پایان انزوای خودرو با احیای برجام
دنياي اقتصاد/ درحاليکه نزديک به دو سال و نيم از انزواي خودروسازي ايران و قطع ارتباط با خارجيها به دليل تحريمهاي آمريکا ميگذرد، احياي احتمالي توافق هستهاي و برجام ميتواند زمينهساز بازگشت شرکاي پيشين و حتي شرکتهاي جديد به کشور شود.
اين در شرايطي است که چگونگي فعاليت خارجيها در خودروسازي کشور پس از احياي برجام، با اختلاف نظرهايي همراه است. برخي معتقدند شريک اصلي خودروسازي ايران در آينده چه با احياي برجام وچه ماندگاري تحريمها همچنان چين است. در مقابل نيز برخي تاکيد ميکنند با احياي برجام، شرکاي خارجي صنعت خودرو به کشور بازخواهند گشت و حتي امکان سرمايهگذاري آنها و استفاده از ايران بهعنوان پايگاه صادراتي وجود دارد.
ارديبهشت ۹۷ بود که آمريکا با تصميم دونالد ترامپ رئيسجمهوري اين کشور، از توافق هستهاي و برجام خارج شد و در نخستين اقدام، خودروسازي ايران را تحريم کرد. از همان زمان اعلام خروج آمريکا از برجام، خودروسازان خارجي براي ماندن در ايران مردد شدند و برخي از آنها حتي قبل از برقراري رسمي تحريم در تابستان ۹۷، چمدان هايشان را بستند و رفتند. برخي ديگر از خودروسازان خارجي نيز اگرچه ابتدا اعلام کردند با وجود نقض برجام، در ايران ميمانند؛ اما تحريمها آنقدر سختگيرانه بود که اجاره نداد آنها روي حرفشان بايستند و در نهايت اعلام قطع همکاري کردند.
پژو، سيتروئن و رنو از فرانسه، اسکانيا و ولوو از سوئد وهيوندايي و کيا از کره، از جمله خودروسازان خارجي بودند که ايران را ترک کردند، حتي با وجود آنکه برخي از آنها با شرکتهاي خودروساز کشور قرارداد همکاري مشترک امضا کرده بودند. جدا از اين خودروسازان اما چينيها نيز نتوانستند يا نخواستند در برابر تحريمهاي آمريکا دوام بياورند و يا از ايران رفتند يا فعاليتهاي خود را به حداقل رساندند.
حالا اما آنچه خودروسازي ايران را به ازسرگيري ارتباط با شرکاي خارجي اميدوار کرده، احتمالات سياسي مبني بر کاهش تنش بين ايران و آمريکا در ماههاي آتي است. با توجه به اينکه دونالد ترامپ در انتخابات رياستجمهوري اخير آمريکا شکست خورد و جو بايدن پيروز اين کارزار شد، احتمال ميرود ضمن کاهش تنش بين ايران و آمريکا، زمينه احياي برجام نيز فراهم شود.
ترامپ از همان روزهاي نخستين ورود به کاخ سفيد در سال ۲۰۱۶، نشان داد با برجام موافق نيست و قصد بر هم زدن اين توافق بينالمللي را دارد. وي سرانجام با خارج کردن آمريکا از برجام، آن را نقض کرد تا سايه سنگين تحريمها دوباره بر سر ايران گسترانده شود. اين اقدام ترامپ واکنشهاي منفي زيادي را در جهان به دنبال داشت. حتي با آغاز رقابتهاي انتخاباتي اوليه در آمريکا، جو بايدن بهعنوان نامزد دموکراتها در انتخابات رياستجمهوري ۲۰۲۰ اين کشورنيز، تلويحا وعده بازگشت به برجام را در صورت ورود به کاخ سفيد داد.
وي در نهايت توانست در انتخابات اخير آمريکا، بر ترامپ غلبه کند و بهعنوان چهل و ششمين رئيسجمهور اين کشور انتخاب شود. در اين مدت نيز نشانههاي مثبتي مبني بر ازسرگيري برجام شکل گرفته و به نظر ميرسد هم ايران و هم آمريکا مايل به احياي اين سند بينالمللي هستند. هرچند براي قطعي شدن احياي برجام بايد فعلا صبر کرد؛ اما به هر حال اگر اين اتفاق رخ بدهد، صنعت خودروي کشور از آن منتفع ميشود، چه آنکه با نقض برجام، آسيب زيادي را متحمل شد.
