مواظب سم آرسنیک در برنج باشید!
تبيان/ مسموميت با آرسنيک در انسان، باعث تغيير رنگ پوست، ايجاد لکه ها يا خالهاي کوچک، تهوع و استفراغ، کاهش تعداد گلبولهاي سفيد و قرمز خون، نامنظمي ضربان قلب و احساس گزگز و مور مور در دستها و پاها مي شود. رنج پخته به صورت چلو (برنج سفيد)، پلو (برنج سفيد همراه با انواعي از گوشتها، حبوبات يا سبزيجات) و دمي (برنج سفيد همراه با حبوبات يا سبزيجات) در رژيم غذايي ما ايرانيان جايگاه خاصي دارد. برنج همچنين در انواعي از دسرهاي ايراني (شير برنج، شله زرد و …) يا به عنوان جز ترکيبي در انواع کوفته يا آش استفاده مي شود. به علاوه تغذيه تکميلي در شيرخواران با غذاهاي تهيه شده از آرد برنج مانند حريره شروع مي شود. در آمريکاي شمالي نيز برنج در محصولات غذايي مخصوص کودکان، فراورده هاي فاقد گلوتن و برخي نوشيدني ها مورد مصرف دارد. مدتي قبل مشخص شد که برنج داراي مقداري آرسنيک نيز هست. اداره بهداشت کانادا نيز ميزان آرسنيک در برنج هاي موجود در اين کشور را بررسي کرده و وجود آرسنيک در برنج هاي موجود را تأييد کرده است. آرسنيک در خاک و آب وجود دارد. همچنين برخي آفت کش هاي مورد استفاده جهت محصولات کشاورزي و موادي که جهت افزايش قدرت باروري به مرغ و ماکيان خورانده مي شود، داراي آرسنيک هستند. علائم مسموميت با آرسنيک * مسموميت با آرسنيک در انسان، باعث تغيير رنگ پوست، ايجاد لکه ها يا خالهاي کوچک، تهوع و استفراغ، کاهش تعداد گلبولهاي سفيد و قرمز خون، نامنظمي ضربان قلب و احساس گزگز و مورمور در دستها و پاها مي شود. * مسموميت مزمن با آرسنيک باعث ايجاد انواعي از سرطان از جمله سرطان هاي ريه، پوست و مثانه مي گردد. * همچنين مسموميت با آرسنيک خطر ديابت نوع 2 و بيماري هاي قلبي را افزايش مي دهد. در بانوان باردار مسموميت با آرسنيک مي تواند باعث سقط جنين يا کاهش وزن نوزاد گردد. * تماس با آرسنيک در دوران جنيني باعث اختلالات سيستم ايمني و اختلال در تکامل مغز در نوزاد مي شود. آرسنيک در برنج آرسنيک به ميزان کم در انواع آبميوه ها، غلات، ميوه ها، سبزي ها و برخي از مواد غذايي دريايي وجود دارد. در اغلب موارد مقدار آرسنيکي که از طريق اين مواد غذايي وارد بدن ما مي شود، خيلي زياد نيست و منجر به مسموميت نمي شود. اما در اين ميان برنج ويژگي خاصي دارد که مقدار زيادي آرسنيک را هم از طريق آب و هم از طريق خاک جذب مي کند. گياه برنج از سويي بطور طبيعي مقدار بيشتري آرسنيک خاک را به خود جذب مي کند و از سوي ديگر در نواحي که آب فراواني وجود دارد کشت مي شود و آرسنيک موجود در آب را نيز به خود جذب مي کند. آرسنيک سالها در خاک باقي مي ماند. از اين رو ميزان آرسنيک در محصولات کشاورزي معمولي و محصولاتي که به روش ارگانيک کشت مي شوند، تفاوتي ندارد. به همين دليل برنج ارگانيک در اين مورد برتري بر برنج معمولي ندارد و هردوي آنها آرسنيک خاک و آب را جذب مي کنند. بد نيست بدانيم که برنج قهوه اي نيز مانند برنج سفيد و بيش از آن داراي آرسنيک است. خوشبختانه برنج وحشي (برنجي که تماماً سياه است) آرسنيک بسيار کمي دارد. راههاي پيشگيري از مسموميت با آرسنيک در تغذيه و رژيم غذايي دانشمندان هشدار ميدهند که آزمايشهاي اخير آنها نشان ميدهد در يک روش معمول پخت و پز برنج که برنج را در يک ظرف با آب بجوشانيم تا بخارپز شود در تمام کساني که برنج را به اين روش مصرف کردهاند آثار وجود سم «آرسنيک» ديده