آموزش احترام گذاشتن به کودکان را چگونه و از چه سنی آغاز کنیم؟
حامي هنر زندگي/ آموزش احترام گذاشتن به کودکان يکي از مهمترين مسائل تربيتي کودک است. داشتن فرزند و تامين نياز هاي او، يک مسئوليت بزرگ براي هر پدر و مادر مي باشد. اين نياز ها تنها نياز هاي جسمي کودک نيست بلکه والدين بايد نياز هاي روحي کودک را نيز تامين کند. يکي از مهمترين نياز روحي کودکان تربيت صحيح آن هاست. زيرا تربيت کودک باعث شکل گيري شخصيت آن ها و به نوعي تعيين کننده جايگاه کودکان در هنگام بزرگسالي در جامعه است. يکي از رکن هاي مهم در تربيت کودکان آموزش احترام گذاشتن کودک به ديگران است. در اين مقاله به بررسي چالش تربيتي آموزش احترام گذاشتن به کودک پرداخته مي شود.
اهميت تربيت صحيح
طبق گفته روان شناسان سال هاي اول زندگي به خصوص ۷ سال اول زندگي نقش تعيينکننده اي در تشکيل شخصيت و خلق و خوي افراد در بزرگسالي دارد. به عبارتي کودک مانند لوحي سفيد است که رفتار با او و جهت دهي به رفتار او توسط والدين مي توانند شخصيت او را در آينده بسازد.
شيوه تربيتي مناسب باعث شکوفا شدن استعدادها کودکان مي شود. با شناخت استعدادهاي کودکان مي توان آن ها را به مسير درست هدايت کرد و تبديل به افراد مفيدي براي جامعه کرد. اما در سوي ديگر اگر والدين نتوانند شيوه تربيتي مناسبي را براي کودکان خود اجرا کنند اين کودکان در بزرگسالي براي جامعه مشکل ساز خواهند بود.
نقش مهم والدين در تربيت
والدين در تربيت فرزندان نقش بسيار مهمي دارند زيرا کودکان آن ها را الگو خود قرار مي دهند و بسيار تحت تاثير حرف ها و رفتار والدين خود هستند. هرچند کودکان با افزايش سن خود در معرض برخورد با افراد ديگري در جامعه قرار ميگيرد( براي مثال با ورود به مهدکودک يا مدرسه تحت تاثير افراد هم سن و سال خود قرار مي گيرند) اما همچنان والدين به دليل اينکه از اولين روزهاي زندگي با کودک هستند و زمان زيادي از زندگي کودک در کنار او هستند، نقش بسيار مهمي در تربيت او دارند و هر رفتار کوچک آن ها نقش تعيين کننده اي دارد
مفهوم احترام
احترام در لغت از ريشه حرم مي باشد و به معناي حرمت نگه داشتن است و حرمت به معناي چيزي است که شکستن و حتي نسبت به آن روا نمي باشد. احترام در عرف جامعه به معناي حفظ و گراميداشت يک شخص يا موضوع يا حتي يک وسيله با ارزش که و هتک حرمت به آن ناپسند است.
اهميت احترام گذاشتن به يکديگر
اين که هر فردي در زندگي به چه چيزهايي احترام مي گذارد به شيوه تفکر و ديدگاه نسبت به زندگي بستگي دارد اما با توجه به گسترش زندگي اجتماعي اما يک سري از رفتار ها تبديل به هنجار هاي اجتماعي شده که رعايت آن ها الزامي است. گذاشتن احترام نسبت به يکديگر در خانواده جامعه و به خصوص افراد بزرگتر از گذشته تا حالا يکي از اصول مهم رفتاري بوده است که در جامعه ايران نيز توجه ويژه اي به آن ميشود.
روش هاي آموزش احترام گذاشتن به کودک
سال هاي اول زندگي کودکان علاوه بر اينکه در تعيين شخصيت آنها نقش دارند به دليل آموزش پذيري بالاي کودکان بسيار مهم هستند روش هاي مختلف آموزشي ميتواند تاثير زيادي در شکل گيري رفتارهاي آن ها داشته باشد. در ادامه به چند روش که مي توان به کمک آن ها احترام به ديگران را به کودکان آموزش داد بررسي مي شودر جامعه ايران نيز توجه ويژه اي به آن ميشود.
1- استفاده از کتاب داستان و قصه هاي مختلف
کودکان به دليل قوه تخيل بالاي خود هنگامي که داستاني را مي شنود خود را به جاي قهرمان داستان قرار مي دهند و کار هايي که او انجام مي دهد را تکرار مي کنند. اين تاثير پذيري بالا باعث شده که کودکان بتوانند از اين طريق مطالب بسياري را ياد بگيرند. مي توان به وسيله اين روش رفتار هاي مناسب يا نامناسب و پيامد هر کدام از اين رفتار ها را براي او بيان کرد تا کودک متوجه عواقب هر يک از رفتار ها شود.
