بازیگرانی که نقش امام خمینی (ره) را بازی کردند

از سوي ديگر در تلويزيون آثار مختلفي مقاطع مختلف زندگي امام خميني (ره) را دستمايه خود قرار داده‌اند که محمدرضا ورزي در سريال "معماي شاه" با سختي فراوان توانست نقش امام خميني(ره) را با بازي شکرخدا گودرزي به نمايش درآورد. شخصيتي که به تعبير اين کارگردان، بعد از 25 بار گريم، قطعي شد. هرچند برخي از مديران وقت گفته بودند نمايش چهره امام(ره) منتفي شود. "معماي شاه" يکي از سريال‌هاي پرکاراکتر تاريخي بود که داستان زندگي محمدرضا پهلوي را از زمان بازگشت وي از مصر، پس از ازدواج با ملکه فوزيه تا زمان مرگ به تصوير کشيد.

در ساخت اين مجموعه 80 بازيگر اصلي، 540 بازيگر فرعي و بيش از 560 نفر از عوامل سينما و تلويزيون ايران حضور دارند. مجموعه "معماي شاه" در خصوص جريانات سياسي، فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي در دوره پادشاهي محمدرضا پهلوي است. در بخش‌هايي از اين سريال به حضور امام خميني (ره) در جريانات سياسي ايران در زمان پهلوي نيز پرداخته شده است و مي‌توان با بخش‌هايي از زندگي امام (ره) در اين سريال آشنا شد. نقش امام خميني (ره) را در اين سريال شکرخدا گودرزي ايفا کرده است.

او درباره دشواري بازي در نقش کاراکترهاي مهم سياسي معاصر و به خصوص شخصيت رهبر کبير انقلاب گفت: "در مورد اين چنين شخصيت‌هايي که مردم او را مي‌شناسند و صفر تا صد زندگي او را مي‌دانند، بازيگر نمي‌تواند خلق شخصيت کند، چرا که عقبه زيادي در ذهن مخاطب از اين شخصيت وجود دارد و امکان خطا هم وجود ندارد. در حالي‌که در ساير نقش‌ها شما مي‌توانيد به عنوان بازيگر خلق شخصيت کنيد به گونه‌اي که براي مخاطب هم باورپذير باشد؛ اما در اينجا ما با شخصيتي مواجهيم که همه او را مي‌شناسند و با رفتار، گفتار، منش، حرکت و همه‌چيز او آشنايي دارند؛ بنابراين کار بسيار سختي است و جاي هيچ خطايي وجود ندارد. "

در اين مسير کارهاي ديگري همچون "روح‌الله" به کارگرداني سيامک صرافت و بازي بازيگراني همچون والا شهيري، ‌شايان جلالي، مهدي فقيه، رحمان باقريان، حميدرضا ميلاد، مريم فخر، مهرداد سليمي، نرگس نافذ، صفرعلي کوهي، مهدي نقد زاده، محمد خدمات، اشکان شريف نژاد، محمدرضا مربي دوست، محمد رشيدي و عزيزالله بيات ساخته شد. اين سريال چند قصه انتخابي و اقتباسي بر اساس برداشت‌هايي از زندگي امام (ره) و رابطه ايشان با همسايگان و کساني که به ديدارش مي‌رفتند را شامل مي‌شود.

تله فيلم "صنوبر" را مجتبي راعي ساخت که بعدها با نام "سال سخت در خمين" در جشنواره فيلم فجر سال 1381 نمايش داده و سپس با همين نام در قالب سريالي 6 قسمتي از تلويزيون پخش شد. چندي بعد سريالي به نام "سال‌هاي حادثه" در گروه کودک و نوجوان شبکه پنج سيما در 10 قسمت 45 دقيقه‌اي و در سه فصل توليد شد نکته جالب اين است که اين نقش ابتدا به ولي‌الله مؤمني، بازيگر نقش پدر امام در سريال "آفتاب و زمين" پيشنهاد و حتي اين بازيگر تست گريم هم شد، اما انتشار تصاوير تست گريم، واکنش‌هايي منفي را پديد آورد و به همين دليل بازيگري به نام محمد آزادي جايگزين وي شد.

