10 فیلم حماسی سینمای دفاع مقدس که لازم است تماشا کنید
ويجياتو/ در زمان جنگ تحميلي و پس از اِتمام آن، با توجه خاصي که در سينماي ايران به اين اتفاق تاريخي بود، يک دگرگوني ويژه در بدنه سينماي ملي و حماسي صورت پذيرفت. در واقع اين حادثه تاريخي باعث شکل گيري يک ژانر سينمايي در ايران شد. ژانر يا شاخهاي که آثار متعددي در آن ساخته شدند و فيلمسازان بزرگي در آن حوزه فعاليت کردند. به طور کلي اين ژانر سينمايي و ملي يادگاري از آثار ماندگار سينماي ايران را شکل داده است.
با نگاهي سطحي به جنگ تحميليِ هشت ساله و دفاع مقدسِ حاصل از آن ميتوان از مناظر مختلف به حماسههاي کوچک و بزرگ اين حادثه مهم تاريخ معاصر کشور يک نگاه سينمايي و دراماتيک داشت. فيلمهاي دفاع مقدس آثاري هستند که تماشاگران پرشماري با هر عقيده و باوري به تماشاي آنها نشستهاند و با اين آثار همذات پنداري کردهاند.
دهه شصت دوره طلايي سينماي دفاع مقدس: دهه شصت سينماي ايران يک دهه منحصر به فرد در ژانر دفاع مقدس است. در اين دهه ساخت فيلمهاي جنگي بسيار متداول بود. دههاي که بيشترين فيلمهاي حماسي و اکشن جنگي در آن دوره با کمترين امکانات ساخته ميشدند. فيلمهاي اين دهه با همان مضمون هميشگي جنگ ايران و عراق شکل ميگرفتند آنهم با خط داستانهاي متفاوت.
دهه هفتاد، يادگار دوران خوش درامهاي دفاع مقدس: در دهه هفتاد، دوران پساجنگ بيش از روايت خط مقدم و جبههها مورد توجه قرار گرفت و فيلمها عموما به توصيف و تحليل فضاي جامعه در دوران پساجنگ ميپرداختند. ضمن اينکه داغ شدن بازار تماشاي فيلمهاي آمريکايي باعث شد تا کيفيت خوب اکشن و جنگي آثار هاليوودي، فيلمهاي جنگي ايراني را که با امکانات محدود ساخته ميشدند، از دور رقابت خارج کند.
«جنگ نفتکشها» و «بر بال فرشتگان» و نيز فيلم موفق «از کرخه تا راين» و ليلي با من است از جمله فيلمهاي متفاوت در اين دهه به شمار ميرفتند. ملودرام احساساتي «بوي پيراهن يوسف» و «آژانس شيشه اي» نيز از آثار ماندگار اين دهه هستند.
دهه هشتاد، برتري حاشيهها بر متن سينماي دفاع مقدس: دهه هشتاد يکي از کم رونقترين دههها در ساخت فيلمهاي جنگي بود و آثار سينماي جنگ در دهه هشتاد نتوانست همانند دورههاي پيشين مورد توجه قرار بگيرد. در واقع در دهه هشتاد فيلمهاي جنگي افت قابل توجهي کردند.
دهه نود؛ ورود فيلمسازان جوان باتجربه سينماي دفاع مقدس: با نگاهي کلي به همين چند سال گذشته، ميتوان متوجه شد که فيلمهاي مهم اين دهه سينماي دفاع مقدس خلاصه ميشود به چند اثر که هم به لحاظ ساختار و هم نوع موضوعي که انتخاب شده، متفاوت با فيلمهاي جنگي سالهاي پيش است.
البته در دهه نود با تغيير سياستگذاريهاي فرهنگي و در پي جلب نظر تماشاگران عامه به سينماي دفاع مقدس و وقايعنگاري دوران جنگ تحميلي، کيفيت فيلمها و صحنههاي جنگي آنان خصوصاً، پيشرفتهاي فني قابل توجهي کرد.
حالا ما در اين ليست قصد داريم ده فيلم حماسي سينماي دفاع مقدس را از چهار دهه سابقه اين ژانر که لازم است دوباره تماشا شوند را مرور کنيم. فيلمهاي اکشن و جنگي که روايت دراماتيک خاکريزها و نبردهاي رو در رو با دشمن بعثي را به تصوير کشيدهاند.
