تحلیل نمره ROMA جهت تشخیص زودهنگام احتمال ابتلا به بدخیمی سرطان تخمدان
عصر ايران/به طور کلي تومور مارکرها، مارکرهاي توموري يا همان نشانگرهاي تومور کاربردهاي مختلفي از غربالگري و نظارت بر پاسخ درماني گرفته تا احتمال عود مجدد و پيشبيني موفقيت در مداوا را بر عهده خواهند داشت.
دکتر رکسانا دانيالي - بر اساس گزارشي از انجمن سرطان آمريکا که مربوط به سال 2012 است، در همين بازه زماني يک ساله اين کشور با 22280 مورد ابتلاي جديد و همينطور 15500 مرگ ناشي از بدخيمي هاي تخمدان رو به رو بوده است. شايد متعجب شويد اما اين بيماري مهم ترين علت مرگ و مير در ميان سرطان هاي جيناکولوژيک (مربوط به بانوان) و همينطور 5 امين دليل مرگ ناشي از سرطان بين زنان محسوب مي شود. از طرفي برخلاف سرطان سينه که پيشرفت هاي چشمگيري در زمينه تشخيص زودهنگام آن در مراحل اوليه و نجات جان بيماران به عمل آمده است، زنان زيادي در سراسر دنيا در اثر ابتلا به سرطان تخمدان از بين مي روند چرا که معمولا مراحل ابتدايي بيماري علائم مشخصي ندارد و آزمايش غربالگري 100 درصدي نيز براي آن به اثبات نرسيده است.
امروزه تعداد محدودي از مارکرهاي توموري براي تشخيص هرچه زودتر سرطان تخمدان توسط سازمان غذا و دارو آمريکا معرفي شده اند که هر يک رنج نرمال و مشخصات خاص خود را دارند. به طور کلي تومور مارکرها، مارکرهاي توموري يا همان نشانگرهاي تومور کاربردهاي مختلفي از غربالگري و نظارت بر پاسخ درماني گرفته تا احتمال عود مجدد و پيشبيني موفقيت در مداوا را بر عهده خواهند داشت. در ادامه نگاه دقيق تري به دو مورد از مهم ترين اين دسته مارکرها و تاثير آنها بر نمره ROMA خواهيم داشت.
CA125: نشانگر پر کاربرد
CA125 که تحت عنوان موسين 16 (MUC16) نيز شناخته شده، يک آنتي ژن گليکوپروتئيني در سطح سلول است و به طور معمول در بافت هايي مانند تخمدان، لوله هاي رحمي، صفاق، پريکارد، روده بزرگ، کليه و معده بيان مي شود. اين مارکر زيستي به عنوان يک فاکتور کمک کننده در تشخيص کارسينوماي اپيتليال (بافت پوششي) تخمدان عود کننده و يا باقي مانده در بيماراني که تحت خط اول درمان قرار گرفته اند هم استفاده مي شود.
حدود 80 درصد از بانوان مبتلا به سرطان تخمدان داراي سطوح افزايش يافته از CA125 هستند. با اين حال بزرگترين مشکل مارکر مذکور حساسيت ضعيف آن در مراحل اوليه بيماري است. براي مثال اين حساسيت در مرحله 1 تنها 50 درصد گزارش شده است. حساسيت در مراحل دوم و يا بالاتر حدودا 90 درصد برآورد مي شود. علاوه بر اين CA125 فاقد اختصاصيت کافي است. زيرا سطح آن در سرطان هاي غير جيناکولوژيک از جمله سرطان کولون و لوزالمعده و انواع شرايط خوش خيم مثل آندومتريوز، فيبروم رحم، بيماري هاي التهابي لگن، نارسايي قلبي و کليوي نيز بالا مي رود. حتي ممکن است سطح CA125 در 1 درصد از زنان سالم هم افزايش يابد. در مجموع سطوح CA-125 از فردي به فرد ديگر متفاوت است، اما در اکثريت افراد سطح طبيعي آن زير U/ml 35 در نظر گرفته مي شود. بنابراين نقطه ي حد (cut off) براي افراد سالم، 35 خواهد بود.
