سلام سينما/ مجله معتبر سينمايي سايت اند ساوند (Sight & Sound) که پيش از اين ليست فيلمهاي برتر تاريخ سينما را بنا به روال نظرسنجيهاي ده سالهاش منتشر کرده بود، به تازگي اقدام به رأيگيري از ۳۰۰ فيلمساز و منتقد فيلم مطرح درباره آثار تاريخ مستند با هدف شناسايي برترين فيلمهاي مستند کرد. در خبري مقدماتي که در روايتي منتشر شد، «مردي با دوربين فيلمبرداري» ساخته ۱۹۲۹ ساخته ژيگا ورتوف کارگردان سينماي شوروي سابق با صد رأي به عنوان بهترين فيلم مستند تاريخ برگزيده شد.
آن گونه که مؤسسه فيلم بريتانيا اعلام کرده، ناشر سايت اند ساوند، تصميم به انجام نظرسنجي مستقل براي فيلمهاي مستند زماني گرفته شد که در رويدادي غيرمنتظره، «مردي با دوربين فيلمبرداري» در نظرسنجي بهترين فيلمهاي تاريخ سينما رده هشتم را از آن خود کرد و طبيعي بود که در اين نظرسنجي مستقل، اثر ورتوف، يکي از مستندسازان برجسته و صاحب نظريه «سينما ـ حقيقت» يا همان «سينما ـ چشم» به عنوان فيلم اول برگزيده شود.
در اين نظرسنجي که بيش از هزار فيلم مستند در معرض انتخاب گذاشته شده بود، و فيلمهايي «شووآه» اثر کلود لانزمان، «بدون آفتاب» ساخته کريس مارکر و «شب و مه» اثر الن رنه هر سه محصول سينماي فرانسه جايگاه دوم، سوم و چهارم را دارند و «خط باريک آبي» ساخته ارول موريس محصول آمريکا، «کرونيکل از يک تابستان» ساخته ژان روچ و ادگار مورن محصول فرانسه، «نانوک شمالي» ساخته رابرت فلاهرتي محصول آمريکا، «جلينرس و من» ساخته اگنس واردا کارگردان فرانسوي جايگاه پنجم تا هشتم هستند.
همچنين «عقب را نگاه نکن» ساخته د. ا. پنبکير محصول آمريکا و «باغ خاکستري» اثر مشترک آلبرت و ديويد ميسلس، الن هود و مافي ماير محصول مشترک آمريکا مشترکاً در جايگاه دوم قرار گرفتند و اين اتفاقي است که درباره برخي ديگر از ردهها صورت پذيرفته و در رده بندي فيلمهايي که آراي مساوي داشتهاند مشترکاً جايگاهها را به دست آوردهاند و در ادامه فيلم با کسر عددي، آغاز ميشود و مشخصاً در ليست رتبه دهم نيست و پس از اين دو فيلم، جايگاه يازدهم وجود دارد.
در اين ميان، آنچه براي سينماي ايران اهميت دارد، حضور سه فيلم با پرچم ايران در اين ليست معتبر است. در رده نوزدهم اين ردهبندي، «خانه سياه است» به کارگرداني فروغ فرخزاد و تهيهکنندگي ابراهيم گلستان، معتبرترين فيلم مستند سينماي ايران در اين ليست قرار گرفته است؛ فيلمي که درباره آسايشگاه جذاميان بابا داغي تبريز و اوضاع تکاندهنده اين گروه ساخته شده بود.
فيلم «کلوزآپ» ساخته عباس کيارستمي، دومين فيلم مستند ايراني حاضر در اين ليست است، که جايگاه سي و هفتم را در ردهبندي مجله سايت اند ساوند دارد. با اين حال، شگفتي اصلي، حضور فيلمي با نام «ف براي جعل / F for Fake» ساخته اورسن ولز، کارگردان مطرح سينماي آمريکاست که در جايگاه پانزدهم اين ليست به عنوان محصول مشترک سينماي ايران و فرانسه معرفي شده است؛ فيلمي که دربارهاش تا پيش از اين ليست خبري منتشر نشده بود.
مضمون اين فيلم که توسط اين کارگردان مطرح سينماي کلاسيک آمريکا با سرمايهگذاري ايران در سال ۱۹۷۵ ساخته شده، به جعل آثار هنري بازميگردد و درباره نقاشي است که در حين خلق يک اثر تازه ميميرد و اثرش نيمه کاره ميماند و همين، منجر به رقم خوردن رخدادهايي ميشود. ظاهراً پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، براي مشخص شدن سرنوشت اين آثار پيگيري نشده و به واسطه سرمايهگذاري ايران در اين اثر و بلاتکليف بودن حقوق اين فيلم، منتشر نشده و ظاهراً هماکنون در موزه مونيخ است.
احتمال ميرود با انتشار اين ليست و مشخص شدن وجود چنين فيلمي با مالکيت ايراني، شاهد تحرکاتي براي احياي حقوق ايران درباره اين اثر مهم باشيم؛ اثري که صرفاً به واسطه برخورداري از امضاي کارگرداني معتبر چون اورسن ولز، ارزش مادي و معنوي بسيار بالايي برخوردار است و البته در کنار اين پيگيري بر توانمندي سينماي مستند ايران تأکيد دارد.