حکیم ابوالقاسم فردوسی؛ پاسدار گنج پارسی
ايرنا/ حماسهسراي بزرگ ايران، حکيم ابوالقاسم فردوسي اوايل قرن چهارم هجري و در سال ۳۱۹ خورشيدي، در روستاي 'پاژ' از توابع توس خراسان و در خانواده اي دهقان چشم به جهان گشود و در اواخر قرن چهارم و در سال ۳۹۷ خورشيدي در سن ۷۸ سالگي چشم از جهان فرو بست و در زادگاه خويش به خاک سپرده شد.
'شاهنامه' پرآوازه ترين سروده فردوسي و بزرگترين رزم نامه جهان است که در بردارنده تاريخ ايران باستان است.
پس از شکست سلسله ساساني از اعراب در اوايل قرن اول هجري، خط و زبان قوم پيروز در ايران آن زمان حاکم گشت خط ايرانيان از پهلوي به عربي تغيير يافت اما از آنجا که همواره در طول تاريخ، دست به دست شدن حکومتها در شهرها صورت گرفته و روستاها به دليل دور بودن از مسائل و کشمکشهاي سياسي، نقش ويژهاي در حفظ فرهنگ سرزمين ايران داشته اند اين بار نيز روستاها نقش شايستهاي در زنده نگه داشتن زبان فارسي داشتند و اين زبان با همين پشتوانه توانست دست کم به صورت گفتاري و در مقام محاوره پايدار بماند.
فردوسي سرآمد در حفظ هويت ايراني
عضو هيات علمي گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد درباره شخصيت فردوسي معتقد است: اطلاعات موجود در باره فردوسي بسيار مختصر است اما آنچه روشن و تاييد شده است جايگاه وي از نظر طبقه اجتماعي است.
فرزاد قائمي افزود: فردوسي از طبقه دهقانان و از منطقه تابران توس بود که اين طبقه در زمان سامانيان جزء طبقه متوسط ايران و از خرده مالکان محسوب مي شدند که دسترسي به فرهنگ و آموزش داشتهاند.
وي با بيان اين که انگيزه سرايش شاهنامه از سوي فردوسي انگيزه شخصي نبوده است اظهار داشت: انگيزه فردوسي در روزگار زيست اين شاعر عاليقدر بسيار مهم و قابل توجه است.
عضو هيات علمي گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد گفت: جريان ادبي شاهنامهسرايي و شاهنامهنويسي در ايران قرن چهارم شکل گرفته بود که تنها يک جريان ادبي نبود بلکه جرياني فرهنگي، سياسي و اجتماعي بود که به نوعي هويت ايرانيان مسلمان را به ايرانيان کهن ارتباط ميداد.
قائمي افزود: نام "شاهنامه"را فردوسي بر اثر خود نگذاشته و در هيچ کجاي شاهنامه اين نام مطرح نشده و صرفا بعد از فوت فردوسي اثر جاودانهاش به عنوان شاهنامه شناخته شده است.
وي ادامه داد: در اين جريان هويت جديدي شکل داده ميشد که از طرفي در اين هويت عنصر مسلمان بودن افزوده شده و از طرفي مسلمان بودن به عرب بودن محدود و منحصر نميشد.
عضو هيات علمي گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد گفت: شاهنامه عنوان منتخب فردوسي براي اثر جاودانش نبود بلکه عنوان جريان ادبي آن دوره است يعني دوران و شرايط سامانيان و قرن چهارم که زبان فارسي دري مورد حمايت و توجه ويژه بود.
قائمي افزود: از زمان يعقوب ليث صفاري زبان فارسي به عنوان زبان ديواني مورد توجه قرار گرفت و همين امر در سرايش شاهنامه تاثير داشت.
وي ادامه داد: قبل از فردوسي، شاهنامه ابومنصوري، ابوالمؤيد بلخي، شاهنامه مسعودي و نيز شاهنامه ناتمام دقيقي طوسي از همشهريان فردوسي نيز نگارش شده بودند که ابوالقاسم فردوسي نيز در اثر خود هزار بيت از شاهنامه دقيقي طوسي را با ذکر منبع آورده است و همين امر نشان از تحسين و تقدير شاهنامه دقيقي از سوي فردوسي دارد.
شاهنامه ميراثي ناميرا
عضو هيات علمي گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد گفت: با وجود اين که شاهنامههاي متعدد قبل از فردوسي به نگارش در آمده بود يکي از علل ماندگاري اثر ابولقاسم فردوسي، هوش، نبوغ و خردمندي فردوسي در نگارش اين اثر است.
قائمي افزود: امروزه شاهنامه به بخشي از هويت ايرانيان و يکي از مفاهيم ايراني بودن در جهان بدل شده است و محدود نشدن شاهنامه فردوسي به اثري صرفا ادبي از علل ماندگاري شاهنامه است.
