«گذری بر خاک نمناک»؛ قصههایی از ۱۰ بنای میراثجهانی
ايرنا/ مجيد شفيعي در کتاب گذري بر خاک نمناک به روايت قصههايي از ۱۰ بناي ميراثجهاني ايران براي گروه سني نوجوانان مي پردازد. شفيعي شاعر و نويسنده کودکونوجوان، متولد ۱۳۵۰ تهران و دانشآموخته رشته موزهداري و عضو انجمن نويسندگان کودک و نوجوان است؛ او تاکنون بيش از ۵۰ عنوان کتاب اعم از شعر و مجموعه داستان و رمان در نشرهاي مختلف به چاپ رسانده است.
کتاب گذري بر خاک نمناک در ۱۰ فصل به معرفي ۱۰ اثر فرهنگي تاريخي که در فهرست يونسکو ثبت جهاني شده، پرداخته است، هر فصل از اين کتاب شامل دو گفتار است که در گفتار اول داستاني کوتاه براي مخاطب روايت و در گفتار دوم يک اثر فرهنگيتاريخي مادي (ملموس) به نوجوانان معرفي ميشود.
راز معبد (زيگورات چغازنبيل)، روياها (پاسارگاد)، کلمات سنگي (بيستون)، گفتوگوي ارواح (تختجمشيد)، خاکنمناک (ارگ بم)، ماهي بزرگ (سازههاي آبي شوشتر)، زندان ديو (تخت سليمان)، خانه مهر (کليساي سنت استپانوس)، روياي سلطان (گنبد سلطانيه) و باغ فيروزهاي (ميدان نقش جهان)، عناوين ۱۰ فصل کتاب گذري بر خاک نمناک است که شفيعي تاليف کرده است.
تا پيش از انقلاب اسلامي هيچکدام از آثار فرهنگي، تاريخي و طبيعي کشور در فهرست ميراثجهاني به ثبت نرسيده بود؛ در سال ۱۳۵۸ سه اثر چغازنبيل، تختجمشيد و ميدان امام (نقش جهان) اصفهان ثبت شد و در ادامه پس از ۲۴ سال توقف در فرايند ثبت آثار فرهنگي تاريخي مادي (ملموس) در يونسکو، تخت سليمان در آذربايجانغربي، مجموعه ارگ بم کرمان، مجموعه پاسارگاد در فارس، گنبد سلطانيه در زنجان، محوطه بيستون در کرمانشاه، مجموعه کليساهاي آذربايجان غربي و شرقي، سازههاي آبي شوشتر در خوزستان، بازار تبريز در استان آذربايجان شرقي و بقعه شيخ صفيالدين اردبيلي در استان اردبيل، مجموعه باغهاي ايراني، مسجد جامع اصفهان، برج گنبد قابوس در گلستان، مجموعه فرهنگي تاريخي (کاخ) گلستان تهران، شهر سوخته، منظر فرهنگي ميمند، محوطه باستاني شوش، بيابان لوت، قناتهاي ايراني، شهر تاريخي يزد، منظر باستانشناسي ساساني فارس و جنگلهاي هيرکاني در فاصله سال هاي ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۸ (۲۰۰۳ تا ۲۰۱۹)، تعداد آثار ايران در فهرست جهاني يونسکو، به ۲۴ اثر رسيد و اکنون ايران در رتبه نهم جهان قرار دارد.
شفيعي در پيشگفتار کتاب خود مختصري درباره معاهده بينالمللي ميراث جهاني يونسکو (نوامبر ۱۹۷۲) مربوط به حفظ آثار تاريخي،طبيعي و فرهنگي در کشورها ميپردازد؛ بر اساس اين کنوانسيون، کشورهاي عضو يونسکو ميتوانند آثار تاريخي، طبيعي و فرهنگي کشور خود را نامزد ثبت به عنوان ميراثجهاني کنند؛ ايران سه سال پس از تصويب اين کنوانسيون در مجمععمومي يونسکو در سال ۱۹۷۵ به کنواسيون ميراثجهاني يونسکو پيوست.
وي در اين بخش ماموريتهاي کنوانسيون ميراث جهاني يونسکو، شرايط انتخاب يک اثر به عنوان ميراث جهاني، شرايط انتخاب، فرايند نامزدي، فهرست آزمايشي، روند تشکيل پرونده براي معرفي اثر و کميته ميراث جهاني و همچنين آثاري غيرمادي (ناملموس) ايران را که در يونسکو ثبت جهاني شده است، شرح ميدهد.
آئين باستاني و کهن نوروز، رديفهاي موسيقي سنتي ايران، آئين پهلواني و زورخانهاي، هنر نمايشي آئيني تعزيه، مهارت فرشبافي کاشان، مهارت فرش فرش قشقايي و گبه استان فارس و موسيقي بخشيهاي خراسان شمالي، دانش سنتي لنجسازي و دريانوردي در خليج فارس و نقالي، قصهگويي اجرايي ايراني، آئين قاليشويان مشهد اردهال، فرهنگ پخت نان لواش و آئين نوروز، هنر ساختن و نواختن کمانچه، چوگان، بازي سوار بر اسب همراه با روايتگري و موسيقي، ساختن و نواختن دو تار ايراني، هنر نگارگري (مينياتور) و مراسم و آيين زيارت تادئوس مقدس (قره کليسا) ، شانزده اثر آييني و معنوي ايرانيان است که از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۹ (۲۰۰۹ تا ۲۰۲۰) در فهرست ميراث ناملموس يونسکو به ثبت رسيده است.
