غربالگری قبل از زایمان؛ چرا نباید حذف شود؟
برترين ها/ غربالگري اجباري زايمان لغو شد! اين خلاصه توئيتي بود که کبري خزعلي، رئيس شوراي فرهنگي اجتماعي زنان در شوراي عالي انقلاب فرهنگي مدعي شده است که مجلس شوراي اسلامي غربالگري اجباري زايمان را لغو کرده است. او در توئيتي نوشت: «عرض تبريک به مادران و پرسنل خدوم وزارت بهداشت، بالاخره با تلاش برخي از نمايندگان انقلابي مجلس اجبار به غربالگري توسط مادر و پزشکان با تجويزهاي غيراستاندارد و غيرمتقن علمي (که باعث قتل جنين ميشد) برداشته شد. حالا ديگر هيچ پزشک و مادري مجبور به غربالگري و کشتن جنين نيست.»
همين توئيت جنجال زيادي به پا کرد. اما واکنشها به قدري زياد بود که چند ساعت پس از انتشار، توئيت خود را حذف کرد. حال اينکه چقدر اين تصميم عملي و قابل اجراست يک طرف، مسئله مهمتر و حياتيتر براي مادران و نوزاداني که با نقص و معلوليت جسمي به دنيا ميآيند و اينکه چه کسي مسئول زندگي و سرنوشت اين کودکان در آينده است. تستهاي غربالگري دوران بارداري يکسري سونوگرافي و آمايشات خون است که براي بررسي سلامت جنين و پيشگيري از بيماريهاي عفوني، سندروم داون و برخي ديگر از نقصهاي ژنتيکي انجام مي شود. حال اين آزمايشات حذف شده است!
بحث مالي براي هزينههاي غربالگري يک طرف ماجراست اما مهمتر از آن هزينههاي زندگي براي کودکان معلول و داراي نقص هم طرف ديگر قضيه است. علاوه بر اين هزينهها در اين شرايط وانفسا، حالت روحي و اميد به زندگي و سخت شدن زندگي هم براي کودک و هم براي والدين آنها مزيد بر علت ميشود. حال چگونه است که خانم خزعلي از حذف غربالگري خوشحال ميشود و به مادران و پرسنل خدوم وزارت بهداشت تبريک ميگويد، تبريک براي چه؟ به چه کسي؟ براي مادري که پس از نه ماه انتظار و اميداري فرزندي ناقص و معيوب به دنيا ميآورد، يا تبريک به پزشکان براي اضافه شدن يک معلول؟!
هر طور نگاه ميکنيم يک جاي کار مينلگد، کاش تبريک ميگفتيد به خاطر رايگان شدن آزمايشات غربالگري نه حذف آن، کاش تبريک ميگفتيد به خاطر کمک معيشتي به زنان باردار و يا حذف هزينههاي زايمان و هزاران هزار ديگر.
بگذريم از اين توئيت دردسرساز خانم خزعلي و اميد داريم که غربالگري قبل از زايمان به هيچ عنوان حذف نشود. و اما برويم سر وقت غربالگري پيش از زايمان و همه بايد و نبايد هايش، با ما همراه باشيد.
غربالگري در بارداري چيست؟
ناهنجاريهاي مادرزادي و بسياري از اختلالات ژنتيکي ميتواند در اوايل بارداري شناسايي شود. آزمايشهايي که در سه ماهۀ اول بارداري براي تشخيص نقصهاي مادرزادي جنين انجام ميشود شامل آزمايشهاي غربالگري و آزمايش تشخيصي است. هدف اين آزمايشها تشخيص زودهنگام نقصها و اختلالات کروموزومي و ژنتيکي در جنين است.
