راز فروش کتابهای پرمخاطب
دنياي اقتصاد/ سالانه صدها هزار عنوان رمان در دنيا نوشته و منتشر ميشود، ولي از ميان آنها تعداد کمي اين شانس را مييابند که با اقبال عمومي روبهرو شوند و به شمارگان بالا برسند و سرمايه زيادي را عايد نويسنده و ناشر سازند. از نويسندگان پيشرو و آنان که بدون در نظر گرفتن تعداد مخاطب تنها به خلق فضاهاي شخصي علاقهمندند که بگذريم، اغلب داستاننويسان علاوه بر لذت خلق ادبيات در آرزوي مطرح شدن و تيراژ بالاي آثارشان و به تبع آن، ثروتمند شدن دست به قلم ميبرند؛ بهويژه در جوامع غربي که بر جنبه سرگرمکنندگي رمان توجه بيشتري ميشود. با اين حال و با وجود اين ميل شديد، گويا گذشته از تکنيکها و فنون رايج داستاننويسي، رمز و رازهايي وجود دارد که تنها برخي نويسندگان بر آن آگاهي دارند و بقيه با تعداد مخاطبان ثابتي از امتياز جهاني شدن و يافتن بازاري گسترده باز ميمانند. شايد برخي عامل شانس را در موفقيت اين گروه دخيل بدانند و بر اين باور باشند که اينکه نويسندهاي اثري را در زمان و مکاني درست ارائه کرده باشد، از بختهاي او محسوب ميشود. بهترين راه براي درک رازهاي موفقيت اين آثار کندوکاو در نمونههاي موفقي است که در چند سال اخير منتشر شده و يافتن نقاط مشترکي از دلايل شهرت آنها.
گستردگي فرهنگي
انسانها با همه تفاوتهاي محيطي که در آن زندگي ميکنند در احساسات و عواطف داراي نقاط اشتراکند، از اينرو نويسندهاي که توانسته باشد بر اين نکات تمرکز کند احتمال اينکه بتواند مخاطبان بيشتري را با شخصيتهاي رمانش به همذاتپنداري وادارد بيشتر است. همانطور که اين موضوع درباره رمان «مردي به نام اوه» صدق ميکند. پس از اينکه «فردريک بکمن» کتابش را براي ناشران متعدد ارسال کرد، با واکنشهاي منفي بسياري روبهرو شد. بعضي از ناشران کارش را ناديده گرفتند و بعضي ديگر آن را رد کردند. او پس از چند ماه و واکنشهاي منفي مختلف احساس کرد شايد بازار کتاب جايي براي داستاني که در آن يک مرد تنهاي59 ساله سوئدي که در زندگي شکست ميخورد و تصميم به خودکشي ميگيرد، نداشته باشد. او ميگويد: «يکي از ناشران به من گفت نوشته تو پتانسيل خوبي دارد، اما نميتوان روي اين کتاب مانور تبليغاتي داد!»
بعدها همگان دريافتند اين حد از انتقادها پايه و اساسي ندارد؛ زيرا حالا کتاب «مردي به نام اُوِه» با بيش از 3 ميليون نسخه به فروش رفته و به يکي از محبوبترين آثار کشور سوئد و دنيا تبديل شده است. کتاب درباره پيرمردي سختکوش است که فکر ميکند فقط احمقها به رايانه اعتماد ميکنند. او 6 ماه پس از مرگ همسرش تصميم ميگيرد خودکشي کند بنابراين شوفاژهاي خانهاش را خاموش و اشتراک روزنامهاش را لغو ميکند، اما هر بار يکي از همسايهها به دلايلي به خانه او ميآيند و بهطور غيرمستقيم مانع کار او ميشوند. در اين ميان او با مردي ايراني و دو دخترش آشنا ميشود و داستانهاي ديگري براي او رخ ميدهد. به گزارش خبرگزاري کتاب «مردي به نام اُوِه» فقط در سوئد حدود 840 هزار نسخه به فروش رفت و حتي نسخه سينمايي آن نيز توليد شد.
نسخه سينمايي که در مراسم اسکار سال 2017 نامزد جايزه بهترين فيلم در بخش غيرانگليسيزبان شد، اما نتوانست برنده جايزه شود و جايزه بهترين فيلم به «فروشنده» به کارگرداني «اصغر فرهادي» از ايران رسيد. اما پس از مدتي به 38 زبان زنده دنيا ترجمه شد و حتي در «کره جنوبي» به يکي از آثار پرفروش تبديل شد. رمان «مردي به نام اُوه» با دو ترجمه به فارسي عرضه شده است. ترجمه حسين تهراني از اين رمان در نشر چشمه منتشر شده و ترجمه فرناز تيمورازوف از سوي نشر نون عرضه شده است. «فردريک بکمن» نويسنده و وبلاگنويس سوئدي پس از چندي کار در روزنامه، کتاب «مردي به نام اُوِه» را نوشت. همسر وي ايراني است و همين موضوع سبب شده او با فرهنگ و رسوم ايرانيها آشنا شود و چند شخصيت ايراني را نيز در کتابش خلق کند.