عقابها محصول سال ۱۳۶۳
عقابها، نوشته محمدرضا يوسفي و ساخته ساموئل خاچيکيان، شايد نقطه شروعي براي فيلمهايي بود که با ساختار خوب روانه پرده سينما شد. خاچيکيان در عقابها با ترکيب حوادث هيجان انگيز و صحنههاي پر تحرک با صحنههاي آرام و رقيق خانوادگي، اولين فيلم از اين نوع را ارائه داد که در زمان خود بسيار هم موفق بود.
“عقابها” با توجه به آمار تقريبي ۸ تا ۹ ميليون تماشاگري که در زمان اکران خود در دهه ۶۰ داشته، اگر امروز به اکران در ميآمد با توجه به ميانگين قيمت فعلي بليت سينما، بيش از ۱۰۰ ميليارد تومان فروش ميکرد. در نتيجه اين اثر به روايتي پرمخاطبترين فيلم تاريخ سينماي ايران نيز محسوب ميشود.
پرواز در شب محصول سال ۱۳۶۵
پرواز در شب سومين فيلم سينمايي رسول ملاقليپور است که در سال 1365 ساخته شد و توانست جوايز فراواني را در جشنواره فيلم فجر کسب کند. «پرواز در شب» که رسول ملاقلي پور آن را بعد از «بلمي به سوي ساحل» ساخته بود، بهترين فيلم جنگي سال ۶۵ و همين طور يکي از بهترين فيلمهاي جنگي سينماي ايران شد.
اين اثر از منظر فني و جلوههاي بصري و ميداني کاري شايسته در سينماي ايران محسوب ميشود. «پرواز در شب» ملاقليپور روايتگر يک گردان نيروهاي ايراني در محاصره دشمن است که ارتباطشان با قرارگاه مرکزي قطع شده و چهار نفر از نيروها براي رساندن درخواست کمک به قرارگاه انتخاب ميشوند که در اين ميان ماجراهايي براي آنها رخ ميدهد.
افق محصول سال ۱۳۶۷
افق چهارمين اثر سينمايي رسول ملاقلي پور است. فيلم سينمايي «افق» در آخرين سال جنگ، يعني سال ۱۳۶۷ ساخته شد و موفقيتش تا آنجا بود که در زمان اکران به دومين فيلم پرفروش سال تبديل شد. سوژه فيلم افق در زمان خودش بسيار بکر و دست نخورده بود. فيلم «افق» درباره غواصاني است که قرار است طي عملياتي اسکله «راداري» الاميه عراق را منهدم کنند که همين عمليات بهانهاي است تا ملاقلي پور بر خلاف آثار پيشينش از زواياي جديدي به جنگ بنگرد.
ملاقلي پور در اين فيلم از رئاليسم فاصله گرفته و به جنگ نگاهي سورئاليستي دارد، گواه اين ادعا صحنههاي رويا گونهاي است که در فيلم يا در دنياي ذهني آدمهاي فيلم تکرار ميشود. البته اين اثر توسط منتقدان جدي گرفته نشد و عنوانِ فيلم تقليدي از هاليوود بر آن نشست. اما واقعيت اين است که «افق» فيلم خوش ساختي است و در بحبوحه جنگ و با آن امکانات محدود، اثري درخور و استاندارد از آب درآمده است.
ديدهبان محصول سال ۱۳۶۸
ديده بان دومين اثر بلند ابراهم حاتمي کيا و سکوي پرتابي براي شخص او در سينماي ايران محسوب ميشود. ديده بان فيلمي واقع گرايانه و داستان گوست که با بهره گيري از تصوير و موسيقي درست، يکي از مهمترين فيلمهاي دفاع مقدسي به حساب ميآيد. تلاش موفق حاتمي کيا براي همنشيني معنا و داستان از مهمترين دلايل ماندگاري فيلم ديدهبان در سينماي ايران بوده است.
