چگونه به کودک خود «نه» بگوییم؟

بيتوته/ يکي از مهم ترين اصول تربيت ، يادگيري مهارت نه گفتن به کودک است. گاهي اوقات کودکان خواسته هايي دارند که قابل قبول نيست ، بايد در اين شرايط به آنها نه بگوييم ، اما نه گفتن روش خاصي دارد که در صورتي که درست از اين روش ها استفاده کنيم زودتر به نتيجه ي مطلوب خواهيم رسيد. نه گفتن زياد باعث مي‌شود که کلمه نه بي‌اثر شود. بعضي از متخصصان معتقدند کودکاني که زياد کلمه نه را از زبان بزرگترها مي‌شنوند کم‌کم اين کلمه را ناشنيده مي‌گيرند و يا تنها به صورت خشمگين شما در هنگام به زبان آوردن اين کلمه توجه مي‌کنند. پس يک مادر چه بايد بکند؟! آِيا به کودکش اجازه دهد تا ديوانه وار بدود و هيچ محدوديتي براي او قائل نشود؟ نه نيازي به گفتن اين همه «نه» نيست. والدين مي‌توانند با روش بهتري براي کودکان محدوديت تعيين کنند بدون اينکه به آنها اين همه نه بگويند. مي‌توان با بله گفتن هم همان کار را کرد بدون اينکه پاسخ منفي به کودک دلبندتان بدهيد. البته در بله گفتن هم بايد تعادل داشت. محيط امن و مناسب فراهم کنيد کودکان نوپا دوست دارند راه بروند، بدوند، از پله بالا و پايين بروند و خلاصه محيط خود را بشناسند و چيزهاي تازه را تجربه کنند. اگر شما دکوراسيون منزلتان را طوري بچينيد که وسايل شکستني و خطرناک در دسترس باشد، طبيعي است که مجبوريد مرتب به فرزندتان نکن، ندو، دست نزن و جملات منفي ديگر را بکار ببريد. بنابراين بهترين راه براي اينکه خود را از نه گفتنهاي مکرر و بيهوده خلاص کنيد اين است که محيط منزل و دکوراسيون اتاقها را طوري بچينيد که براي بازي و حرکات کودک امن و مناسب باشد. نه را با جملات مثبت بگوييد کودکتان را براي خريد برده‌ايد و او مدام دامان شما را مي‌کشد و شکلات مي‌خواهد. شما هم به او مي‌گوييد قبل از شام نمي‌شود شکلات بخوري. او پاهايش را بر زمين مي‌کوبد و شما دوباره نه مي‌گوييد. او اين بار محکمتر پا مي‌کوبد و بلندتر جيغ مي‌زند. تا شما به راهروي چهارم برسيد او پنج بار قشفرق به راه مي‌اندازد تا به خواسته‌اش برسد. شما هم يا تسليم خواسته او مي‌شويد تا از شر سرو صدا و آبروبريهاي او در فروشگاه خلاص شويد و يا محکم بر سر حرف خودتان مي‌ايستيد و سرخ و سفيد مي‌شويد. که در هر دو حالت شرايط براي شما و کودک سخت مي‌شود. بعضي از کودکان تنها با شنيدن کلمه نه نمي‌توانند علت بعضي از قوانين را بفهمند. متخصصان روانشناسي خانواده معتقدند مي‌توانيد با اين کودک به گونه مثبت حرف بزنيد و به همان نتيجه برسيد. مثلاً به جاي اينکه بگوييد قبل از شام نمي‌تواني شکلات بخوري مي‌توانيد به او بگوييد بله تو اجازه داري شکلاتت را بعد از شام بخوري. حق انتخاب بدهيد کودک شما توپش را به سمت اتاق نشيمن شوت مي‌کند و شما در حالي که خودتان را براي شنيدن صداي شکستن آماده مي‌کنيد داد مي‌زنيد: نه توپ بازي در خانه ممنوع است. اما در عوض بهتر است بگوييد پسرم مي‌تواني در خانه با توپت قل قل بازي کني روي زمين تا چيزي نشکند يا اينکه بروي در حياط. با دادن حق انتخاب به کودک خود القا مي‌کنيد که بر شرايط مسلط است و مي‌تواند به خواسته‌اش برسد. حتي کودکان 1 تا 3 ساله هم با داشتن موارد ساده براي انتخاب مي‌توانند حس استقلال و شايستگي را تجربه کنند. البته يادتان باشد در اين سن گزينه‌هاي انتخاب نبايد خيلي زياد