توليد سريال "آفتاب و زمين" در اواخر دهه 1370 در تلويزيون آغاز و در اوايل دهه 1380 پخش اين سريال از شبکه دو سيما آغاز شد. اين سريال بر اساس فيلمنامه‌اي از جليل عرفان‌منش و به تهيه‌کنندگي عليرضا سجادپور ساخته شد. شمقدري پيش از ساخت اين سريال اثري مستند با عنوان "روايت انقلاب" را نيز با موضوع زندگي امام خميني (ره) ساخته بود. اين سريال روايت زندگي امام خميني (ره) را از دوران زندگي پدر بزرگوار امام(ره) آغاز مي‌کند و با نمايش مبارزات پدر امام با خوانين منطقه، به مقطع تولد امام خميني (ره) مي‌رسد. حسين انصاري، مرحوم رضا سعيدي، بهمن دان، لعيا باستاني، ثريا سلطاني، ماشاءالله شاهمرادي زاده، برات الله شيباني، غلامرضا عارف نژاد، مرحوم فرهاد خانمحمدي، مجيد عبدالعظيمي و... ديگر بازيگران اين سريال بودند. 

"فرزند صبح" به کارگرداني بهروز افخمي، روايتي از مقاطع مختلف زندگي امام خميني (ره) است که البته بيشتر به دوران کودکي ايشان متمرکز شده و بخشي از آن نيز به دستگيري او در پانزده خرداد مي‌پردازد. توليد و ساخت اين فيلم از سال 1383 آغاز شد و چيزي حدود هفت سال طول کشيد تا ساخته شود، اما به دليل مشکلات فني و عديده‌اي که در زمان ساخت اين فيلم شکل گرفت، "فرزند صبح" هرگز فرصت نمايش پيدا نکرد.

در "فرزند صبح" بازيگراني چون هديه تهراني، محمدرضا شريفي‌نيا، محمدعلي کشاورز، آتيلا پسياني، اليکا عبدالرزاقي، فرهاد قائميان و عبدالرضا اکبري ايفاي نقش مي‌کردند. محمدرضا شريفي‌نيا در اين فيلم در نقش سيد احمد خميني و هديه تهراني نيز در نقش دايه امام حضور داشتند و عبدالرضا اکبري نيز نقش ميانسالي امام(ره) را ايفا کرد.

عبدالرضا اکبري درباره ايفاي اين نقش گفت: زماني که اين نقش به من پيشنهاد شد، بهت‌زده بودم. نمي‌دانستم چطور انتخاب شدم،‌ شباهت‌هايي وجود دارد يا خير. نقش حضرت امام(ره) سختي خاص خودش را داشت، ايشان شخصيتي شناخته‌شده است که بيشتر افراد ويژگي رفتاري ايشان را مي‌شناسند و اين بازي در چنين نقشي را براي من سخت و دشوار مي‌کرد.

تله‌فيلم "يازده دقيقه و سي ثانيه" روايت گروهي از خبرنگاران تلويزيوني است که براي ضبط پيام حضرت امام (ره) در خصوص شروع جنگ تحميلي در شهريور سال 1359 راهي جماران مي‌شوند. در اين فيلم تلويزيوني، بازيگراني چون عبدالرضا اکبري، سيد ابراهيم بحرالعلومي، ياشار افخمي، رضا صديق، فريد لطف آور و محمد پيغمبرزاد به ايفاي نقش پرداخته‌اند. " يازده دقيقه و سي ثانيه " به کارگرداني بهروز افخمي از محصولات سيمافيلم در سال 1387 است که در بخش مسابقه ويدئويي بيست و هفتمين جشنواره بين‌المللي فيلم فجر حضور داشت و توانست توجه منتقدان را به خود جلب کند.

عبدالرضا اکبري در اين تله‌فيلم بار ديگر در نقش امام خميني (ره) ايفاي نقش کرده است. در واقع اکبري با حضور در اين تله‌فيلم تنها بازيگري است که موفق شده تاکنون دوبار در نقش امام خميني (ره) به ايفاي نقش بپردازد و نزديکترين گريم را به چهره واقعي ايشان داشته باشد.