ديدهبان داستاني شبهمستند و ساختاري اپيزوديک دارد. مسعود فراستي پيرامون اين فيلم گفته: «ديدهبان را دوست دارم به خاطر صفا، سادگي و مهربانياش و سپيدي نگاه بيتکلفش، و اين مهم با شخصيت سازندهاش همانندي و همخواني دارد.» داستان فيلم در مورد عارفي است که براي پيوستن به خط کمين و ديدهباني بايد از مسيري عبور کند که زير آتش شديد دشمن عراقي قرار دارد.
دوئل محصول سال ۱۳۸۲
دوئل به کارگرداني احمدرضا درويش يکي از آثار موفق و پر حاشيه سينماي دفاع مقدس است. فيلمي که در دوران ساخت خود سروصداي فراواني کرد و يکي از پرخرجترين فيلمهاي سينمايي در ژانر دفاع مقدس بود. دوئل به لحاظ ساخت و استانداردهاي اجرايي و بصري هنوز هم جز مهمترينها و بهترين فيلمهاي جنگي ايران است. سي دقيقه ابتدايي فيلم فوقالعاده است و تماشاگر درگير و آغشته به فضاي دهشناکي ميشود که فيلمساز از خرمشهر زير آتش تصوير ميکند؛
اما مثل همه فيلمهاي احمدرضا درويش، «دوئل» هم فيلمي دوپاره است که در نيمه دومش از زمان حال سر در ميآورد. جالبست بدانيد اين اثر نخستين فيلم سينمايي ايران است که با صداي دالبي ديجيتال ضبط شدهاست. دوئل يکي از گرانترين فيلمهاي مستقل در تاريخ سينماي ايران است. اين فيلم همچنين موفق به دريافت ۸ سيمرغ بلورين از بيست و دومين دوره جشنواره فيلم فجر شد.
روز سوم محصول سال ۱۳۸۵
روز سوم ششمين فيلم سينمايي محمدحسين لطيفي در مقام کارگردان و محصول سال ۱۳۸۵ است. اين فيلم بر اساس کار مستندي از حميد زرگرنژاد به همين نام توليد شد. روز سوم محمدحسين لطيفي از جمله آثار سينماي دفاع مقدس است که در زمان خود با استقبال بسيار خوبي از جانب تماشاگران روبهرو شد. فيلم داستان عاشقانهاي که در ميان بمب و رگبار، در مرکز خرمشهر خونين قرار دارد را روايت ميکند. اين فيلم، روايت آخرين روزهاي مقاومت در بخش غربي خرمشهر در سال ۱۳۵۹ است.
سميره و رضا، خواهر و برادري که همراه ساير مردم در حال مقاومت هستند در حلقه محاصره دشمن قرار ميگيرند و در نتيجه سميره که پاهايش شکسته است و نميتواند فرار کند در خانه باقي ميماند، رضا تصميم ميگيرد سميره را در حياط خانه در يک موقعيت نسبتاً خوب با کمي غذا خاک کند تا شبانه بيايد و وي را فراري دهد. اين فيلم در جشنواره فيلم فجر موفق به کسب جوايز متعددي از جمله سيمرغ بلورين بهترين فيلم شد. کارگرداني درست لطيفي و بازي حامد بهداد نيز يکي از نقاط قوت اين اثر ماندگار جنگي است.
اخراجيها محصول سال ۱۳۸۵
اخراجيها فيلمي به کارگرداني و نويسندگي مسعود دهنمکي محصول سال ۱۳۸۵ است. اين اثر به واسطه روايت جالب و کوچه بازاري که در خود داشت، به فيلم بسيار محبوب و پرطرفداري بين عموم سينما دوستان تبديل شد. اخراجيها پس از دو مستند فقر و فحشا و کدام استقلال؟! کدام پيروزي؟! نخستين فيلم داستاني دهنمکي است. اين فيلم همچنين پر فروشترين فيلم در سال ۱۳۸۶ شد.
هرچند ساخت يک کمدي درباره دفاع مقدس پيشتر با «ليلي با من است» اتفاق افتاده بود اما فيلم دهنمکي تصوير متفاوتي از رزمندگان در جبهه نمايش ميدهد. البته اين کار با قهرمان سازي به سبک سينماي دفاع مقدس و تلفيق آن با کمدي تند و تيز، بدون ترديد يکي از مهمترين آثار تاريخ سينماي دفاع مقدس را شکل ميدهد. اخراجيها به واسطه فروش نجومي اش تبديل به اولين اثر دنبالهدار سينماي ايران نيز گشت.