حساسيتهاي اجتماعي و موضوعات روز
اگر کتاب و رمان را نوعي کالاي فرهنگي بدانيم، بيشک چنين کالايي نيازمند مخاطب و مخاطبسنجي است. از اينرو توجه به نيازها، علايق و خواستههاي عمومي لازمه به دست آوردن بازار است. البته بيشک نويسنده از ميان همه خواستههاي رمانخوانها آن را بر ميگزيند که با فکر و نگاه او نزديکي بيشتري دارد و موضوعات را از صافي انديشه خود ميگذراند. همانطور که اليف شافاک نويسنده معروف ترکيه در پاسخ به پرسش خبرنگار «گاردين» درباره کتاب «عشق» (در ايران با عنوان «ملت عشق») و پرفروش شدن اين اثر در «ترکيه» و برخي کشورهاي جهان ميگويد: «در دنياي امروز دو گرايش مختلف وجود دارد. از يک طرف علاقه به «مولانا» و بهطور کل «فلسفه» و «شعر» فزوني گرفته است. از طرف ديگر کليشههاي بسياري درباره اسلام در دنيا وجود دارد. من در اين کتاب در پي توبيخ اين کليشهها هستم. هنگام نگارش کتاب مخاطب خاصي در ذهن نداشتم. در داستان من به روي همه مردم فارغ از سن، نژاد يا مذهبي خاص باز است. اين کتاب در «ترکيه» مورد استقبال مخاطبها در ردههاي سني مختلف قرار گرفت و من از اين موضوع بسيار خرسندم.»
او همچنين درباره نقش برجسته آموزههاي عرفان اسلامي – تصوف در آثارش توضيح ميدهد: «علاقه من به صوفيگري از دوره کالج شکل گرفت. در اين سالها علاقه من به اين موضوع بيشتر شد و مطالعههاي تاريخي بسياري انجام دادم. از ديدگاه من اين مکتب فقط در حد حرف و کلمههاي قشنگ نيست، بلکه به شما انرژي زندگي و صلح ميدهد. بهنظر من صوفيگري در دنياي مدرن از اهميت بسيار زيادي برخوردار است. دلم ميخواست به همه بگويم که اعجاز «مولانا» در زمانه ما بسيار چشمگير است و مهم نيست که ما قرنها با او فاصله داريم.» بسياري از آثار اين نويسنده به فارسي نيز ترجمه شده است. «آينههاي شهر» با ترجمه «تهمينه زاردشت» و از انتشارات «نيلوفر»، «اسکندر» با ترجمه «مريم طباطبايي» از نشر «قطره» و «ملت عشق» توسط «ارسلان فصيحي» و در انتشارات «ققنوس» منتشر شد و در بازار کتاب ايران موجود است.
شفافيت زبان و تکيه بر احساسات
جوجو مويز، روزنامهنگار انگليسي است که از سال ٢٠٠٢ تماموقت پاي نوشتن رمان نشست. تا سال ٢٠١٢ هشت رمان نوشت که با استقبال روبهرو نشد اما با انتشار رمان «من پيش از تو» در ژانويه ٢٠١٢ بلافاصله نام او در صدر جدول پرفروشترينهاي انگلستان جاي گرفت. چنين موفقيتي از سويي به شکل روايت ساده و صميمي نويسنده باز ميگردد و از سوي ديگر بر تجربيات شخصي او تکيه دارد. مويز سپتامبر ٢٠١٥ دنباله اين رمان را تحت عنوان «پس از تو» روانه کتابفروشيها کرد که آن نيز پرفروش شد. با اين همه اين موفقيتها در کتابفروشيها، او فرقي ميان اثر پرمخاطب و رماني که براي بازار نوشته ميشود، قائل است و عنوان ميکند: «چيزي که ياد گرفتم اين است که بايد داستاني را بنويسي که در ذهنت جاي گرفته است. نميتواني داستاني بدبينانه بنويسي. نميتواني داستاني بنويسي که فکر ميکني براي بازار است.»
يوسف عليخاني ناشر ترجمه آثار اين نويسنده نيز در گفتوگو با خبرگزاري ايبنا درباره دلايل استقبال از کتابهاي جوجو مويز در دنيا عنوان کرده است: چند وقت پيش داشتم از يک پژوهشگر حوزه ادبيات سوال ميکردم که چرا کتابهاي جوجو مويز با استقبال مخاطبان روبهرو شده و او در جواب گفت که وي به اين دليل موفق است که دقيقا روي موضوعاتي دست ميگذارد که مردم در سراسر جهان با آن مواجه هستند. وي ادامه داد: از طرفي شايد دليل علاقه مردم به اين نويسنده اين باشد که او توجه بسيار زيادي به پاکيزهنويسي دارد و ماجراهاي عاشقانه او درد تن ندارند. بهنظرم مويز به ما ياد داد که رمان خواندن تنها يک تفريح نيست و ميشود درسهاي زيادي از آن آموخت.
رمانهاي جوجو مويز در ايران نيز با استقبال زيادي مواجهند. «من پيش از تو» و «پس از تو» با ترجمه مريم مفتاحي از سوي انتشارات آموت منتشر شدهاند که رتبههاي اول و دوم جدول پرفروشهاي رمان خارجي اين نشر را به خود اختصاص دادهاند. از ديگر آثار پرفروش بازار ميتوان به «شازده کوچولو» شاهکار دو سنت اگزوپري، «هنر شفاف انديشيدن» اثر رولف دوبلي با ترجمه عادل فردوسيپور، «بيشعوري» نوشته خاوير کرمنت با ترجمه محمود فرجامي و «جزء از کل» اثر استيو تولتز با برگردان پيمان خاکسار اشاره کرد که به دليل قرابتهاي فرهنگي با مردم کشورمان در ماههاي اخير همواره با استقبال مواجه شدهاند.