روایت مستند از نبرد پنهان ایران و آمریکا در تهران

 شیما ناصری: کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» از تازه‌ترین آثار مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی است که به روایتی مستند از ماجرای تسخیر سفارت آمریکا در تهران پرداخته و جزئیات بسیاری از این رخداد تاریخی را که تأثیر عمیقی بر روابط ایران و آمریکا داشته، در خود جای داده است. این کتاب زمستان ۱۴۰۲ به چاپ رسید و تقریظ رهبر انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بر آن، امروز چهارشنبه ۹ آبان رونمایی شد.

کتاب پیش‌رو با تکیه بر اسناد و مدارک جدید، خواننده را با بُعدهای ناشناخته‌تری از فعالیت‌های اطلاعاتی و عملیاتی ایالات متحده در ایران پس از انقلاب آشنا می‌کند. متن اثر با نگاهی به وقایع تسخیر سفارت آمریکا در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ آغاز می‌شود؛ روزی که گروهی از دانشجویان انقلابی وارد سفارت شدند و کنترل آن را به دست گرفتند. این رخداد در ابتدا به‌عنوان حرکتی علیه استعمار و نفوذ آمریکا در ایران تلقی شد و به یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های بین‌المللی بین دو کشور بدل گشت. از این زمان، آمریکا تلاش‌های گسترده‌ای برای آزادسازی گروگان‌ها انجام داد که البته بسیاری از این تلاش‌ها به دلیل اختلافات سیاسی و عدم اعتماد بین طرفین ناکام ماند.

«ایستگاه خیابان روزولت» با بهره‌گیری از اسناد اطلاعاتی آمریکا که برای اولین‌بار در این کتاب منتشر شده‌اند، درک تازه‌ای از نحوه تعاملات آمریکا با ایران پس از انقلاب ارائه می‌دهد. اسناد منتشرشده شامل گزارش‌هایی از تحلیل‌ها و فعالیت‌های سازمان سیا و دیگر نهادهای امنیتی آمریکا در آن زمان است که نشان می‌دهند ایالات متحده نه تنها تلاش‌هایی برای کنترل اوضاع و حمایت از نیروهای مخالف انقلاب انجام می‌داده، بلکه حتی در پی ایجاد شبکه‌هایی برای تأثیرگذاری در سیاست‌های داخلی ایران نیز بوده است.

این کتاب به‌ویژه با تمرکز بر روابط ایران و آمریکا از روزهای تسخیر سفارت تا آزادی گروگان‌ها در دی ۱۳۵۹، مسیر پرفراز و نشیب روابط دیپلماتیک دو کشور را روایت می‌کند. هرچند موضوع تسخیر سفارت در حافظه تاریخی ایرانیان و آمریکاییان جایگاه ویژه‌ای دارد، اما آنچه «ایستگاه خیابان روزولت» را برجسته می‌کند، ارائه دیدگاهی جامع از پس‌زمینه و حوادث بعد از این واقعه است. «ایستگاه خیابان روزولت» به تفصیل به چالش‌ها و مانع‌هایی که در مسیر مذاکرات و تعاملات دیپلماتیک ایران و آمریکا وجود داشت نیز پرداخته است. برای مثال، این کتاب نشان می‌دهد که چگونه فشارهای داخلی در آمریکا و ایران، روند مذاکرات را پیچیده و گاه ناممکن می‌کرد. همچنین، این اثر به نقش شخصیت‌های کلیدی در این دوران می‌پردازد و تأثیر تصمیمات آن‌ها را بر روند بحران بررسی می‌کند.

پیش‌زمینه و آغاز بحران

کتاب با شرح زمینه‌های وقوع انقلاب اسلامی ایران و به‌طور ویژه، افزایش نفوذ ایالات متحده در ایران، خواننده را به دهه‌های قبل از وقوع این حادثه می‌برد. ایالات متحده پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و بازگرداندن محمدرضا شاه به قدرت، به مهم‌ترین حامی خارجی رژیم پهلوی تبدیل شد. این حمایت همه‌جانبه، به‌ویژه در سال‌های آخر حکومت شاه، به‌عنوان نمادی از نفوذ آمریکا در ایران شناخته می‌شد و مخالفت با آن در شعارها و آرمان‌های انقلاب اسلامی بازتاب پیدا کرد.