بازيگر نقش امام خميني(ره) در "سلمان" ميرباقري

در ادامه گپ و گفت‌هايي با سه بازيگر نقش امام خميني(ره) داشتيم و محمدرضا ورزي هم درباره پرداختن به بنيانگذار کبير انقلاب اسلامي در سريال "معماي شاه" صحبت‌هايي کرده که مشروح آن را در ادامه بخوانيد:

شکرخدا گودرزي در نقش امام خميني(ره) مورد توجه قرار گرفت؛ او اين روزها در سريال "صبح آخرين روز" - شهيد مجيد شهرياري-  نقش يکي از متوليان امامزاده صالح را ايفا مي‌کند. سريالي که اين روزها در تهران فيلمبرداري مي‌شود و او به تازگي به گروه پيوسته است. اين بازيگر پيشکسوت سينما، تئاتر و تلويزيون در گفت‌وگو با خبرنگار از حضورش در سريال "سلمان فارسي" داود ميرباقري خبر داد و گفت: قرار است نقش کلبي را بازي کنم؛ تاجري که از اورشليم، "سلمان فارسي" را تا حجاز مي‌آورد و وسط راه، او را به يک يهودي مي‌فروشد. قرار بود سال گذشته جلوي دوربين بروم اما کرونا کار را عقب انداخت و ان‌شاءالله به زودي اين اتفاق خواهد افتاد. 

* يکي از بزرگترين سريال‌هاي حال حاضر تلويزيون که اين روزها در شاهرود به فيلمبرداري‌اش ادامه مي‌دهد. کاري که از 20 هزار بازيگر بهره مي‌برد و از سراسر کشور شناسايي شده‌اند و مرحله به مرحله جلوي دوربين داود ميرباقري خواهند رفت. در کنار فرهاد اصلاني، محمدرضا هدايتي و بخشي از بازيگران ديگر، نام هشام رستم به عنوان بازيگر تونسي بيشتر به چشم مي‌خورد. بازيگري که حضور در دنياي تصوير را در 40 سالگي و با حضور در يک تله‌فيلم ايتاليايي آغاز کرد. 

مهدي فقيه که اين روزها در پروژه "جشن سربرون" مجتبي راعي هم به ايفاي نقش مي‌پردازد و قبلاً هم در سريال‌هاي تاريخي مثل "ملک سليمان" از او نقش‌هاي شگرفي ديده‌ايم حالا در مقابل دوربين داود ميرباقري هم در نقش "جذامي" ظاهر شده است. 

اين سريال در سه دوره تاريخي ايران باستان، بيزانس و رم جلوي دوربين مي‌رود و در دو بخش کودکي سلمان تا رحلت پيامبر(ص) و بازگشت سلمان به مدائن طراحي شده است. پيش‌بيني مي‌شود فيلمبرداري اين سريال الف‌ويژه حدود 5 سال طول بکشد. بازيگران ايراني و خارجي از کشورهاي يونان، مراکش، تونس و ... در آن بازي خواهند کرد.

شب فيلمبرداري "معماي شاه" خوابم نمي‌برد

گودرزي درباره حضور در سريال "معماي شاه" به عنوان بازيگر نقش امام خميني(ره)، تصريح کرد: امام(ره) ساده سخن مي‌گفتند: "اصلاً‌ خودمان هم نمي‌دانستيم چرا اين طور مي‌شود. بنابراين من چيزي براي خودم قائل نيستم براي شما هم قائل نيستم". من ديدم يک انساني که از زمين کنده مي‌شود و حرکت رو به بالا دارد اصطلاحاً‌ از لحاظ فلسفي يک سبکي در درون او ايجاد مي‌شود. چون آدم بايد از لحاظ فلسفي بايستي اين سبکي روح را داشته باشد که بتواند اين قدر دنيا را رها کند. اين سبکي يک حال خاصي را مي‌خواهد و به نظرمن بخش عرفان امام(ره) و لطافت شعري‌اش براي اين بخش است. اين جمله مرا وارد نقش کرد. کسي که بخواهد چنين نقشي را بازي کند به چيزهاي جزئي توجه نمي‌کند اما با همه اين‌ها شب فيلمبرداري خوابم نمي‌برد. اصلاً اضطراب مثل رفتن به روي صحنه است؛ بازيگران جوان بدانند که اگر بازيگر اين اضطراب را نداشته باشد اصلاً‌ بازيگر نيست. اضطراب نمايانگر يک حالتي از مسئوليت است.