غربالگري سه ماهه اول
سونوگرافي NT و آزمايشهاي خون سه ماهۀ اول بارداري که اغلب به طور همزمان انجام ميشود، غربالگري سه ماهۀ اول بارداري نام دارد. آزمايشهاي غربالگري سه ماهۀ اول معمولاً بين هفتههاي ۱۱ تا ۱۳ انجام ميشود. غربالگري سه ماهۀ اول اين امکان را براي مادر به وجود ميآورد که هرچه زودتر نسبت به مشکلات احتمالي آگاه شود. آزمايشهاي غربالگري تنها ريسک ابتلاي جنين به يک اختلال کروموزومي يا ژنتيکي را مشخص ميکند و به هيچ عنوان به معني وجود قطعي اختلال نيست. اين آزمايشها شامل موارد زير است:
آزمايشهاي خون سه ماهۀ اول بارداري: در اين آزمايش، مقدار دو ماده را در خون اندازهگيري ميکنند؛ بتاي آزاد گنادوتروپين جفتي انسان يا hCG و پروتئين A پلاسما؛ PAPP-A، که در دوران بارداري توليد ميشود. هورمون hCG توسط جفت توليد ميشود و ميزان زياد آن ميتواند نشاندهندۀ برخي نقصهاي مادرزادي باشد. پروتئين A، پروتئيني است که در خون موجود است و کم بودن ميزان آن ممکن است به دليل برخي نقصهاي مادرزادي باشد.
سونوگرافي NT: در اين سونوگرافي، ضخامت پوست ناحيۀ پشت گردن جنين اندازهگيري ميشود. ضخامت غيرطبيعي پوست اين ناحيه ميتواند از نشانههاي اوليۀ انواع خاصي از نقصهاي مادرزادي مثل سندرم داون باشد. سونوگرافي NT معمولاً همزمان با آزمايشهاي خون اواخر سه ماهۀ اول بارداري انجام ميشود. درصورتيکه امکان سونوگرافي NT وجود نداشته باشد، پزشک آزمايشهاي غربالگري يکپارچه را درخواست ميکند که آزمايش غربالگري سه ماهۀ اول و سه ماه دوم است. آزمايشگاه با بررسي نتيجۀ آزمايش غربالگري، سن شما و جنين و عوامل ديگر، احتمال بروز مشکلات خاصي در جنين را بررسي ميکند.
نتايج آزمايش غربالگري سه ماهۀ اول، معمولاً فرد را در يکي از گروههاي پرخطر، خطر متوسط يا کمخطر دستهبندي ميکند. اگر فرد در دستۀ پرخطر دستهبندي شود، در سريعترين زمان ممکن، آزمايش تشخيصي مانند نمونهبرداري از پرزهاي جفتي؛ CVS، يا آمنيوسنتز براي تشخيص قطعي مشکل توصيه ميشود. اگر نتيجۀ غربالگري، خطر متوسط را احتمال داده باشد، معمولاً پزشک غربالگري سه ماهۀ دوم يا آزمايش خون نشانگرهاي چهارگانه را توصيه ميکند و نتايج غربالگري سه ماهۀ اول و دوم ملاک عمل پزشک خواهد بود. اگر نتيجۀ غربالگري سه ماهۀ اول کمخطر باشد، نيازي به غربالگري سه ماهۀ دوم نخواهد بود.
غربالگري سه ماهه دوم
اين تست بين هفتههاي ۱۴ تا ۲۲ حاملگي قابل انجام است، اما بهترين زمان براي دريافت نتيجهي مطلوب ۱۵ هفته و ۲ روز تا ۱۷ هفتگي ميباشد. اين تست جهت غربالگري سندرم داون، سندرم ادوارد (تريزومي ۱۸) و نقايص لولهي عصبي (NTD) کاربرد دارد. در اين تست چهار مادهي آلفافيتوپروتئين، استريول آزاد، hCG و اينهيبين A در خون مادر اندازه گيري ميشوند. منشاء هر کدام از اين مواد از سلولها و ارگانهاي جنيني ميباشد که مقدار آن با توجه به سن حاملگي مشخص است.