خروج از انزوا با چين؟
تا پيش از مشخص شدن نتيجه انتخابات رياستجمهوري آمريکا و با توجه به قصد ايران و چين براي آغاز يک همکاري جامع ۲۵ ساله، به نظر ميرسيد صنعت خودروي کشور قيد غربيها را زده و قصد چرخش تقريبا کامل به سمت چين را دارد.
هرچند محتواي دقيق پيشنويس همکاري ۲۵ ساله ايران و چين هنوز رسانهاي نشده، اما گفته ميشود «خودرو» نقش قابل توجه و استراتژيکي در آن دارد و طرفين ميخواهند سطح همکاري خود را در اين صنعت عميقتر و گستردهتر کنند. برخي حتي بر اين باورند که در صورت نهايي شدن اين همکاري، چين به شريک اصلي و استراتژيک خودروسازي ايران تبديل خواهد شد و شايد ديگر جايي براي شرکتهاي اروپايي و برندهاي معتبر آسيايي نباشد. به نظر ميرسد اين سناريو با پيش فرض اينکه دونالد ترامپ در قدرت ميماند و بيش از پيش بر ايران سخت ميگيرد و برجام نيز احيا نميشود، مطرح شده، حال آنکه شکست وي در انتخابات، نويد تغيير شرايط را ميدهد.
به اعتقاد کارشناسان، با رفتن ترامپ از کاخ سفيد و انتقال قدرت به بايدن، احياي برجام قوت خواهد گرفت. بنابراين خودروسازي ايران علاوه بر چين، گزينههاي همکاري ديگري را نيز خواهد داشت؛ هرچند البته بر سر کم و کيف اين ماجرا، اختلاف نظرهايي وجود دارد. در حالت کلي اما يک سناريو اين است که برجام چه احيا بشود و چه نشود، روابط خودرويي ايران و چين در صورت قطعي شدن همکاري ۲۵ ساله دو کشور، متحول خواهد شد.
طبق اين فرضيه اما اگر قرار بر ادامه تنش بين ايران و آمريکا باشد و چين و ايران نيز سرانجام سند همکاري جامع ۲۵ساله خود را امضا کنند، ممکن است خودروسازي کشور تقريبا بهطور کامل به سمت چينيها بچرخد. در اين مورد فربد زاوه، کارشناس خودروي کشور ميگويد: محتمل هست که در صورت نهايي شدن همکاري خودرويي ايران و چين، راه براي ورود دوباره شرکتهايي مانند پژو و رنو به ايران بسته شود؛ زيرا اصل ماجراي قرارداد ۲۵ ساله ايران و چين، نه به غرب است و اين موضوع در خودروسازي هم متبلور خواهد بود.
غربيها هم برميگردند
اگرچه با مطرح شدن قرارداد همکاري ۲۵ساله ايران و چين، بازگشت خودروسازان غربي به کشور در هالهاي از ابهام فرورفته بود، با اين حال به نظر ميرسد شکست ترامپ و پيروزي بايدن معادلات آينده خودروسازي ايران را تغيير داده است. اگر فرض را بر احياي برجام در دوران رياستجمهوري بايدن بگذاريم، دو سناريوي کلي را ميتوان براي آينده خودروسازي کشور متصور شد.
در نگاه خوشبينانه، احياي برجام ميتواند خودروسازان خارجي را دوباره به ايران بازگرداند که اين موضوع فعاليت آتي چينيها در صنعت خودروي کشور را بهطور مستقيم تحت تاثير قرار خواهد داد. طبعا خيلي فرق است بين وقتي که چينيها شريک استراتژيک و غالب خودروسازي ايران باشند با زماني که ديگر خودروسازان دنيا هم در ايران حضور پيدا کنند. در واقع اگر برجام احيا شود و شرکاي پيشين خودروسازي ايران بازگردند، بسيار بعيد است آنها بتوانند به شريک اصلي صنعت خودروي کشور تبديل شوند. البته اين در حالي است که برخي کارشناسان چندان به بازگشت يا همکاري عميق شرکاي خودروسازي ايران در صورت احياي برجام، اميد ندارند. به اعتقاد آنها، اتفاقاتي که طي حدودا يک دهه گذشته مبني بر تنش ميان ايران و آمريکا و تحريم خودروسازي کشور رخ داده، ممکن است شرکتهاي خودروساز خارجي را براي بازگشت دچار ترديد کرده باشد.
