دانشمندان واقعی همیشه در مدرسه نمرههای بدی میگرفتهاند
خبرگزاري کتاب ايران/ هفته ترويج علم از 18 تا 24 آبان در کشورمان برگزار ميشود، يکي از قديميترين و پرکاربردترين راههاي ترويج علم تاليف کتاب است، از همين روي به سراغ عليرضا افشاري؛ دانشمند ايراني و عضو سابق ناسا و مولف کتابهاي «Leica Design 101 » و «Restoring the SLR, Marvels of Camera Design, and Engineering» که شرح مفصلي درباره اجزا و کاربرد انواع متفاوت دوربين عکاسي است، رفتيم و از او درباره کتابهايش و اهميت آنها پرسيديم، افشاري گفت: محتواي اصلي اين آثار حاصل 25 سال پژوهش و تحقيق درباره انواع دوربينهاست. در کتاب «لايکا» يک يک دوربينها با جزييات دقيق بررسي شدهاند و افراد هرنوع اطلاعاتي که از دوربين موردنظر خود ميخواهند را ميتوانند با مطالعه آن به دست بياورند. لازم به ذکر است که چند سال پيش يک موزه علمي هم در تهران از اين دوربينها داير کردم با اينکه حاصل سرمايه شخصي بود به علت عدم حمايت از آن، به اجبار آنجا را بستم. وي افزود: در اين موزه تمام انواع دوربينها چه دوربين عکاسي و چه دوربينهاي نصب شده در فضاپيماها و تلسکوپها درج شده است؛ که براي تصويربرداري از فضاي کيهاني تعبيه ميشوند. در کل استقبال چنداني در ايران از موزههاي علمي نميشود؛ موزههايي که حاوي محتواي ارزشمند براي دانشمندان و دانشگاهيان هستند. تاريخچه دوربين عکاسي، تاريخچه پيشرفت آلمان و ژاپن است افشاري گفت: البته ناگفته نماند، زماني که اين موزه در منطقه زعفرانيه داير بود از سوي مردم استقبال شد اما با تغيير مدير مجموعه مجبور به جابهجايي به خارج از تهران شدم که درنهايت پس از مدتي برچيده شد. در حال حاضر اشيايي که ميتواند اطلاعات ارزشمندي را به عکاسان و پژوهشگران علوم فضايي بدهد، در حال خاک خوردن در گوشه انباري شخصي خودم هستند. اگر نگاه دقيقي به دوربين عکاسي بياندازيد متوجه خواهيد شد با اطلاعاتي که داخل آنهاست ميشود يک ماهواره ساخت که از لحاظ اپتومکانيک هم مملو از اطلاعات تکنيکي هستند. در واقع تاريخچه دوربين عکاسي، تاريخچه پيشرفت آلمان و ژاپن است که من در اين کتاب به صورت مفصل شرح دادهام. اين عضو سابق ناسا خاطر نشان کرد: در کتاب لايکا تصوير نقاشيشده اجزاي تمامي دوربينها درج شده است. اين دو کتاب در سايت آمازون وجود دارند و علاقهمندان ميتوانند از طريق اين سايت آنها را تهيه کنند. افشاري در ادامه با اشاره به ماهيت دانشمندان واقعي گفت: يکي از مشخصههاي دانشمندان اين است که در کودکي و در مدرسه نمرههاي بدي ميگرفتهاند؛ چراکه عموما اين افراد ذهنيت گستردهتري نسبت به علم و روش علمي در مقايسه با جامعه خود دارند. وي در پاسخ به اين پرسش که دانشمند حقيقي در قرن بيستويک کيست و اساسا چرا اين روزها علم به ويژه علوم تجربي راهي براي سلبريتي شدن برخي افراد شده است؟ گفت: ابتدا بايد بگويم همواره براي افرادي که در راه علم گام ميگذارند، شرايط بهگونهاي پيش ميرود که مسير را با انتخابهاي آگاهانهتري ميپيمايند. اين افراد عموما در اين راه توجهي به نام و مقام ندارند. اين موضوعي است که امروزه در سراسر دنيا هم مطرح است. دانشمندان حقيقي کساني هستند که زماني که استعداد داشتند، براي شکوفايي آن زمان صرف کردند و در نهايت بر قله دانش ايستادهاند. کارل ساگان در ناسا تحويل گرفته نميشد افشاري در ادامه افزود: در حقيقت دانشمندان افرادي هستند که صرفا به علم علاقه دارند و به سياست فکر نميکنند. اين افراد براي پول هم دنبال علم نرفتهاند. افراد زيادي در دنيا وجود دارند که داراي اين ويژگيها هستند اما نامي از آنها برده نميشود؛ چراکه با سياستهاي جهاني مخالفند. دانشمند به دنبال اهداف خاصي است که هر فردي آن را نميبيند و اين اهداف برخاسته از علاقه قلبي آنهاست؛ درحالي که اين ويژگيها کمتر در سلبريتيهاي علم ديده ميشود؛ در واقع يکي از ويژگيهاي سلبريتيها در علم، فن بيان بالاي آنهاست؛ اين افراد بسيار خوب ميتوانند حرف بزنند. براي مثال کارل ساگان دانشمندي که چندي پيش يکي از پربينندهترين برنامههاي تلويزيوني ايالات متحده آمريکا را با عنوان کاسموس اجرا ميکرد، ديگر اعضاي عالي رتبه در ناسا بهاي چنداني به موقعيت علمي وي نميدادند، چراکه افراد ماهرتري بودند و تاثيرات بيشتري در پيشبرد علم داشتند. وي تنها به لحاظ اينکه مقابل لنز دوربينها رفته مشهور شده بود؛ اين فرد نمونه يک سلبريتي در دانش است. وي افزود: کم پيش ميآيد که فردي هم کرسي دانش را به معناي دانشمند بودن در اختيار داشته باشد و هم تبديل به سلبريتي شده باشد؛ مانند اينشتين که هم مشهور بود و هم دانشمند. در کل جمع اين دو مولفه جزو نوادر است. افشاري گفت: جامعه بايد پذيراي دانشمندان باشد و روي نخبگان سرمايهگذاري کند. نخبگاني که علم علاقه قلبي آنهاست که قطعا بر جامعه هم اثرگذار خواهند شد. متاسفانه جامعه فعلي ما قدر اين افراد را نميداند. امروز مديريت فناوري در ايران فرصتي پيدا کرده است که تنها به صرفه اقتصادي خود توجه ميکند؛ مانند پارکهاي علم و فناوري که به دنبال پول درآوردن هستند نه به دنبال جذب استعدادها و نخبگان؛ در اصل يک سري شرکتهايي در اين پارکها فعاليت ميکنند که به دنبال فرار مالياتي بودند، بنابراين اغلبشان دغدغه علم و پيشرفت آن را ندارند. اين عضو سابق ناسا افزود: روند مديريت در کشور ما به گونهاي است که درک درست و سواد کافي از دانشمندان ندارد؛ به همين دليل بسياري از نخبگاني که به دنبال پيشرفت هستند و نه به دنبال نمايش، ترجيح ميدهند مهاجرت کنند و در ديگر کشورها به ادامه تحصيل و پژوهش بپردازند. اين افراد اجازه رشد و شکوفايي از سوي برخي تصميمگيران را ندارند و ترجيح ميدهند در ايران دست به فعاليت و پژوهش علمي نزنند.