ايسنا/ «اليا کازان»، فيلمساز سرشناس سينماي آمريکا و برندهي دو جايزه اسکار بهترين کارگرداني 105 ساله شد.
«اليا کازان» متولد هفتم سپتامبر 1909، کارگردان سينما و تئاتر، نويسنده و تهيهکننده بزرگ آمريکايي بود که روز 28 سپتامبر 2003 در سن 94 سالگي درگذشت.
وي از پرافتخارترين کارگردانان تاريخ هاليوود بود که طي سالها فعاليت سينمايي موفق به دريافت سه جايزه اسکار، چهار جايزه گلدن گلوب و شد و در جشنوارههاي معتبري چون ونيز و کن مورد تقدير قرار گرفت.
اليا کازان نسل جديدي از بازيگران جوان و ناشناخته را به دنياي سينما معرفي کرد که سرآمد آنها «مارلون براندو»، «وارن بيتي» و «جيمز دين» بودند، هرچند شهرت عمده او به بازيگرفتن فوقالعاده از بازيگراناش است.
وي با ساخت دو فيلم کوتاه وارد دنياي سينما شد و اولين فيلم بلندش را در سال 1954 با نام «درختي در بروکلين ميرويد» ساخت. «درياي علفها»، «بومرنگ»، «توافق يک جنتلمن» و «پينکي» فيلمهاي بعدي کازان بودند که پس از آن وي با فيلم «وحشت در خيابانها» موفق به کسب جايزه بهترين کارگرداني از جشنواره ونيز شد.
از شاخصههاي بارز فيلمسازي اليا کازان، همکاري او با نويسندگان نامدار دنياي ادبيات در نگارش فيلمنامه بود. وي سابقه همکاري با نويسندگاني چون «تنسي ويليامز»، «هارولد پينتر»، «جان اشتاينبک» و «آرتور ميلر» را داشته است.
کازان پس از پايان تحصيلات متوسطه به دانشگاه ييل پيوست و به تحصيل در رشته نمايشنامهنويسي پرداخت. وي اولين نمايشنامهاش را در سال 1935 بهروي صحنه برد و در دهه 40 بهعنوان يکي از مستعدترين کارگردانان تئاتر برادوي شهرت يافت.
کازان در اين سالها بيشتر به لطف کارگرداني قدرتمند نمايشنامههاي تنسي ويليامز مانند «اتوبوسي بهنام هوس» و آرتور ميلر مانند «مرگ دستفروش» مورد تحسين قرار گرفت.
کازان با ساخت فيلم «توافق يک جنتلمن» اولين جايزه اسکار بهترين کارگرداني در سال 1948 دريافت کرد. در اين فيلم «گريگوري پک» نقش يک خبرنگار اصولگرا را بازي کرده و فيلم مضموني ضدنژادپرستانه دارد.
در سال 1951 بود که اين فيلمساز سرشناس تصميم گرفت نمايشنامه معروف «اتوبوسي بهنام هوس» را که خود وي بارها با موفقيت بهروي صحنه برده بود را مقابل دوربين ببرد. کازان براي ساخت اين فيلم از «مارلون براندو» دعوت کرد تا نقش «استنلي کوالسکي» را بازي کند. وي با اين فيلم نامزد اسکار بهترين کارگرداني شد.
در سال 1952 کازان فيلم «زندهباد زاپاتا» را براساس رماني از «جان اشتاينبک» با نقشآفريني دوباره مارلون براندو ساخت و پس از آن يکي از مهمترين و بهترين آثارش يعني «در بارانداز» را براساس داستاني از «باد شولبرگ» کارگرداني کرد. اين فيلم موفق به کسب هشت جايزه اسکار، ازجمله بهترين کارگرداني شد و موفقيت تجاري چشمگيري بههمراه آورد.
کازان در سال 1955 رمان ديگري از جان اشتاينبک يعني «شرق بهشت» را به سينما آورد. اين فيلم با نقشآفريني «جيمز دين» در جشنواره کن 1955 نامزد نخل طلا بود که موفق به کسب جايزه بهترين فيلم درام شد.
«رودخانه وحشي» (1960)، «شکوه علفزار» (1961) «آمريکا آمريکا» (1963)، «ملاقاتکنندگان» ( 1972)، «آخرين ثروتمند» (1976) از ديگر آثار سرشناس اين فيلمساز سرشناس هستند.
اليا کازان در 28 سپتامبر سال 2003 در سن 94 سالگي درگذشت. از مهمترين افتخارات سينمايي وي ميتوان به جايزه اسکار افتخاري در سال 1999، خرس طلاي افتخاري جشنواره برلين در سال 1996، چهار جايزه بهترين فيلم و کارگرداني از گلدن گلوب، صدف طلايي جشنواره سنسباستين در سال 1964، خرس نقرهاي و جايزه ويژه هيات داوران جشنواره ونيز اشاره کرد.