شده است. به گفته «اندي مهارگ»(Andy Meharg)، در حالي که به طور کلي اعتقاد عمومي بر اين است که آرسنيک با آب پز کردن برنج از بين ميرود اما بايد بگوييم که اين سم فقط زماني از بين ميرود که برنج را به مدت يک شب خيسانده شود. «مهراگ»(Meharg) که استاد علوم زيستي در دانشگاه «کوئينز»(Queen's University) در «بلفاست»(Belfast) است ميگويد: ما براي سنجش ميزان آرسنيک در برنج، براي پختن برنج از 3 روش استفاده کرديم؛ در روش اول، نسبت دو بخش آب به يک بخش برنج را به کار برديم که همان روش معمول پختن برنج توسط عموم است، سپس از نسبت 5 قسمت آب و يک قسمت برنج استفاده کرديم و در نهايت برنج را يک شب خيسانديم. به گفته وي: ميزان آرسنيک باقيمانده در روش اول 80 درصد و در روش دوم نصف و در روش آخر تقريباً به صفر رسيده بود. در واقع امن ترين روش پختن برنج آن است که برنج را قبل از پختن از شب قبل بخيسانيد. در ادامه راهکارهاي تغذيه اي کاهش دريافت آرسنيک از طريق رژيم غذايي را ذکر مي کنيم: 1 – مقداري از آرسنيک قابليت حل شدن در آب را دارد. بنابراين بهتر است برنج قبل از پختن به دفعات و با مقدار زيادي آب شسته شود. 2 – توصيه مي شود برنج مدتي قبل از پخت در آب خيسانده شود و قبل از مصرف آب حاصل از خيساندن دور ريخته شود. بدين طريق مقداري از آرسنيک موجود در برنج از آن خارج مي گردد. 3 – همچنين بهتر است برنج به روش آبکش کردن و سپس دم کردن تهيه شود و نه به روش کته. دور ريختن آب حاصل از شستشو و آب حاصل از پخت برنج، گرچه باعث از دست رفتن مقداري از مواد مغذي موجود در برنج از جمله برخي ويتامين ها و املاح معدني مي شود اما مقدار آرسنيک موجود در برنج را کاهش مي دهد. 4 – توصيه مي شود براي جوشاندن برنج، جهت هر پيمانه برنج چندين پيمانه آب در نظر بگيريم و در واقع برنج را در مقدار زياد آب بجوشانيم. 5- بهتر است روزانه بيش از يک ليوان برنج پخته (چلو يا پلوي ساده) يا هفته اي بيش از 7 ليوان برنج پخته استفاده نکنيم. اين رقم براي کودکان نصف اين ميزان يعني روزانه نصف ليوان برنج پخته يا هفته اي 3 و نيم ليوان برنج پخته خواهد بود. 6 – همچنين مي توانيم برنج را با انواع ديگر غلات، سبزيجات يا حبوبات مخلوط کنيم و مثلاً به جاي برنج سفيد از عدس پلو، سبزي پلو، باقلاپلو يا انواع دمي و استامبولي پلو استفاده کنيم تا ميزان برنج کمتري دريافت کنيم. همچنين مي توان برنج را با کينوا مخلوط کرد. 7 – اداره بهداشت کانادا توصيه مي کند که همه افراد به ويژه کودکان و بانوان باردار غلات مصرفي خود را تنها به برنج محدود نکنند. افراد بايد روزانه انواع مختلف و متنوعي از غلات را مصرف کنند تا ميزان آرسنيک دريافتي آنان بيش از حد مجاز نشود. از اين جهت توصيه مي شود که انواع ديگر غلات مانند گندم، جو، جوي دوسر، کينوا، ميلت، اسپلت، آمارانت و غيره در بعضي وعده ها جايگزين برنج شود. خوشبختانه ما ايرانيان بطور معمول براي وعده صبحانه از برنج استفاده نمي کنيم. همچنين در خيلي از وعده هاي ناهار يا شام از غذاهايي که همراه با نان سرو مي شود استفاده مي کنيم. 8 – براي همه افراد به ويژه بانوان باردار و کودکان توصيه مي شود که به جاي آبميوه ها، از خود ميوه هاي تازه استفاده کنند و در اين صورت آرسنيک کمتري را از طريق رژيم غذايي دريافت مي کنند. 9 – برخي منابع توصيه مي کنند که براي کاهش ميزان آرسنيک دريافتي از طريق آب، از فيلترهاي آب استفاده شود.