در سال‌های پس از انقلاب، روابط ایران و آمریکا وارد مرحله‌ای بحرانی شد. خروج شاه از ایران و پذیرش او در آمریکا برای درمان، باعث شد که تنش‌ها به اوج برسد. پذیرش شاه توسط دولت آمریکا به‌عنوان پناهنده‌ای سیاسی، موجی از خشم و نگرانی را در میان انقلابیون به راه انداخت. آن‌ها این اقدام را به‌منزله حمایت آمریکا از شاه و تلاشی برای دخالت در امور داخلی ایران تلقی کردند.

گامی انقلابی یا ضرورت سیاسی؟

یکی از بخش‌های کتاب، تحلیل انگیزه‌ها و اهداف دانشجویانی است که به تسخیر سفارت آمریکا دست زدند. کتاب با استفاده از گفتگوها و اسناد موجود، به این موضوع می‌پردازد که آیا این اقدام تنها یک حرکت انقلابی بود یا به‌عنوان یک ضرورت سیاسی در آن مقطع تلقی می‌شد. دانشجویان پیرو خط امام که سفارت را تسخیر کردند، هدف خود را جلوگیری از تلاش‌های آمریکا برای بازگرداندن سلطه‌اش بر ایران و پایان دادن به نفوذ آن عنوان کردند.

تسخیر سفارت، در عین حال، به‌عنوان پاسخی به نگرانی‌های امنیتی در مورد دخالت‌های آمریکا در ایران پس از انقلاب نیز مطرح شد. تحلیل‌هایی که در این کتاب ارائه شده، نشان می‌دهند که این اقدام، فراتر از یک تصمیم انقلابی و به‌عنوان یک ضرورت سیاسی برای حفظ دستاوردهای انقلاب تلقی می‌شد. با تسخیر سفارت و افشای اسناد اطلاعاتی که در آن موجود بود، ابعاد گسترده‌تری از فعالیت‌های اطلاعاتی و عملیاتی ایالات متحده در ایران برای نخستین‌بار برای عموم روشن شد.

اسناد اطلاعاتی آمریکا و افشای زوایای پنهان

یکی از ویژگی‌های کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» استفاده از اسناد و مدارک اطلاعاتی آمریکا است که تاکنون در دسترس عموم قرار نداشته‌اند. این اسناد شامل گزارش‌هایی از فعالیت‌های سازمان سیا و دیگر نهادهای اطلاعاتی آمریکا در ایران و کشورهای همسایه در آن زمان است. با مطالعه این بخش از کتاب، خواننده به درکی از چگونگی عملکرد سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و شبکه‌های نفوذ آن‌ها در منطقه می‌رسد.

اسناد افشا شده نشان می‌دهند ایالات متحده پس از انقلاب، همچنان در پی حفظ نفوذ خود در ایران و ایجاد شبکه‌هایی برای کنترل و تأثیرگذاری بر سیاست‌های داخلی و خارجی کشور بود. این اطلاعات، به‌ویژه برای پژوهشگران حوزه امنیت ملی و روابط بین‌الملل، فرصتی برای تحلیل و درک ابعاد گسترده‌تری از فعالیت‌های اطلاعاتی ایالات متحده در دوره پس از انقلاب فراهم می‌آورد.

بحران گروگان‌گیری؛ پیچیدگی‌های مذاکرات

کتاب در بخش دیگری به جزئیات بحران گروگان‌گیری و تلاش‌های دیپلماتیک برای حل این بحران پرداخته است. از زمان تسخیر سفارت تا آزادی گروگان‌ها در دی ۱۳۵۹، مذاکرات متعددی بین ایران و آمریکا انجام شد، اما اختلافات سیاسی و عدم اعتماد بین طرفین مانع از دستیابی به توافق نهایی شد.