نتايج آزمايشهاي بالا با استفاده از نرمافزار ويژهاي که براي اين منظور طراحي شده و مورد تاييد قرار گرفته است، ارزيابي ميگردند و ريسک وجود ناهنجاري کروموزومي در جنين تعيين ميشود. در برآورد فاکتور خطر، شرايط عمومي مادر اعم از سن، وزن، نژاد، سابقه فاميلي، وجود يا عدم وجود ديابت و مصرف سيگار نيز در نظر گرفته ميشود.
نتايج بدست آمده بايد توسط مشاور ژنتيک يا پزشک معالج تجزيه تحليل و تفسير گردد و چنانچه نياز به پيگيري و اقدام خاصي باشد، بايد توضيحات کافي به بيمار داده شود.
آمنيوسنتز
يکي از آزمايشهاي تشخيصي قبل از تولد است که پزشک با استفاده از نمونهبرداري مايع آمنيوتيک شما و آزمايش آن ميتواند اختلالات و ناهنجاريهاي کروموزمياي که ممکن است منجر به مشکلاتي در کودک شود مانند سندرم داون را پيش از تولد تشخيص دهد. اين آزمايش با توجه به خطرات ممکن براي همۀ زنان باردار تجويز نميشود و تنها براي زناني انجام ميشود که سن آنها بالاي ۳۵ سال باشد، در آزمايشهاي غربالگري سه ماهۀ اول يا غربالگري سه ماهۀ دوم در گروه پرخطر طبقهبندي شده باشند يا سابقۀ خانوادگي داشتن فرزندي با اختلالات کروموزومي يا نقصهاي لولۀ عصبي داشته باشند.
آمنيوسنتز نمي تواند تمامي نقايص مادرزادي را تشخيص دهد اما مي تواند تشخيص بيماري هاي ژنتيکي زير را ممکن سازد:
سندروم داون
بيماري گلبول قرمز داسي شکل
سيستيک فيبروزيس
ديستروفي عضلاني
تاي ساکس و بيماري هاي مشابه آن
غربالگري سه ماهه سوم
اگر غربالگري سه ماهه اول و غربالگري سه ماهه دوم بارداري (تست غربالگري ۳ گانه NT و تستهاي آزمايشگاهي و…)، طبيعي باشند و اطلاعات کافي در اختيار متخصص زنان قرار دهد، ضرورتي به انجام غربالگري سه ماهه سوم بارداري نميباشد. هرچند پزشک متخصص، براي بررسي روند پيشرفت حاملگي، تعيين وضعيت قرارگيري جنين، رشد و وضعيت کلي آن، به طور معمول انجام سونوگرافي را بعد از ۳۰ امين هفته از بارداري تجويز ميکند.
غربالگري در سه ماهه سوم براي ارزيابي سايز جنين، حجم مايع آمنيوتيک، محل جفت، آناتومي ساختماني جنين و نحوه قرارگيري جنين (پرزنتاسيون) استفاده ميگردد. اين سونوگرافي در تعيين تأخير رشد داخل رحمي بسيار فراتر از ارزيابي باليني عمل ميکند.
مزاياي تستهاي غربالگري:
- آزمايشهاي غربالگري باعث ميشوند که مادر دوران بارداري را با خيال آسوده تري طي کند.
- پزشک و مادر از سلامت جنين مطمئنتر ميشوند.
- با انجام اين آزمايشها والدين از نوزادي که قرار است به زودي متولد شود اطلاعات روشن تري دارند و ميتوانند براي او تصميم گيري و برنامه ريزي بهتري داشته باشند.
- انجام اين آزمايشهاي دقيق، به خصوص در سه ماهه اول بسيار مفيد است و اگر با آزمايشهاي تشخيصي قطعي بروز اختلالات در جنين ثابت شد، مادر ميتواند با اجازه پزشکي قانوني به موقع جنين خود را سقط کند.
- سونوگرافي NT بايد توسط سونوگرافيست ماهر و داراي گواهينامههاي لازم انجام شود و خطا در اندازه گيري ميتواند نتايج غربالگري را تحت الشعاع قرار دهد.
حالا با توجه به اين موارد گفته شده، آيا حذف غربالگري به صلاح مادر و جامعه است؟ نظر شما در اين باره چيست؟