کانت و مسئله متافیزیک؛ نگاه متفاوت هایدگر به فیلسوف عصر روشنگری
ايرنا/ امانوئل کانت، فيلسوف عقلگرا و تجربهگراي عصر روشنگري است که انديشههاي او يکي از مهمترين آموزههاي اين دوره از تاريخ انديشه به شمار ميآيد.
کانت در ۲۴ آوريل ۱۷۲۴ ميلادي در کونيگزبرگ، مرکز پروس شرقي در خانوادهاي متوسط و مسيحي از مذهب متقدسان لوتري زاده شد. نياکان کانت، آلمانينژاد بودند.
کانت در دانشگاه کونيگزبرگ به تحصيل فلسفه و رياضيات پرداخت و چند سالي تدريس خصوصي ميکرد، در ۳۱ سالگي در دانشگاه، مدرّس بدون حقوق رسمي شد و حقوق وي به شهريهاي وابسته بود که شاگردان ميپرداختند، گاهي مجبور ميشد، بخشي از کتابهايش را به به خاطر کم بودن دريافتياش بفروشد. ۱۵ سال در اين شغل باقي ماند و در اين مدت ۲ بار تقاضاي استادي کرد و هر ۲ دفعه رد شد تا اينکه سرانجام در ۱۷۷۰ ميلادي به مقام استادي منطق و فلسفه مابعدالطبيعه در دانشگاه کونيگزبرگ انتخاب شد و اين دانشگاه که پيش از اين هيچ اهميتي نداشت، توجه همه اروپا را به خود معطوف کرد.
در ۱۷۸۱ ميلادي چاپ نخست نقد عقل محض منتشر شد، کتابي که به بيان خود کانت، حاصل ۱۲ سال پژوهش و مطالعه بود، استقبال اوليه از اين کتاب، نااميدکننده بود اما تنها چندسال بعد اهميت نقد عقل محض آشکار و تصديق شد. وي پس از آن کتاب هايي همچون تمهيدات، پاسخي به اين پرسش: روشنگري چيست؟، بنياد مابعدالطبيعه اخلاق، مبادي مابعدالطبيعي اوليه علوم طبيعي، نقد عقل عملي، نقد قوه حکم، دين در محدوده عقل تنها، به سوي صلح جاودانه، مابعدالطبيعه اخلاق و انسانشناسي از ديدگاه عملي را نوشت.
امانوئل کانت، در سال ۱۷۹۶ از تدريس در دانشگاه، به دليل ناتواني جسمي کناره گرفت و سرانجام در ۱۲ فوريه ۱۸۰۴ ميلادي چشم از جهان فروبست، مراسم تشييع او، با حضور مردم از شهرهاي مختلف آلمان، يکي از باشکوهترين مراسم براي يک استاد دانشگاه در اين کشور و شايد همه اروپاي قرن هجدهم است.
بر سنگ نوشته آرامگاه وي اين جملات حک شدهاست: دو چيز، هر چه مکررتر و ژرفتر به آنها ميانديشم، ذهنم را با شگفتي و هيبت باز هم تازهتر و فزايندهتري به خود مشغول ميدارند: آسمان پر ستاره بر فراز من و قانون اخلاقي در درون من.
يکي از مهمترين شارحان و مفسران انديشه کانت، مارتين هايدگر، ( ۱۸۸۹ - ۱۹۷۶) فيلسوف و نظريهپرداز آلماني است، هايدگر معتقد است که کانت در تاريخ فلسفه غرب از جايگاه و اهميت ويژهاي برخوردار بوده، آثار بسياري درباره کانت نوشته که برخي از آنها مهمترين آثاري هستند که هايدگر در طول عمر خود پديد آورده است. تفسير هايدگر از کانت برخلاف تفاسير معمول از اين فيلسوف، که او را مخالف متافيزيک و محکم کننده بنيان علوم تجربي مي دانند، سخن ديگري دارد و در کتاب کانت و مساله متافيزيک، به تشريح ديدگاه اين فيلسوف ميپردازد.
هايدگر معتقد است هدف و مسئله اساسي فلسفه کانت اثبات امکان شناخت متافيزيکي است و معتقد است کتاب نقد عقل محض وجود شناسي را مطرح مي کند و اين کانت است که نخستين بار به پرسش درباره مسئله وجود پرداخته به همين جهت هايدگر کانت را هستيشناس مينامد اما ناگفته نماند که يکي از منتقدان نظرات هايدگر درباره کانت، معتقد است که تفسير او ضايعه قوه تخيل اوست و ارنست کاسيرر معتقد است: آنچه هايدگر از کانت ارائه ميکند، تفسير به راي است.
کتاب کانت و مسئله متافيزيک، به تازگي با ترجمه مهدي نصر ترجمه و منتشر شده است، اين کتاب سومين کتابي است که هايدگر در ۱۹۲۹، به چاپ رسانده و حاصل نخستين دوره فکري اين فيلسوف است. اين کتاب متاثر از تفکرات دکارت، ارسطو و کانت، است که خود از يکديگر اثر پذيرفتهاند.
کانت و مسئله متافيزيک دو ويژگي دارد، نخست آنکه پيشگفتار ناشر آلماني در ۱۹۹۰ و چهار انتشار نخست اين کتاب از ۱۹۲۹ تا ۱۹۷۳ را با خود دارد و اصالت کتاب را حفظ کرده است. ويژگي ديگر بخش ضميمه و واژهنامه فارسي، انگليسي، آلماني آن است که اين اثر را به کاري پژوهشي تبديل ميکند.
اما بخشهاي اصلي کتاب شامل درآمد: درونمايه اين پژوهش و ساختار آن و چهار بخش شالودهگذاري متافيزيک در نخستين نشانه، شالودهگذاري متافيزيک در عرصه متحقق شدن، شالودهگذاري متافيزيک در آغازين بودن آن، شالودهگذاري متافيزيک در از سرگيري، است.
در بخش نخست، درباره تعاريف متافيزيک و نقد خرد ناب يا همان نقد عقل محض، صحبت ميشود، بخش دوم مراحل شناخت ناب و منطق استعلايي را شرح ميدهد، بخش سوم تخيل استعلايي و ارتباط آن با بخشهاي مختلف فلسفه را بازگو ميکند و بخش چهارم و پاياني نيز پايانمندي در انسان، فهم هستي و ارتباط آن با انتولوژي بنيادين را توضيح ميدهد.
ضميمه اين کتاب نيز يادداشتهايي پيرامون کتاب درباره کانت، ارنست کاسيرر: فلسفه صورتهاي سمبليک بخش ۲: تفکر اسطورهاي، برلين ۱۹۲۵، سخنرانيهاي داووس نقد خرد ناب کانت و وظيفه شالوده گذاري متافيزيک، مناظره داووس بين ارنست کاسيرر و مارتين هايدگر، درباره نقد اودبرشت و کاسيرر بر کتاب درباره کانت، درباره تاريخچه اين کرسي فلسفي از سال ۱۸۶۶ را در بر ميگيرد.
نمايه کتاب کانت و مسئله متافيزيک نيز کار مطالعه کتاب را سادهتر ميکند.
کتاب کانت و مسئله متافيزيک نوشته مارتين هايدگر با ترجمه مهدي نصر، توسط انتشارات مؤسسه فرهنگي هنري پگاه روزگار نو در ۴۰۸ صفحه منتشر شده است.