نقش امام خميني(ه) به من شخصيت بازيگري داد

وي در پاسخ به اين سؤال که چطور بر استرس غلبه کرديد، خاطرنشان کرد: يک شب تا صبح نخوابيدم. قرار بود ساعت 6 صبح کاخ سعدآباد باشم. ديدم نمي‌توانم بخوابم دوش گرفتم سوار ماشين شدم ناخودآگاه به سمت مرقد امام رفتم. يک عده داشتند نماز مي‌خواندند يک عده خوابيده بودند من هم تکيه دادم و ايستادم. يک باره ديدم ساعت 6 و 15 دقيقه است. من قرار بود 5 و 45 دقيقه سعدآباد باشم. با سرعتي رفتم و ديدم همه نگرانند که چه اتفاقي افتاده، ساعت 7 و 45 دقيقه رسيدم. 6 ساعت گريم بر روي من انجام شد و من رفتم جلو و اين حالتي که به هيچ چيز توجه نمي‌کند جز آن چيزي که عمق جهان‌بيني نگاهش است که در من ايجاد شد. اصلاً انگار يک حالتي که ديگر اين فاصله ايجاد شده بود و اين فاصله يک اتفاق مبارکي است. در جريان تصويربرداري "معماي شاه" اصلاً برايم مهم نبود که با ناظر پخش، رئيس شبکه و... ديدار کنم و اين نقش يک وقار و جايگاه والايي به من داده بود.

ماجراي گريه طلبه‌ها و اولين حضور امام(ره) در "معماي شاه"

اين بازيگر سينما و تلويزيون، افزود: اولين سکانسي که در قم بيت امام(ره) فيلمبرداري کرديم، خرداد و تير در آن گرماي سوزان بود که با آن همه لباس و گريم نبايستي تعرق ايجاد مي‌شد. اين عدم ايجاد تعرق يک نوع تکنيک و مراقبه در بازيگري به حساب مي‌آمد. هيچ‌وقت يادم نمي‌رود آن روز 300، 400 طلبه را از حوزه آوردند بعد يک سخنراني دو سه صفحه اي به من دادند که به دليل تئاتري بودن، آن مونولوگ بلند را حفظ کردم. چند دوربين در پشت صحنه قرار گرفته بود و طلبه‌ها نشسته بودند. آن سکانس درباره قدرت اسرائيل و سخنان آتشين حضرت امام(ره) در اين باره بود. چند بار جاي من چک شد تا وقتي من بيايم ديگر هيچ‌چيزي جا به جا نشود. وقتي من آمدم يک عده‌اي با ديدن چهره‌ام شوکه شدند. ما شروع کرديم سخنراني آرام آرام صداي گريه‌هاي واقعي طلبه‌ها بلند شد. بعد از اين سخنراني سکوتي همه جا را فراگرفت و بدون کات، صحنه ادامه پيدا کرد و همه صلوات فرستادند.

عبدالرضا اکبري و دو بار فرصت بازي در نقش امام خميني(ره)

عبدالرضا اکبري دو بار در نقش امام خميني(ره) ايفاي نقش کرده است؛ يک بار در "فرزند صبح" مقطع سال 1342 و ديگري در تله فيلم "يازده دقيقه و سي ثانيه" در سال 1359 جلوي دوربين بهروز افخمي حاضر شديد. او درباره ايفاي نقش امام خميني(ره) گفت: لذت بازيگري به اين است که ما در عمرمان اين سعادت را پيدا مي‌کنيم چنين نقش‌هاي بزرگ و ماندگاري را به منصه اجرا برسانيم. هرچه اين نقش‌ها شخصيت موثرتر و ماندگارتري داشته باشند جزو امتيازات بازيگري محسوب مي‌شود. به منِ بازيگر اين فرصت داده مي‌شود تحقيق و پژوهش داشته باشم و با شخصيت‌هاي مختلفي درباره اين نقش صحبت کنم. کار ما فارغ از تقليد، تحليل، تفسير و تکنيک دارد تا بتواند آن باورپذيري را ايجاد کند.