باشد تنها انتخاب از بين 2مورد کافي است. ببينيد و جايگزين پيشنهاد کنيد کودک 2ساله شما دارد دست و يا سر خواهر کوچکترش را فشار مي‌دهد. شما به او مي‌گوييد نکن اما او نمي‌تواند دست از اين کار بردارد چون نمي‌داند در عوض اين کارچه بکند و چگونه محبت خود و علاقه‌اش براي بازي با خواهر کوچکش را نشان بدهد. شما مي‌توانيد با گفتن يک جمله کوتاه راه جايگزين را به او نشان دهيد. و به جاي نکن بگوييد: خواهرتو ببوس، نازش کن! با اين کار او ياد مي‌گيرد که براي بازي با يک نوزاد مي‌تواند چه بکند. براي اينکه کودکان کوچکتر بتوانند خواسته شما را درک کنند بهتر است خودتان عملي به آنها نشان دهيد که چه مي‌خواهيد. مثلاً وقتي کودک شما جوجه‌اي را مي‌زند و در دستانش فشار مي‌دهد مي‌توانيد به او نشان دهيد که به جاي اين کار چگونه مي‌تواند حيوان را آرام بدون اينکه فشارش دهد ناز و نوازش کند و به او دانه بدهد. وقتي او چندين بار ببيند شما اين کار را به آرامي و بدون آزار حيوان انجام مي‌دهيد ياد مي‌گيرد. اين را بدانيد که خيلي از کارهاي کودکان عمدي نيست مثلاً وقتي در ماشين پشتي صندلي شمارا با لگد فشار مي‌دهد، قصد او آزار شما نيست بلکه بسياري از کودکان که فعال هستند نياز دارند اين انرزي خود را به طريقي خالي کنند و تکان دادن يکي از اندامها بدون توجه و قصد خاص يکي از راههاي تخليه اين انرژي است. در اين موارد کافي است توجه کودک را به کاري که مي‌کند جلب کنيد تا آرام بگيرد يا اينکه راه جايگزين به او نشان دهيد مثلاً به جاي اينکه سرش داد بزنيد: پاهاتو تکون نده مي‌توانيد به او بگوييد يک مسابقه! ببينم دخترم مي‌تواني به پاهات دايره‌هاي کوچک روي زمين بکشي طوري که پاهات به صندلي‌ها نخورند؟ اگه پات به صندلي بخوره مي‌بازي! در مورد بچه کوچک‌تر مي‌توانيد به جاي اينکه دستورتان را مدام تکرار کنيد دستتان را آرام روي پاهايش بگذاريد و به سادگي بگوييد: پا‌ها مجسمه بشن! اما اگر کودک شما با اين کارها آرام نمي‌گيرد و مدام در خانه هم اين طرف و آن طرف مي‌دود بهتر است به جاي نکن گفتنهاي مکررساعاتي از روز او را به محلي امن و مناسب براي بازي و دويدن ببريد تا بتواند انرژي‌اش را خالي کند وگرنه نشستن در خانه و مرتب نکن گفتن تنها کودک را لجباز و شما را خسته مي‌کند. مي‌توانيد به کودکتان کمک کنيد به جاي کاري که نبايد انجام دهد يک فعاليت لذتبخش ديگر انجام دهد مثلاً اگر کودک نوپاي شما يک جعبه برشتوک راروي زمين خالي کرده و دارد با آن کثيف کاري مي‌کند، مي‌توانيد حواس او را به يک سرگرمي يا بازي مورد علاقه‌اش پرت کنيد. وقتي شما با کودک در ارتباط باشيد و به لذت و کنجکاوي او اهميت بدهيد او هم بهتر با شما همکاري خواهد کرد و به خواسته‌ها و دستورات شما توجه بيشتري نشان خواهد داد. با اين کار وقت کافي هم خواهيد داشت که زمين را سر فرصت تميز کنيد. لحن و حرکات مناسب داشته باشيد نکته مهمي که کلا در حرف زدن و بيان دستورات به کودک بايد رعايت کنيد اين است که هميشه براي اينکه کودک به حرف شما توجه کند بايد در فاصله يک متري او و در سطح چشمان او قرار بگيريد و به چشمانش نگاه کنيد و آرام، محکم و شمرده حرف خود را بزنيد.