وي ادامه داد: فردوسي يک مسلمان بود و بر خلاف برخي مورخان مرز اعتقادات خود را حفظ ميکرد به اين معنا که همه شخصيتهاي اثر خود را بدون اين که نماينده دين خاصي باشند خداپرست معرفي ميکند.
عضو هيات علمي گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد با بيان اين که فردوسي در شاهنامه از اسطورهسازي از پيروان اديان خاص خودداري ميکند گفت: اين امر نشان از درايت، تيزهوشي و ظرافت اين شاعر شهير است و همين امر موجب ميشود موفق به خلق اثري شود که فقط براي امروز نباشد بلکه به اثري فرا زماني و فرا مکاني تبديل شود.
قائمي افزود: علاوه بر اين فردوسي در سراسر شاهنامه و در تمام داستانهاي خود به ذکر منابع موثق و قابل قبول ميپردازد و همين امر اثر وي را ماندگار و قابل اعتماد کرده است.
وي ادامه داد: شاهنامه لبريز از استعاره و صنايع بديع معنوي است و نشان مي دهد فردوسي شاعري خلاق و به نسبت روزگار خود شاعري قدرتمند و توانمند است.
عضو هيات علمي گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي مشهد گفت: دقت نظر و توجه فردوسي بعد از پايان سرايش شاهنامه از آنجا نمايان ميشود که وي همچنان ۲۰ سال بعد از پايان کار اثر خود به اصلاح آن مي پردازد و همين امر موجب رفع ايرادات و پايداري اثرش ميشود.
قائمي افزود: فردوسي بر خلاف شاعران روزگار خود که در ازاي جوايز مادي شعر ميسرودند به دنبال ماندگاري اثر بود هرچند حمايت دربار از سرايش شاهنامه را رد نميکرد.
وي ادامه داد: اين اثر به دليل بنياد پايدار و محکم خود در دورههاي بعد از جمله در دوره مغول که بسياري آثار از ميان رفتند از سوي ايرانيان حفظ و حراست فراوان و به اثري جهاني بدل شد.
فردوسي زبان، فرهنگ، آداب، سنن و اصالت ايراني را جاودانه کرد
يکي ديگر از استادان برجسته ادبيات فارسي در دانشگاه فردوسي مشهد گفت:سرودن شاهنامه در شرايطي که زبان فارسي رو به نابودي و فراموشي ميرفت شاهکاري بود که توانست روح تازهاي در کالبد زبان فارسي بدمد و کلمات و واژگان پارسي را تا امروز زنده نگه دارد.
دکتر محمدجعفر ياحقي افزود: اگر همت و تلاش فردوسي و ديگر افراد دوستدار زبان پارسي نبود شايد امروز اثري از اين زبان باقي نميماند.
وي ادامه داد: اهميت فردوسي در آن است که با آفرينش اثر حماسي خود نه تنها زبان فارسي بلکه همه فرهنگ، آداب، سنن و اصالت ايراني را جاودانه نمود.
نبود سند تاريخي براي زاد روز فردوسي
اين فردوسي شناس برجسته گفت: تعيين و اعلام تاريخي مشخص براي روز دقيق تولد حکيم ابوالقاسم فردوسي به هيچ وجه امکان پذير و داراي سنديت متقن تاريخي نيست.
دکتر محمدجعفر ياحقي افزود: در چارچوب زندگي اجتماعي و فرهنگ سدههاي گذشته قيد کردن روز دقيق تولد افراد داراي اهميت نبوده است لذا در مورد فردوسي نيز اينچنين بوده است. حتي سال تولد اين بزرگمرد تاريخ ادبيات ايران پس از بررسيهاي متعدد با زحمت در سال ۱۳۲۹ هجري شمسي مشخص شده است بنابراين تعيين روز دقيق تولد فردي در هزار سال پيش هرچند هم اين فرد شاخص باشد به هيچ وجه امکان پذير و شدني نيست.
اين استاد ادبيات حماسي در مورد انتخاب و اعلام نخستين روز بهمن ماه به عنوان زادروز فردوسي اظهار داشت: هيچ سند تاريخي در اين زمينه وجود ندارد و نام بردن از اين روز به عنوان زادروز فردوسي صرفا بر اساس محاسبات سرانگشتي، غيرعلمي و غير رسمي صورت گرفته است و بر اساس چنين محاسباتي سومين روز دي ماه نيز به عنوان روز تولد فردوسي مورد اشاره قرار گرفته در حالي که اين تاريخ نيز هيچ سنديتي ندارد.
ياحقي افزود: بزرگداشت اين شاعر شهير و ارزشمند در روز ۲۵ ارديبهشت ماه هر سال برگزار ميشود و اميد است بزرگداشت اين مرد بلند آوازه ادبيات ايران به همين يک روز محدود نشود.