وي افزود: نقش‌هايي که از شخصيت حضرت امام(ره) به من پيشنهاد شد هم سختي و هم راحتي خودش را دارد. چون از شروع انقلاب من با امام(ره) بزرگ شدم. هرچند که از نزديک نتوانستم ايشان را ببينم اما گفتار و رفتار ايشان را در جريان اخبار و رسانه‌ها دنبال مي‌کردم. بعد که به فيلم "فرزند صبح" دعوت شدم فرصتي فراهم شد تا کتاب‌هاي ايشان را در اختيارم بگذارند. از همه مهمتر با اقوام، بستگان و نزديکان از جمله سيدحسن خميني بسيار به من کمک کردند.

عکس مرا به بستگان امام(ره) نشان دادند سؤال کردند اين کيست؟

بازيگر سينما و تلويزيون درباره تستِ جمشيد هاشم‌پور براي ايفاي نقش امام خميني(ره) در "فرزند صبح" بهروز افخمي، گفت: من يادم است چند جلسه 5 ساعته گريم داشتم که سعيد ملکان اين کار را کرد اما رضايت بهروز افخمي را جلب نکرد. البته شنيدم که جمشيد هاشم‌پور هم تست داده بود اما اين طور که مي‌گفتند چهره‌اش از پس نقش بيرون مي‌زد. يعني هرکس مي‌ديد متوجه مي‌شد اين جمشيد هاشم‌پور است. اما بعد از چند جلسه 5 ساعته وقتي عکس‌هاي بنده را بازبيني مي‌کردند، بستگان امام(ره) مي‌پرسيدند اين کيست؟ اين واکنش خوبي بود؛ چرا که هنرپيشه در نقش‌هاي تاريخي نبايد ديده بشود. اين توجه و دقت‌نظر باعث شد تا مردم وقتي بر روي پرده نقره‌اي، "فرزند صبح" را ديدند شخصيت امام(ره) برايشان ملموس بود. اين واقعيت بازيگري است که ما بايد آنقدر خودمان را به نقش برسانيم که بتوانيم از پس آن بربياييم. 

براي محمد آزادي دعا کنيد

سال 1363 فعاليت هنري خودش را آغاز کرد که از جمله فيلم‌هايي که در آن حاضر بوده مي‌توان به «ترن» مرحوم امير قويدل، «پلاک» ابراهيم قاضي‌زاده، «ميرزا کوچک‌خان» و «سردار جنگل» و نمايشنامه «بايرام» به‌کارگرداني تقي سلحشور و چند کار تلويزيوني ديگر به‌کارگرداني تقي سلحشور در آن سال‌ها اشاره کرد.

چند سالي از محيط سينما دور بود تا اينکه در سال 89  «دور کرج در 8 روز» انجام داد بعد از آن فيلم اجتماعي و تأثيرگذار «پشت ديوار باغيست» را در کارنامه خودش دارد. سپس فيلم سينمايي «تنها صداست که مي‌ماند»، فيلم سينمايي «دهه شصتي‌ها» و سريال‌هاي  «سال‌هاي حادثه» و «از گهواره تا ماه» و فيلم سينمايي «ريشوهاي باريشه» در نقش‌هاي مختلف، ظاهر شد. اما يکي از حساس‌ترين نقش‌هايي را که محمد آزادي مهرباني داشته است، نقش حضرت امام خميني(ره) بود که دو بار اين اتفاق را رقم زد.

او در اين باره گفت: بنده در ابتدا تنها تهيه‌کننده «سالهاي حادثه» بودم و قرار بود نقش ديگري را در آنجا بازي کنم و حتي براي انتخاب بازيگر نقش امام خميني(ره) به‌روي صورت بسياري از بازيگران مطرح سينما تست گريم انجام داديم که يکي از آن‌ها «ولي‌الله مؤمني» بود. وقتي نظرات مردمي را ديديم و متوجه شديم زياد مورد اقبال عموم قرار نگرفت کارگردان به اين نتيجه رسيد بازيگر را تغيير دهد، در آنجا به‌يک‌باره گريم بنده تأييد شد.