فصل اول اين کتاب ( راز معبد) داستان يک مرد نقاش است که هنگام نقاشي از تصوير يک معبد تاريخي، تخيلات و تصورات خود را با مستندات اخبار و رازهاي مربوط به آن بيان ميکند: «اينها را توي کتابها نوشتهاند. شايد هم حدس زدهاند. مثل همين زنبيل بر عکس که يکي فکر ميکند لاکپشت است، يکي فکر ميکند فيل است و يکي فکر ميکند تپه است. آقاي نقاش ميخواست تصوير کامل اين زنبيل را بکشد با تمام حصارهايش. فاخته خيال نقاش به همه جا سرک کشيد. توي تاريخ؛ توي نقاشي؛ در سرزمين خوزستان که اين زنبيل توي آنجا پيدا شده بود.».(ص.۲۲)
در انتهاي اين بخش، آقاي نقاش داستان، اطلاعات و تحقيقات کتابخانهاي خود را با خواننده به اشتراک مي گذارد و اثرش را کامل ميکند: «نقاش گشت و گشت و کشيد و کشيد حصار در حصار، معبد در معبد حقيقت برايش مثل آن ماهي سنگي بود که لاي آن زنبيل گير کرده بود و هيچکس آن را نميديد. سالها بعد همه چيز در حمله بزرگي که آشور به عيلام کرد سوخت و خاکستر شد... نقاش از معبد بزرگ چغازنبيل يک نقاشي بزرگ کشيد و براي تسکين دردهاي اين زن شروع کرد به نقاشي کردن و تصوير زن را به طور کامل کشيد زني با بچهاي در بغل با سر و دست سالم و پاهايي که شبيه دم ماهي بودند. آن زن لبخند مي زد.».(ص.۳۱)
در گفتار دوم فصل اول نويسنده اطلاعاتي را درباره زيگورات چغازنبيل به خوانند ميدهد: «در سال ۱۸۹۰ ميلادي ژاک دمرگان باستانشناس معروف (زمينشناس و مهندس معدن فرانسوي) گزارش داد که در ناحيه معروف به چغازنبيل معادن نفت وجود دارد؛ در نتيجه همين گزارش شرکت نفت ايران به وجود آمد. در حدود ۵۰ سال بعد از آن تاريخ، مهندساني که مشغول کار اکتشاف نفت در آن حوالي بودند براي باستانشناسي که در شوش حفاري ميکرد آجري را فرستادند که روي آن نوشتههايي بود و همين آجر باعث شد که حفاري و کندهکاري و خاکبرداري از اين مکان تاريخي انجام گيرد.».(ص.۳۵)واژه زيگورات از فعل زيگورو به معناي بلند و برافراشته ساختن مشتق شده است. واژه چغازنبيل از دو جزء چغا به معناي تپه و زنبيل به معناي سبد درست شده است.
چغازنبيل توسط پادشاه عيلامي اونتاش ناپيريشا در نزديکي رود دز ساخته شد و دوراونتاش ناميده شد؛ دور به معني شهر يا قلعه بوده است. در مرکز شهر معبد عظيمي به صورت چند طبقهاي بنا شده که امروزه فقط دو طبقه آن پابرجا است. معبد چغازنبيل بزرگترين اثر معماري بر جاي مانده از تمدن عيلامي است. واژه زيگورات از فعل زيگورو به معناي بلند و برافراشته ساختن مشتق شده است. واژه چغازنبيل از دو جزء چغا به معناي تپه و زنبيل به معناي سبد درست شده است. گويا قبل از حفاري معبد، ويرانههاي تپه مانند يک زنبيل بر عکس بوده است به همين علت شهر کهن دوراونتاش را به اين نام خوانده اند. (ص.۳۶)
«چغازنبيل نيايشگاهي باستاني است که در زمان عيلاميها و در حدود ۱۲۵۰ سال پيش از ميلاد ساخته شده است، چغازنبيل بخش به جامانده از شهر دوراونتاش است، بلندي آن ۵۲ متر ۵ طبقه بوده است، اما امروز ارتفاع آن ۲۵متر و تنها ۲ طبقه و نيم از آن باقي مانده است».(ص.۳۷) «در سال ۶۴۶ پيش از ميلاد سپاهيان آشور به رهبري آشوربانيپال به عيلام تاختند با ويران کردن شهر شوش و قتل عام هزاران نفر از مردم بي گناه، تمدن باستاني عيلام را به پايان رساندند.»(ص.۴۰)
شفيعي در ۹ فصل ديگر اين کتاب بر همين منوال داستانهايي کوتاه را براي ۹ اثر جهاني ايران نگاشته و در ادامه با اشاره به مستندات و تحقيقات کتابخانهاي به تاريخچه آثار، سبک معماري آن اشاره ميکند.
کتاب گذري بر خاک نمناک شامل قصههايي از ۱۰ بناي ايراني ميراثجهاني در ۱۰ فصل و ۲۳۶ صفحه به قلم مجيد شفيعي در سال ۱۳۹۹ براي گروه سني نوجوانان توسط نشر تاريخ ايران در هزار نسخه منتشر شده است.