نکته مهم درباره اين روش انتخاب شيوه درست داستان گويي براي کودکان است زيرا در رده هاي سني مختلف، کودکان توجه و علايق متفاوتي دارند. براي مثال کودکان زير ۲ سال به داستان هاي تصويري علاقه بيشتري دارند و به اشکال و رنگ هاي مختلف واکنش بيشتري نشان مي دهند اما با افزايش سن کودکان توجه آن ها بيشتر به سير داستان جلب مي شود بنابراين بايد دقت شود که با توجه به سن کودکان داستان مناسب انتخاب گردد.
2- استفاده از نمايش عروسکي و بازي با عروسک
بازي با عروسک شايد در ظاهر شايد صرفا فعاليتي براي سرگرمي کودکان باشد اما مي توان با استفاده از اين عروسک ها و بازي آن ها مفاهيمي را به کودکان آموزش داد.
مي توان با استفاده از عروسک ها نمايشي را درباره احترام به ديگران درست کرد و از کودک نيز کمک گرفت تا در نمايش حضور فعال داشته باشد. با طرح سوالاتي در حين نمايش که کدام رفتار درست است يا کدام رفتار پسنديده نيست مي توان درباره نتيجه رفتار کودکان براي آن ها توضيحاتي داد. حضور فعال کودکان در نمايش تاثير پذيري آن را نيز افزايش مي دهد.
3-تشويق کودکان براي آموزش احترام گذاشتن به کودکان
در موقعيت هاي مختلف مانند مهماني ها در دورهمي هاي دوستانه خانوادگي کودکان کودکان را تشويق کنيد که رفتار مناسبي داشته باشند براي مثال سلام کنند يا هنگام برداشتن چيزي از ميزبان تشکر کنند. هنگامي که کودک بدون تشويق شما آن رفتار را انجام داد بعد از او قدرداني کنيد تا اهميت و ارزش رفتار مناسب براي کودک مشخص شود.
نکته مهم درباره اين روش در نظر گرفتن سن کودکي است. هنگامي که از سنين کم براي بعضي از رفتار ها، کودک را تشويق کنيد و به او توجه نشان دهيد اين رفتار تبديل به عادت مي شود. اما بايد دقت شود با گذشت زمان و بزرگتر شدن کودک، نبايد پس از هر بار تکرار رفتار درست او را تشويق کرد زيرا کودک فکر ميکند که با نشان دادن احترام به ديگران در اصل به پدر و مادر خود لطف کرده و هميشه انتظار تمجيد و تشويق دارد.
4- رعايت احترام توسط والدين و اطرافيان
همانطور که پيش تر گفته شد والدين نقش بسيار مهمي در شکل گيري رفتار کودکان دارند. پدر و مادر ها اولين الگوي فرزندان خود هستند و فرزندان سعي در تکرار رفتار والدين خود دارند. به همين دليل پدر و مادراني که به يکديگر احترام مي گذارند بدون اينکه خودشان بدانند نقش مهمي در آموختن مفهوم احترام به کودکان خود داشته اند.
هنگامي که کودکان مي بينند پدر مادر آن ها نسبت به والدين خويش، اطرافيان، دوستان و حتي خود کودکان با احترام رفتار مي کنند، از اين رفتار الگو برداري کرده و نسبت به ديگران اين احترام را بروز مي دهند. اين الگو برداري فقط مربوط به پدر مادر نيست. ساير افراد خانواده کودک به آنها علاقه خاصي دارد ( مانند مادربزرگ و پدربزرگ) نيز مي توانند در اين زمينه الگوي کودکان قرار بگيرند.
5- گوشزد کردن رفتار
يکي از روش هاي آموزش احترام به کودکان، گوشزد کردن رفتارهاي محترمانه و غير محترمانه اي است که کودک در طول روز با آن برخورد دارد. براي مثال هنگامي که در مغازه رفتار غير محترمانه از فردي ديگر سر ميزند والدين مي توانند با صحبت کردن درباره آن اتفاق و بيان روش درست رفتاري، احترام به ديگران را به کودک خود آموزش دهند. همچنين بررسي رفتارهاي مطلوب و غير مطلوب ميتان از طريق برنامه هاي تلويزيوني که کودک آن ها را مشاهده مي کنند نيز ميتواند انجام گيرد.
5- گفتگو با کودک براي آموزش احترام گذاشتن به کودک
با بيشتر شدن سن کودک مي توان به صورت مستقيم با او گفت و گو کرد و درباره مفهوم احترام براي توضيحات لازم را داد. نکته مهم اين روش اين است که مسئله بايد به زبان کودک با او در ميان گذاشته شود. هنگام گفت و گو درباره اين موضوع نبايد او را سرزنش کرد و لازم است با زباني مهربانانه و محبت آميز تاثير کلام خود را بيشتر کرد تا آموزش احترام به کودکان، تاثير بيشتري داشته باشد.