آزادي‌مهرباني در دو مقطع مختلف از زندگي امام خميني(ره) را بازي کرده است. فيلم «سال‌هاي حادثه» مربوط به ايام قبل از ارتحال حضرت امام خميني(ره) بوده است و گريم فيلم «از گهواره تا ماه» هم مربوط به دوران جواني و وقايع دستگيري ايشان در خرداد سال 1342 است.

حالا اين بازيگر و تهيه‌کننده سينما و تلويزيون حالِ خوبي ندارد و اميدواريم هرچه زودتر به دنياي تصوير بازگردد و بتواند کارهاي ارزشي و آرماني‌اش را براي سينما و تلويزيون بسازد.

محمدرضا ورزي و سختي خلقِ نقش امام خميني(ره)

محمدرضا ورزي کارگردان سريال "معماي شاه" در پاسخ به اين سؤال که چه مشکلاتي داشت نمايش اولين تصوير نمايشي از حضرت امام(ره)،‌ خاطرنشان کرد: سريال "معماي شاه" مسير سختي بود که طي شد مخصوصاً جريان ورود به نمايش اولين چهره از حضرت امام خميني(ره) که برخي از مديران وقت در برهه‌اي اعلام کردند نمايش چهره امام(ره) منتفي شود. مي‌ترسيدند که کار خوب از آب درنيايد.  اما مديراني هم بودند خيلي شجاعانه در همان مقطع پاي کار ايستادند تا "معماي شاه" ساخته شود. تست گريم را شروع کرديم و چراغ خاموش جلو رفتيم. مي‌خواستيم اين ذوق و انگيزه‌مان را مطبوعاتي کنيم ولي به دليل وجود هجمه‌هايي، دست نگه داشتيم.

بعد از 25 بار گريم، نقش امام(ره) قطعي شد

ورزي با اشاره به ساخت فيلم سينمايي امام خميني(ره) به زبان اصلي و در وجوه بين‌المللي، افزود: دلم مي‌خواست مرحله به مرحله تست گريم را نشان دهيم اما نشد. بخشي از تصاوير تست گريم امام(ره) را فيلم گرفتيم و بعد مطبوعاتي کرديم. به شکلي محافظه‌کارانه کار جلو مي‌رفت و در نهايت بعد از 25 بار تست گريم در طول 6 ماه روي شکرخدا گودرزي، نقش حضرت امام(ره) قطعي شد. آن وقت براي اولين‌بار چهره گريم شده امام(ره) رسانه‌اي شد. به لطف خدا، او از پس اين نقش برآمد و آبرومندانه جلو رفت. در صداسازي حضرت امام(ره) هم کارهاي خوبي انجام داديم و فقط به تصوير اکتفا نکرديم و سربلند بيرون آمديم.

وي افزود: به هر حال شبيه‌سازي و تصويرسازي حضرت امام(ره) براي اولين بار در تاريخ بعد از پيروزي انقلاب باعث شد که انگيزه‌اي پيدا کنم يک فيلمي در ارتباط با زندگي امام خميني(ره) مثل فيلمي که درباره "عمر مختار" ساخته شد براي سينما بسازم. يک کار بين‌المللي دو ساعته براي امام خميني(ره) که به زبان اصلي هم روي پرده برود. طرح آن را نوشتم از کجا شروع و به کجا ختم شود. درست شروع زعامت ايشان را تا مقطع رحلت به نمايش درمي‌آورد. واقعاً اين کار بين‌المللي در جوامع اروپايي جواب مي‌داد؛ چرا که آن جوامع، خيلي متوجه انقلاب اسلامي هستند. همان موقع به اين طرح رسيدم که تست گريم امام(ره) در جريان توليد "معماي شاه" جواب داد که يک کار بزرگ سينمايي براي حضرت امام(ره) نيز درنظر گرفته شود. اما اين اتفاق تا به امروز نيفتاده است.