ملاحظه‌ای درباره بیان مفاهیم بزرگسالانه برای بچه‌ها

اين نويسنده ادبيات کودک و نوجوان درباره مفاهيم بزرگسالانه در ادبيات کودک و نوجوان اظهار کرد: مفاهيم مختلف هستند؛ کسي که مي‌خواهد به دانشگاه برود و فلسفه بخواند، معمولا جوان است. چرا مي‌خواهد فلسفه بخواند، زيرا مي‌خواهد با مفاهيمي آشنا شود که با آن‌ها آشنا  نبوده است. پس مي‌توان گفت زمان آشنا شدنش با اين مفاهيم، با رفتن به دانشگاه معنا پيدا مي‌کند. اگر بخواهيد اين مفاهيم را براي کودک بگوييد قطعا او نمي‌فهمد. در عين حال ما مفاهيمي داريم که براي همه است و هميشه در زندگي انسان‌ها هم به‌روز، هم کاربردي و هم لازم است مانند دوست ‌داشتن، مهربان بودن، خوش‌اخلاق بودن و... . اين‌ها مفاهيمي هستند بدون گروه سني که براي همه معنا دارند. 

او افزود: مثلا کتاب «شازده کوچولو» لايه‌هاي مختلفي دارد، آن‌چه يک آدم بزرگ تحصيل‌کرده آشنا به ادبيات مي‌تواند از اين کتاب درک کند، يک آدم معمولي نمي‌تواند، پس گروه سني هم  تعيين‌کننده نيست. يک مفهوم در لايه‌هاي مختلف به سواد، درک و آشنايي يک آدم با موضوع بستگي دارد. مفاهيمي را که گروه سني نمي‌شناسد و براي همه و براي هر سن و سالي لازم است، مي‌توان به شکل‌هاي مختلف گفت، اگر در ادبيات کودک بيايد براي کودک است و در ادبيات بزرگسال بيايد براي بزرگسال.

 راستي درباره اين‌که ممکن است نويسنده‌اي پيام خود را در قالب ادبيات کودک عرضه کند، بيان کرد: اگر مفاهيمي باشد که نويسنده از ابتدا مخاطب خود را تعيين کرده که بزرگسال است و موضوع آن‌ها را مي‌خواهد براي بچه‌ها بگويد بايد ببينيم نويسنده چقدر اشتباه مي‌کند. زماني که مي‌خواهيد با هم‌سن و سال‌هاي خود صحبت کنيد، آيا با يک کودک پنج‌ساله حرف مي‌زنيد؟ درباره مصداق‌هاي مفاهيمي هم که گروه سني نمي‌شناسد بايد سطح درک مخاطب را در نظر بگيريد و از واژه‌هايي استفاده کنيد که در حوزه دايره واژگاني کودکان و افراد نابلد نسبت به موضوع بگنجند.

 او با تاکيد بر استفاده از زبان کودکي براي مفاهيم بدون گروه سني، افزود: جنگ و دوستي و صلح مفاهيم فراگير است. مگر بچه‌هاي کوچک با هم دعوا نمي‌کنند؟ مگر اسباب‌بازي‌هاي‌شان آسيب نمي‌بيند؟ اين‌ها هم جنگ است. شکل جنگ در دنياي بچه‌ها با دنياي آدم‌بزرگ‌ها فرق مي‌کند. بنابراين مهم است که زبان کودک را براي مفاهيمي که گروه سني نمي‌شناسد به کار ببريم و مستقيما نگوييم مهربان باش، دوستت را اذيت نکن و با او بازي کن. اگر همه اين‌ها را هم با نگاه فلسفي بگوييد، مفهوم‌تان تغيير نخواهد کرد اما واژه‌هايي به کار مي‌برند، مي‌بردند و خواهند برد که در سطح بچه‌ها نيست. ما نبايد فهم و درک بچه‌ها را براي گفتن مفاهيمي که گروه سني ندارند، نديد بگيريم. اگر مسئله‌اي ايدئولوژيک يا سياسي است که در حد درک کودک نيست، طبيعي است که نبايد بگوييم. مي‌توان به يک بيمار هر دارويي را داد؟ نه. همه داروها مفيدند اما در جايي که پاسخ آن بيماري باشند.

مجيد راستي در ادامه خاطرنشان کرد: بايد ببينيم کاربرد واژه‌ها در وهله اول بايد به چه شکل باشد تا کودک ارتباط برقرار کند و بعد مفهوم مهم است. ما اول مفاهيم بزرگ را انتخاب مي‌کنيم و با  خود مي‌گوييم، با هر زبان حرف‌مان را بزنيم مخاطب خوشش مي‌آيد، چون مفهوم ارزشمند است در حالي که بايد زبان ساده باشد و اگر  مفهوم ساده نشود، نبايد گفت. اگر مفاهيمي را که براي همه گروه‌هاي سني است با توجه به زبان آن‌ها به کار ببريم، هيچ اشکالي ندارد اما  اين‌که بگوييم اين حرف  بزرگسالانه است بايد ببينيم جايگاهش در دسته‌بندي‌ها کجاست و بعد ببينيم بايد بگوييم يا نگوييم. 

او تأکيد کرد: براي يک نويسنده توانا فقط شناخت مخاطب کافي نيست، بايد زبانش را بشناسد، فهمش را بشناسد و نيازهايش را بداند.  خيلي چيزها هست که نويسنده بايد در نظر بگيرد و مفهوم را ساده کند. نويسنده توانا حداقل‌ها را دارد و قصه مي‌نويسد و مي‌داند چگونه موضوع را بگويد. اما بايد توجه داشت که حرف نويسنده مهم است يا درک شنونده از حرف نويسنده. اگر کودک قصه‌اي را با هر مفهومي خواند و فهميد و فهمش را توانست به شکلي بروز دهد، نشان مي‌دهد هم موضوع و پيام قابل درک بوده و هم زبان درستي به کار رفته، اما اگر مات و گيج نگاه کند و يا با قصه ارتباط برقرار نکند مي‌بينيم هم زبان مشکل دارد و هم مفهوم.

او با بيان اين‌که چند کتاب آماده نشر دارد که با توجه اوضاع نشر مشخص نيست چه زماني منتشر شوند، درباره آخرين کتاب خود گفت: «قصه تازه مرغابي‌ها و لاک‌پشت‌ها» در محراب قلم اوايل امسال منتشر شد. اين کتاب نگاه ديگري به قصه «لاک‌پشت و مرغابي‌ها» است که قصه‌اش را همه بزرگ‌ترها مي‌دانند و پيامي دارد که گروه سني مشخصي ندارد و هرکسي از آن پيامي را متوجه مي‌شود. قصه کتاب  همان‌ جابه‌جايي لاک‌پشت‌ و مرغابي‌هاست  و نگاه مردمي که پرواز آن‌ها را مي‌بينند و حرف‌هايي که مي‌زنند و حرف‌هايي که لاک‌پشت‌ها مي‌شوند و اتفاقي که مي‌افتد... . بايد ببينيم با گذشت ساليان سال در زندگي انسان‌ها چه تغييري به وجود آورده و اگر تغييري اتفاق نيفتد چه اتفاقي ممکن است بيفتد. قصه کوتاهي است و پيامي که گروه سني ندارد.