در واقع اين امکان وجود دارد که حتي اگر برجام نيز احيا شود، امثال رنو و پژو ديگر ريسک نکنند و از بيم رخ دادن اتفاقاتي مشابه نقض برجام، ميلي براي حضور گسترده و توام با سرمايهگذاري در ايران از خود نشان ندهند. در اين مورد، زاوه معتقد است اتفاقات قبلي، خودروسازان خارجي را ترسانده و بعيد است آنها اين بار بدون کسب اطمينان از آينده سرمايهگذاري در ايران، بازگردند. وي با بيان اينکه تا مساله ايران و آمريکا حل نشود، احتمالا خودروسازان خارجي به خصوص اروپاييها ديگر در مورد همکاري با خودروسازي کشور ريسک نخواهند کرد، ميگويد: البته ممکن است همکاريهايي شکل بگيرد؛ ولي به احتمال زياد در حد سيکيديکاري و مونتاژ خواهد بود نهمشارکتهايي عميق و استراتژيک. به گفته زاوه، به نظر ميرسد خودروسازان خارجي در صورت بازگشت، به شکلي وارد همکاري با صنعت خودروي کشور خواهند شد که هر زمان و در صورت ايجاد تنش دوباره ميان ايران و آمريکا، آماده رفتن باشند.
اظهارات اين کارشناس اما در شرايطي است که خيليها نيز معتقدند احياي برجام زمينه را براي حضور دوباره خودروسازان خارجي در ايران فراهم خواهد کرد و آنها اين فرصت را از دست نخواهند داد.
نکته بسيار مهمي که اين دست از کارشناسان بر آن تاکيد ميکنند، بازار خودروي ايران است؛ بازاري تشنه که ميتواند انگيزه لازم و کافي بابت بهره بردن از آن را به خارجيها بدهد. حتي اين امکان نيز وجود دارد که در صورت تغيير سياستهاي داخلي به ويژه در حوزه امنيت سرمايهگذاري و حمايت حاکميت از مشارکتهاي خارجي، نه تنها شرکاي قبلي برگردند و سرمايهگذاري نيز بکنند، بلکه پاي خودروسازان جديد نيز به کشور باز شود.
در اين مورد، حسن کريمي سنجري ميگويد: اروپاييها در بحث بازگشت به خودروسازي ايران در صورت احياي برجام، خيلي به اين فکر نميکنند که در آينده چه اتفاقاتي خواهد افتاد، بلکه شرايط حال را در نظر ميگيرند.
وي ميافزايد: البته ممکن است ميزان سرمايهگذاري و عمق قراردادهايي که پس از احياي برجام امضا ميشود، تحت تاثير اين ريسک (روابط آتي ايران و آمريکا و نقض دوباره برجام) باشد، اما اصل بازگشت آنها قطعي است. کريمي با بيان اينکه رفتار ترامپ در قبال برجام، يک استثنا بود و بعيد است دوباره تکرار شود، تاکيد ميکند: دليل اصلي اينکه برجام بهعنوان يک معاهده بينالمللي نقض شد، رفتار شخص ترامپ بود نه سياستهاي کلي در آمريکا؛ بنابراين ممکن است اين اتفاق ديگر تکرار نشود و اين موضوع را اروپاييها هم ميدانند. اين کارشناس با تاکيد بر اينکه با احياي برجام، حتما خودروسازان خارجي به ايران بازخواهندگشت، ميگويد: البته رفتار ما در قبال آنها نيز تاثير بسيار مهمي در کم و کيف قراردادهاي احتمالي خواهد داشت؛ اگر اين بار عجله نکنيم، ميتوانيم با چابکسازي و تجديدنظر در سياستهاي گذشته، قراردادهاي محکمتري را با خودروسازان خارجي ببنديم.