HE4: جديدترين نشانگر سرمي
پروتئين 4 اپيديديم انساني يا همان HE4 به خانواده پروتئين هاي whey acidic four-disulfide core (به اختصار WFDC) تعلق دارد. محققان در ابتدا اين مارکر زيستي را در اپيتليوم اپيديديم ديستال شناسايي و تصور کردند که يک مهارکننده پروتئاز با تاثير مستقيم در بلوغ اسپرم ها محسوب مي شود. با اين حال تا به امروز عملکرد بيولويکي دقيق HE4 شناسايي نشده است. از طرفي ديده شده که مارکر مورد نظر در غشاي بافت هاي تناسلي نرمال زنان و مجاري تنفسي هم بيان مي شود.
اولين گزارش مبتني بر معرفي HE4 به عنوان يک مارکر زيستي سرمي قدرتمند براي سرطان تخمدان، در سال 2003 منتشر شد. مشخص شده که سطح HE4 در بيش از نيمي از بيماران مبتلا به سرطان تخمدان که سطوح سرمي بالايي از CA125 ندارند، دستخوش افزايش شده است. بنابراين ترکيب مارکرهاي CA125 و HE4 مي تواند سبب بهبود بخشي به حساسيت کلي آزمايش شود. همچنين HE4 به تنهايي بيشترين ميزان حساسيت معادل 72.9 درصد با اختصاصيت 95 درصد را نشان داده است. سطح نرمال HE4 براي بانوان پيش از دوران يائسگي کمتر از 70 pmol/l و براي بانوان پس از دوران يائسگي کمتر از 140 pmol/l گزارش شده است.
در نهايت مي توان گفت که HE4 بهترين مارکر براي تشخيص سرطان تخمدان در مرحله 1 بيماري به شمار مي رود. ترکيب اين مارکر با CA125 نيز به شناسايي دقيق تر ريسک ابتلا به بدخيمي تخمدان کمک خواهد کرد.
نمره ROMA چيست؟
ROMA يا الگوريتم ريسک بدخيمي تخمدان با استفاده از دو مارکر زيستي CA125 و HE4 بانوان را پيش از يائسگي و پس از آن به دو گروه پر خطر و کم خطر دسته بندي مي کند.
در بانواني که هنوز يائسه نشده اند، نمره ROMA کمتر از 11.4 نشانگر ريسک پايين ابتلا به سرطان تخمدان در آنها محسوب مي شود. متقابلا نمره ROMA بيش از اين عدد بر ريسک بالا دلالت دارد. در خصوص بانوان يائسه عدد 11.4 به 29.9 تبديل مي شود. زير 29.9 ريسک پايين و بيش از آن ريسک بالا تلقي خواهد شد.
محاسبه نمره ROMA با استفاده از دو مارکر CA125 و HE4 نيازمند جايگذاري در فرمول و بهره گيري از رياضيات است. در لينک زير با وارد کردن اعداد مربوط به دو مارکر مذکور و وضعيت يائسگي مي توان به سادگي به نمره ROMA دست يافت:
https://diagnostics.roche.com/global/en/article-listing/roma-calculator.html
مجموعا خطر ابتلا به سرطان تخمدان زياد نيست اما همين احتمال با افزايش سن بالاتر مي رودو توصيه مي شود که بانوان به عوامل تاثيرگذار بر اين روند توجه داشته باشند و تا جاي امکان با فاکتورهاي منفي آشنا شوند:
- نازايي
- تاريخچه خانوادگي سرطان سينه
- تاريخچه خانوادگي سرطان تخمدان يا رحم
- سابقه ابتلا به سرطان روده بزرگ
- مصرف دائمي غذاهاي پرچرب
- افزايش سن (معمولا زنان بالاتر از 55 سال در ريسک ابتلاي بيشتري قرار دارند)
- آندومتريوز
- نداشتن فرزند