 
حداقل ظرف تقریبا یک‌سال گذشته دو دستورالعمل توسط شخص رییس‌جمهور خطاب به دستگاه‌های اجرایی برای کنترل نقدینگی و چاپ پول صادر شده است. اولین دستور، هشتم دی‌ماه سال گذشته بود که رییس‌جمهور دستور داد «تمام دستگاه‌ها به‌ویژه وزارت امور اقتصادی و دارایی، سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی همچنان خود را به روند کاهش نقدینگی متعهد بدانند و به تلاش در این زمینه ادامه دهند.» دستور دوم، به نسبت مفصل‌تر بود و در همین شهریور ماه امسال صادر شده است. سیزدهم شهریورماه 1401، رییس‌جمهور در فرمانی 10 بندی، 10 ماموریت برای بانک مرکزی تعیین کرد: تقویت ارزش پول ملی، اصلاح ناترازی بانک‌ها، توقف رشد سالانه نقدینگی، اصلاح سبد ذخایر ارزی متناسب با نیازهای سرمایه‌گذاری و تجاری کشور، توسعه دامنه وثایق و تسهیل فرآیند وثیقه‌گذاری، فعال‌سازی حساب تجاری، تقویت سامانه‌های نظارتی و تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی. رییسی در سخنرانی خود گفت که «توقف رشد نقدینگی و مدیریت خلق پول» ماموریت مهم بانک مرکزی است. 

نکته مهم در این آمارها، کاهش تولید ناخالص داخلی همزمان با افزایش نقدینگی است. از سال 1396 به بعد و همزمان با خروج امریکا از توافق برجام، تولید ناخالص داخلی ایران نیز که بخش زیادی از آن وابسته به فروش نفت و میعانات گازی بوده تحت تاثیر قرار گرفته و در یک روند نزولی قرار گرفته است. نمودار پیوست نشان می‌دهد که همزمان با کاهش جی‌دی‌پی ایران، متغیرهای پولی به رشد خود ادامه داده‌اند و حتی رکوردها را نیز جابه‌جا کرده‌اند. در واقع، در نبود درآمد قابل اتکایی مانند فروش نفت، سیاستگذار چاره‌ای جز فشار به منابع پول پرقدرت برای جبران کسری بودجه شدید و ناترازی‌های موجود را نداشته است. اتفاقی که در نهایت خود را در رکوردزنی‌های پیاپی متغیرهای پولی و البته تورم فزاینده یکسال اخیر نشان داده است

به پیج اینستاگرامی «آخرین خبر» بپیوندید
instagram.com/akharinkhabar