گوناگون/ پیامبر اسلام با چه شیوه ای در دل‌های مردم نفوذ می کرد؟

موفقیت پیامبر (ص) در تبلیغ دین به دلیل مبانی اخلاقی و اجتماعی بر گرفته از آیات قرآنی است. همچنین پیام تبلیغی ایشان از محتوای عمیق و قدرت نفوذ بسیاری برخوردار بوده که این محتوا نیز نشات گرفته از قرآن کریم است. یکی از مواردی که پیامبر (ص) برای نفوذ در دل‌ها استفاده کردند، اسوه بود؛ اسوه حالتی است که انسان در تبعیت از کسی در خود ایجاد می‌کند و در واقع همان اقتدا کردن است و به همین دلیل می‌توان با اقتدا به آن حضرت به راه مستقیم وارد شد.

انسان به‌طور فطری طالب کمال و مشتاق رسیدن به کمال مطلق است و معرفی الگو یکی از بهترین روش‌های تبلیغی و نفوذ در دل‌ها محسوب می‌شود زیرا در این روش نمونه‌ای عینی برای افراد معرفی می‌شود و از آنجا که این روش ملموس و محسوس است، گرایش ذاتی در درون افراد برای الگوگیری از شخصیت کامل الگوی معرفی شده شکل می‌گیرد. هر چه مبلغ الگوی جذاب و کامل‌تری معرفی کند بر مخاطبان از آن الگو تاثیر بیشتری خواهد گذاشت.

در این روش، مبلغ با معرفی الگو و نمونه موجب می‌شود تا فرد به‌طور غیر مستقیم به سمت صالح هدایت شود. این روش موفقیت‌آمیز و عملی‌ترین روشی است که افراد نمونه عملی را مشاهده می‌کنند و می‌توانند مانند فرد رفتار و عمل خود را به اعمال او نزدیک کنند همچنین این روش نسبت به روش‌های دیگر آموزنده‌تر است و هم اینکه به دلیل ملموس بودن مردم با معرفی الگوها بیشتر تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.

الگوها عامل تحرک و فعالیت در مخاطبان می‌شوند و یکی از آثار داستان‌های قرآنی نیز همین مورد است زیرا سبب الگوگیری در مردم می‌شوند و مخاطبان با شنیدن داستان راه درست را می‌یابند و از قهرمانان داستان الگو گرفته و آنها را سرمشق خود قرار می‌دهند.

پس با توجه به اینکه قهرمان حماسه‌ها و حکایت‌ها همیشه در رفتار و افکار انسان‌ها نقش دارند و افراد در تلاش هستند خود را شبیه چنین شخصیت‌هایی سازند مبلغ باید در جهت اهداف تبلیغی خود به معرفی الگو بپردازد. قرآن کریم نیز به موضوع الگو و اسوه توجه کرده است و می‌فرماید: «لَکُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» و پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله را الگوی کامل می‌داند. آن حضرت به دلیل اینکه انسان کامل و دارای اخلاق عظیمی هستند، الگوی خوبی برای همه مردم هستند.

پیامبر اکرم (ص) نیز در اهداف تبلیغی خود از روش الگویی استفاده کردند و در این زمینه از آیات الهی برای مردم تلاوت می‌کردند و حضرت آسیه و حضرت مریم را به‌عنوان الگو معرفی نمودند.

روایاتی هم وجود دارد که حضرت به معرفی الگو پرداختند؛ پیامبر (ص) در روایتی حضرت علی (ع) را به‌عنوان الگو معرفی کردند و ایوب انصاری نقل کرده است که پیامبر به عمار فرمود: «... به مردی که سمت راست من نشسته، یعنی علی بن ابی طالب، روی بیاور. اگر همه مردم از یک سو بروند و علی از سوی دیگر، تو از سوی علی برو و مردم را ترک کن. علی تو را از هدایت باز نمی‌دارد و به هلاکت نمی‌افکند. ای عمار، طاعت علی، طاعت من و طاعت من طاعت خداست».

روش الگویی نمونه‌ای از روش عملی است که در این روش فوایدی وجود دارد و شامل این موارد است که وجود یک اسوه حسنه، خود نشانه‌ای از حقانیت دین است همچنین وجود اسوه، نشانه این است که دستورات دین قابل اجرا هستند، اسوه‌های دینی از جنس بشر هستند؛ خداوند در آیه ۱۱۱ سوره کهف می‌فرمایند: «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحی إِلَیَّ أَنَّما إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ» و مانند همه انسان‌ها دارای نیازهای خوردن و خوابیدن و...هستند و تنها تفاوت آنها با دیگر انسان‌ها نزول وحی بر آن‌هاست. وجود اسوه در میان انسان‌ها، سبب ایجاد انگیزه و تحرک در عملکرد نیز می‌شود.

الگوی تبلیغی، نقش زیادی در ایجاد انگیزه در مخاطب دارد. پیامبر اکرم (ص) به دلیل اینکه در اوج صفات و ملکات اخلاقی است آن هنگام که افراد را به ملکات فاضله دعوت می‌کند، به معرفی الگوهای قرآنی می‌پردازد. مردم ازآنجا که این صفات را در نمونه معرفی شده مشاهده می‌کنند، متخلق شدن به آن صفات اخلاقی را آسان و دست‌یافتنی می‌دانند و عزم به آراستن به این صفات در خود پیدا می‌کنند. بنابراین مبلغ بایستی ابتدا به اصول ضروری حاکم بر روش‌های تبلیغی ازجمله اصل ارتباط با مخاطب و جلب توجه او و اصل انگیزش مخاطب و اصل گام به گام و تکرار و تداوم در تبلیغ با توجه به اصل تفاوت‌های فردی مخاطب بپردازد و همچنین استفاده مناسب از موقعیت‌ها و فرصت‌ها همچنین در رأس همه اصول به رعایت اصل محبت را در نظر بگیرد.

حضرت در تبلیغ از اصول و روش‌های قرآنی استفاده می‌کردند و مجموعه این موارد سبب ارتباطی موثر میان پیامبر (ص) و مردم آن عصر گردید به همین دلیل بکارگیری و رعایت این موارد از سوی مبلغان نقش بسزایی در تغییر عقاید و رفتار مخاطبان خواهد داشت. مبلغ باید در به کارگیری شیوه‌هایی چون سخنرانی و جدال احسن و روش پرسش و پاسخ و بیان مطالب عمیق به‌صورت تمثیلی و ذکر داستان‌های آموزنده قرآنی و دسته‌بندی کردن و قالب‌بندی مطالب بکوشد و اینکه در چه موقعیتی، در چه محیطی و با چه افراد دارای ظرفیت علمی و مذهبی متفاوت از چه روشی دعوت کند را در نظر بگیرد همچنین باید بداند از کدام روش به‌عنوان روشی استفاده کند تا در تبلیغ خود کارایی بیشتری داشته باشد.