“چ” محصول سال ۱۳۹۲
فيلم “چ” در واقع بازگشت حاتمي کيا به عرصه سينماي دفاع مقدس به حساب ميآيد. «چ» از يکي از مبارزان چريک مسلک ماندگار تاريخ معاصر يعني شهيد مصطفي چمران، تصوير متفاوتي به نمايش ميگذارد. چمراني که در سرتاسر فيلم و در دل جنگ مهيبي که خاکريزش بيمارستان و مناطق مسکوني پاوه کردستان ميشود؛ کت و شلوار به تن دارد. «چ» به دليل تصوير دموکرات مابانه و متفاوتي که از چمران نشان ميدهد، خاص است.
فيلم چ داراي ۵۲۰ پلان است و در مقايسه با فيلمهاي ديگر ژانر دفاع مقدس، داراي جلوههاي ويژه و صحنه آراييهاي نظامي کمنظيري است. فيلمبرداري اين فيلم ۵ ماه، صداگذاري ۶ ماه و مونتاژ ۴ ماه و همگي به صورت بيوقفه انجام شد. همچنين عمليات خلاقه ويژوال افکت ۱۶ ماه به صورت همزمان با ديگر کارهاي فيلمسازي به طول انجاميد. همه اينها از “چ” يک اثر ماندگار در سينماي دفاع مقدس ساخته است.
ايستاده در غبار محصول سال ۱۳۹۴
ايستاده در غبار فيلمي به کارگرداني و نويسندگي محمدحسين مهدويان و تهيهکنندگي حبيبالله والينژاد محصول سال ۱۳۹۴ سازمان هنري رسانهاي اوج است. «ايستاده در غبار» به عنوان اولين فيلم سينمايي محمدحسين مهدويان را ميتوان يکي از متفاوتترين آثار در اين ليست دانست. فيلم خاص و متفاوت مهدويان که روايتگر رشادتها و رزمندگيهاي حاج احمد متوسليان است.
اين فيلم ساختاري متفاوت دارد و در آن به واقعي بودن تصاوير توجه بسياري شده و صداهايي که مخاطب در فيلم ميشنود مستند و ضبط شده هستند. اين فيلم که در سيوچهارمين جشنواره فيلم فجر بسيار مورد توجه قرار گرفت توانست جوايز اصلي اين دوره از جشنواره از از آن خود کند و به عنوان بهترين فيلم سيوچهارمين جشنواره فيلم فجر انتخاب شود.
تنگه ابوقريب محصول سال ۱۳۹۷
هفتمين اثر سينمايي بهرام توکلي با عنوان «تنگه ابوقريب» اولين اثر سينمايي او در حوزه سينما دفاع مقدس است که اثر متفاوتي در کارنامه اين کارگردان تحسين شده به حساب ميآيد. باوجود اين که تجربه نشان داده فيلمهاي موقعيت محور که داستان هيجان انگيز و محکمي براي روايت ندارند، چندان در جلب نظر تماشاگران عام سينماي ايران موفق نيستند، «تنگه ابوقريب» بدون داستان يا هر عنصر هيجان انگيز ديگري، با کيفيت بصري چشم نواز و البته کاراکترهايي خاطره انگيز محبوب تماشاگران ميشود.
خصوصا نسل جوانتري که جنگ را به چشم نديده و تنها از آن شنيده است. «تنگه ابوقريب» در حال و هواي جنگ پرسه ميزند. دوربين سيال فيلم از خاکريزي به خاکريز ديگر ميرود. از انتظار خوش مرخصي و ديدن خانواده به جنگزدگاني که خانههايشان را ترک گفتهاند ميرسد و از خاک به خون و از خون به خاک ميرسد. «تنگه ابوقريب» در سيوششمين جشنواره فيلم فجر توانست توجهات بسياري را به خود جلب کند و در نهايت موفق به کسب جايزه بهترين فيلم، بهترين کارگرداني و… شد.