نکاتي درباره آموزش احترام گذاشتن به کودکان
براي آموزش احترام گذاشتن به کودکان و هر آموزش ديگري لازم است از طريق درست اقدام شود. در ادامه به بررسي چند نکته مي پردازيم که اجراي آن ها تاثير روش هاي آموزش احترام به کودکان را بيشتر ميکند.
1- آرامش و خونسردي اولين گام در آموزش احترام گذاشتن به کودکان
ممکن است کودکان در سنين کم به دليل اينکه هنوز احترام گذاشتن به ديگران را کامل ياد نگرفته اند يا دچار سوء تفاهم شده بي احترامي به نسبت به ديگران از خود نشان دهد. در اينجا والدين بايد سعي کنند آرامش خود را حفظ کنند و بيش از حد واکنش نشان دهند زيرا طبق گفته مشاوران داد زدن بر سر کودک هيچ گاه نتيجه خوبي ندارد زيرا اغلب بي احترامي ها کودکان در سن کم به دليل عدم آشنايي آن ها با شيوه درست رفتاري مي باشد. والدين بايد در اين مواقع سعي کنند با حفظ آرامش روش درست رفتاري را به آن ها ياد بدهند و با توضيح شرايط سعي کنند رفتار کودک را اصلاح کنند.
2- آموزش احترام گذاشتن به کودکان | يافتن علت بي احترامي
هنگامي که کودک بي احترامي مي کند بايد به موقعيت توجه کرد و به جاي اينکه به او گفته شود «تو بي احترامي کردي» از او پرسيده شود که به چه دليل اين رفتار را نشان داده است. گاهي کودکان اين رفتار نامناسب را براي عصباني کردن والدين خود نشان مي دهند. آن ها از پدر يا مادر خود ناراحت هستند و براي اينکه والدين خود را عصباني و ناراحت کنند اين رفتار نامناسب را انجام مي دهند. اين رفتار کودکان به دليل سن کم آنها و عدم توانايي فکر و تحليل درست براي انجام رفتار مناسب در موقعيت مناسب است. کودکان سعي دارند از خودش دفاع کنند و براي اين کار ترجيح مي دهند که با رفتار نامناسب و يا کلمات آزار دهنده والدين خود را اذيت کنند.
بهترين روش در اين موقعيت صحبت کردن با کودک و توضيح دادن به او در خواستن از است بهتر است در اين مواقع از کودک خواسته شود تا راه ديگري براي نشان دادن ناراحتي خود پيدا کند. بهتر است براي کودک توضيح داده شود که از عصباني کردن ديگران ناراحتي و مشکلات او را رفع نخواهد کرد. بهتر است از کودک خواسته شود که احساسات خود را بيان کند سپس با هم فکري او رفتار مناسب مناسبي که کودک بايد از خود نشان مي داد را براي او بيان کرد.
3- آموزش احترام گذاشتن به کودکان|عذرخواهي در هنگام اشتباه
ممکن است پدر يا مادر به دليل خستگي ناشي از کار يا مسائل مربوط به خانه احساس خستگي کنند و اين خستگي باعث شود که کنترل خود را از دست بدهند و بر سر فرزندان خود داد بزند. در اين مواقع بهترين کار اين است که وقتي عصبانيت فرد بزرگسال گذشت و فرد آرام شد با فرزند خود صحبت کنند.
والدين بايد اشتباه مسئوليت اشتباه را بپذيرند و از فرزند خود عذرخواهي کنند. سپس درباره احساسات منفي خود صحبت کنند و براي او بگويد که داشتن احساسات منفي براي هر انساني حس طبيعي است اما کنترل آن بايد به شيوه درست باشد و فرياد زدن چه براي پدر و مادر چه براي فرزندان روش درستي براي بيان احساسات نيست. اين عذرخواهي نه تنها باعث از بين رفتن اقتدار والدين نمي شود بلکه با ايجاد اعتماد باعث شود فرزندان رفتار و درستي نشان دهند و والدين بتوانند در آموزش احترام گذاشتن به کودکان موفق تر باشند.
4- روش تربيتي مناسب آموزش احترام گذاشتن به کودکان
اينکه کودکان با وجود آموزش هايي که به او داده شده گاهي دچار اشتباه شوند چيز عجيبي نيست. هر انساني چه کودک و چه بزرگسال دچار اشتباه مي شود. نکته مهم نحوه برخورد و نشان دادن حدود رفتار است. تحقيقات نشان داده که صحبت کردن با لحن تند و تهديد آميز و خشن با کودکان هنگامي که مرتکب اشتباه شده اند تاثير زيادي براي تصحيح رفتار آن ها ندارد و حتي ممکن است در آينده و نحوه برخورد آن ها در برابر کساني که اشتباه ميکنند نيز تاثير داشته باشد. بهترين روش برقراري انضباط روشي است که در عين تحکم مهربانانه نيز باشد.