این کتاب به بررسی راهبردهای آمریکا برای آزادسازی گروگان‌ها و اقداماتی که در این مسیر انجام داد، می‌پردازد. برای مثال، آمریکا تلاش کرد از میانجی‌گری کشورهای دیگر و همچنین اعمال فشارهای اقتصادی و سیاسی برای حل این بحران استفاده کند. اما در عین حال، فشارهای داخلی در هر دو کشور نیز روند مذاکرات را پیچیده‌تر و نامطمئن‌تر کرد.

همچنین کتاب به نقش کشورهای ثالث، مانند الجزایر و فرانسه، در روند میانجی‌گری بین دو کشور اشاره می‌کند. این کشورها با ارائه پیشنهادهایی برای ایجاد شرایطی برای گفتگو، نقش مهمی در حل بحران داشتند. از سوی دیگر، بررسی اقدامات دولت آمریکا و استفاده از کانال‌های غیررسمی برای برقراری ارتباط با ایران نیز نشان می‌دهد که چگونه پیچیدگی‌های سیاسی و فشارهای داخلی، مسیر مذاکرات را دشوار می‌کرد.

شخصیت‌های کلیدی و تصمیمات سرنوشت‌ساز

یکی دیگر از بخش‌های جالب توجه کتاب، بررسی نقش شخصیت‌های کلیدی در جریان این بحران است. شخصیت‌هایی مانند جیمی کارتر، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، و آیت‌الله خمینی، رهبر انقلاب اسلامی، نقش مهمی در شکل‌گیری مسیر این بحران ایفا کردند.

کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» به تصمیمات سرنوشت‌ساز این شخصیت‌ها و تأثیرات آن‌ها بر مسیر بحران هم اشاره می‌کند. برای مثال، جیمی کارتر در مواجهه با این بحران، تلاش کرد از طریق دیپلماسی و فشارهای بین‌المللی، گروگان‌ها را آزاد کند. از سوی دیگر، آیت‌الله خمینی و دیگر مقامات ایران با تأکید بر استقلال ایران و مقابله با نفوذ آمریکا، رویکردی متفاوت را پیش گرفتند.

پیامدهای تسخیر سفارت و تغییر در سیاست‌های دو کشور

در بخش پایانی کتاب، به پیامدهای این حادثه بر سیاست‌های داخلی و خارجی ایران و آمریکا پرداخته شده است. تسخیر سفارت آمریکا و بحران گروگان‌گیری نه‌تنها تأثیرات بلندمدتی بر روابط دو کشور گذاشت، بلکه سیاست خارجی هر دو کشور را تحت‌تأثیر قرار داد.

برای ایران، این حادثه به‌عنوان نمادی از مقابله با استعمار و تلاش برای حفظ استقلال ملی شناخته شد. از سوی دیگر، برای آمریکا نیز این واقعه به‌عنوان تجربه‌ای تلخ از مواجهه با یک بحران دیپلماتیک و امنیتی به یادگار ماند که تأثیرات عمیقی بر رویکردهای آینده آن در خاورمیانه و همچنین سیاست‌های داخلی‌اش در قبال ایران داشت.

جمع‌بندی؛ یک منبع تاریخی و پژوهشی

«ایستگاه خیابان روزولت» فراتر از یک روایت تاریخی ساده، یک منبع پژوهشی برای درک عمیق‌تر روابط پیچیده ایران و آمریکا و تأثیرات این رویداد بر سیاست‌های داخلی و خارجی هر دو کشور است. این کتاب با ارائه اسناد و مدارک جدید و تحلیل‌های دقیق، به خواننده اجازه می‌دهد با دیدگاه جامع‌تری به وقایع نگاه کند و ارتباطات پنهان و آشکار این بحران را بهتر درک کند.

این کتاب به‌عنوان یک منبع پژوهشی، به کار کسانی می‌آید که به بررسی تاریخ معاصر ایران و رابطه پیچیده آن با آمریکا علاقه دارند؛ به‌ویژه با انتشار اسنادی که پیش‌تر در دسترس عموم قرار نگرفته بودند، «ایستگاه خیابان روزولت» نگاه تازه‌ای به یکی از رویدادهای مهم تاریخی ارائه می‌دهد و تصویری جامع از این دوران پرتنش را به نمایش می‌گذارد.