کودکان بسياري از حرفهاي شما را از روي لحني که بيان مي‌کنيد مي‌فهمند. بنابر اين مي‌توانيد با يک لحن محکم بدون گفتن کلمه نه با کودک حرف بزنيد. البته يادتان باشد اين لحن محکم را براي مواقعي نگه داريد که مي‌خواهيد کودک حتما حرف شما را گوش کند. با يک نگاه معني دار و نافذ به کودکتان بگوييد اصلاً از اين کارت خوشم نمياد بهتره ادامه ندي! در ضمن مي‌توانيد با حرکات سر و بدن خود به کودکتان نشان دهيد که لازم است کار خود را رها کند. مثلاً به تدريج به کودک نشان دهيد که وقتي کاري خطرناک است حرکات بدن و چهره شما براي حفظ سلامت او تغيير مي‌کند و به او اجازه نخواهيد داد که سلامتش را به خطر بيندازد چون او را دوست داريد. اگر مي‌خواهيد او را از خطري حفظ کنيد با در بغل گرفتن او مي‌توانيد به او نشان دهيد که چقدر به سلامت او اهميت مي‌دهيد. بنابر اين صداي بلند و داد زدنها را براي زماني نگه داريد که خطري جدي او را تهديد مي‌کند. سر حرف خود بايستيد اگر کودک خواسته‌اي داشت که شما نمي‌توانيد و يا صلاح نمي‌دانيد به او جواب مثبت بدهيد، بر سر نه خود بايستيد. اگر کودک ببيند که بعد از اصرار و گريه و قشقرق مي‌تواند شما را تسليم خواسته خود کند ياد مي‌گيرد که دفعات بعد هم از همين روش براي رسيدن به خواسته‌اش استفاده کند. بنابر اين تنها زماني به فرزندتان نه بگوييد که مطمئنيد از حرف خود برنمي‌گرديد. تعادل داشته باشيد بچه‌هايي که در عمر خود نه نشنيده باشند. لوس مي‌شوند و اغلب در بزرگسالي دچار مشکل مي‌شوند چون فکر مي‌کنند همه دنيا بايد به دلخواه آنها باشد و وقتي خلاف آن را مي‌بينند، دلخور و گاهي افسرده و گوشه گير مي‌شوند. بنابر اين به کودکتان ياد بدهيد که همه جا قوانيني دارد که لازم است به آنها احترام بگذارد. در منزل هم از کودکي 3-4 قانون اساسي براي کودک تعيين کنيد و البته توجه داشته باشيد که اين قوانين در حد درک کودک در هر سن باشد و در مورد اين قوانين جدي باشيد و اگر کودک خواست آنها را زير پا بگذارد، به او نه بگوييد و اگر باز هم اثري نکرد او را جريمه کنيد تا بداند که سرپيچي از قانون جريمه دارد. چند نکته ديگر: 1. راهي براي اجتناب وجود ندارد "نه گفتن ٬خلاف غرايز طبيعي ماست٬ اما بهروزي فرزندمان٬به توان ما در انجام اين کار وابسته است. 2. شما نمي تونيد فقط با صحبت کردن ٬فرزندتان را به رفتار درست واداريد.البته براي بهرگيري از گفت گو در يک برنامه موفقيت آميز کنترل و مديريت رفتار٬راههاي ديگري هم وجود دارد. 3. کودک با تربيت٬کودکي است که هنگام قرار گرفتن در موقعيت مناسب٬واکنش مثبتي به خواسته هاي والدينش نشاه مي دهد. 4. در مقايسه با رفتارهاي نادرست کودک٬جر و بحث شما و همسرتان درباره چگونگي کنترل و مديريت فرزند نوپايتان٬ممکن است مشکل بزرگتري باشد. 5. رفتار مودبانه٬ با الگوسازي بهتر ياد گرفته مي شود تا با تهديد و اعمال مجازات. 6. کمک به فرزندتان براي ايجاد عادات طبيعي خواب٬احتمال شکست بسياري از روشهايي را که براي گفتن "نه" به کار مي رود٬به سادگي از بين مي برد. 7. کودک به علت کنجکاوي٬رفتارهاي نادرست خواهد داشت.او نمي تواند هميشه پيامدهاي کنجکاوي اش را پيش بيني کند. و در آخر قبل از نه گفتن اين 3 سوال را از خود بپرسيد: 1. آيا اين بار واقعا مهم است که نه بگويم؟ 2. اگر موافقت کنم، آيا فرزندم را به خطر خواهم انداخت؟ 3. اگر مخالفت کنم آيا دليل خوبي براي اين مخالفتم خواهم داشت؟ در نظر گرفتن اين سه سوال قبل از مخالفت مي تواند بسيار کمک کننده باشد.