زندان «برنجه» جاذبه‌ای گمشده در دل کوهستان

آثار تاريخي تکاب غني و ديدني‌هاي فراواني دارد که قدمت برخي از آن‌ها به هشت هزار قبل مي‌رسد و هر ساله هزاران گردشگر داخلي و خارجي را به سوي خود مي‌کشاند تا رمزوراز ناشناخته آن را کشف کنند و خاطره‌هاي خوبي را براي خود رقم بزنند.

جاذبه‌ها و آثار تاريخي بي‌نظيري مثل مجموعه ميراث جهاني تخت سليمان، زندان سليمان، تخت بلقيس، مسجد جامع، مسجد روستاي اوغول بيگ، مقبره ايوب انصاري، پل ساروق، چمن متحرک بدرلو، قلعه سردار افشار، آبشار و آبگرم قينرجه و آب‌هاي گرم احمدآباد از جمله اين آثار است.

مجموعه جهاني تخت سليمان و آثار باستاني آن هم از مهم‌ترين و معروف‌ترين مراکز تاريخ و تمدن کشور ايران است که در دوران قديم به نام «آتشکده آذرگشنسب» معروف بود و در اين شهرستان قرار دارد.

زندان برنجه کجاست؟

اين گودال اسرارآميز در شمال شهرستان تکاب ، جنوب روستاي برنجه از دهستان «چمن» بخش تخت سليمان و در دامنه کوهي معروف به کوه «طويله سليمان» واقع است؛ در اين منطقه و در کنار رودخانه‌اي خروشان چند چشمه آهک‌ساز خشک شده را مي‌توان ديد که مشهورترين آن‌ها زندان يا گودال برنجه است که گردشگران ماجراجوي بسياري را براي ديدن آن به سوي خود مي‌کشد.

زندان يا گودال برنجه در سال ۱۳۹۴ به شماره ۲۹۵ در فهرست آثار طبيعي کشور به ثبت ملي رسيد؛ براي رسيدن به اين مکان در مسير حرکت به سوي تخت‌سليمان و پس از طي کردن حدود ۲۰ کيلومتر و گذر از روستاهاي «اغول‌بيگ» و «قره‌بلاغ» به ۲ راهي مي‌رسيم که در جوار روستاي زيباي «همپا» قرار دارد.

اين دو راهي را به سمت روستاي برنجه که يک مسير خاکي است طي کرده و پس از حدود پنج کيلومتر به اين روستاي زيبا مي‌رسيم؛ در مسير رفتن به اين روستا معادن زيادي را مي‌توان ديد که همچون زخمي بر دل کوهستان‌هاي زيباي اين منطقه خودنمايي مي‌کند. 

براي رفتن به کنار گودال بايد خودروهاي خود را در روستا پارک کنيد و با پاي پياده و پس از يک کوهنوردي نيم‌ساعته و طي کردن حدود ۲ کيلومتر از دامنه زيباي کوه طويله خود را به گودال برنجه برسانيد.

به گفته مردم محلي از تخت سليمان نيز مي‌توان پياده يا سواره با طي کردن حدود هشت کيلومتر از طريق کوه طويله سليمان و دهکده «قزل قشلاق» به اين مکان رسيد. 

تشکيلات زمين‌شناسي متعددي در «برنجه» ديده مي‌شود و بر اساس نظر زمين‌شناسان تاريخچه پيدايش مشابهي مثل درياچه تخت‌سليمان و زندان سليمان دارد؛ دهانه اين گودال عظيم به شکل بيضي و به قطر ۱۰۰ متر و عمق ۷۰ متر است و در کف آن درياچه‌اي مملو از آب سرد و گاز کربنيک وجود دارد؛ اين چشمه عظيم ديوارهايي بلند و با شيب تند دارد که از لايه‌هاي نازک تراورتن به وجود آمده‌است. 

گروهي از کوهنوردان تکابي در سال ۱۳۸۹ و با حمايت و پشتيباني هيات کوهنوردي اين شهرستان با موفقيت در داخل گودال برنجه فرود کردند؛ اعضاي اين گروه در اين حرکت ورزشي سخت و مهيج که ۲ ساعت به طول انجاميد، با استفاده از ابزار و وسايل صخره‌نوردي ساده و اوليه، به صورت انفرادي در عمق آن فرود آمدند و دوباره با موفقيت به بيرون صعود کردند.

مکاني منحصربفرد براي گردشگران

با رسيدن به دهانه اين گودال در لحظه نخست ترس و نوعي شگفتي تمام وجود انسان را فرا مي‌گيرد؛ فرد به پايين اين گودال که مي‌نگرد در وهله نخست قادر نيست که انتهاي گودال را ببيند و نياز است تا براي ديدن درياچه آن اندکي جلوتر برود که برخي افراد به دليل ترس از ارتفاع ديدن آن را به لقايش مي‌بخشند.   

هيچ‌گونه حفاظي در اطراف اين گودال وجود ندارد و از اين‌رو بايد نکات ايمني هنگام رفتن به کناره‌هاي دهانه آن به طور کامل رعايت شود.

پايين رفتن از ديواره‌هاي بلند «زندان برنجه» بدون تجهيزات کوهنوردي غيرممکن است و وجود آب‌هاي گازکربنيک‌دار در ته دهانه چشمه موجب خردگي بيشتر ديواره‌هاي آن شده‌است.   

سطح آب چشمه در طول سال تغيير چشمگيري نمي‌کند و دماي آب چشمه حدود ۳۰ درجه سانتي‌گراد است و در فصل زمستان يخ نمي‌زند، عمق آب آن نيز حدود ۲۵ متر برآورد مي‌شود و قابل غواصي است.

در فاصله ۲۰۰ متري اين مکان، گودال ديگري نيز وجود دارد که عمق آن کمتر از برنجه است و آب آن نيز خشک شده  و با تجهيزات اندک کوهنوردي يا بدون تجهيزات نيز مي‌توان در کف آن قدم گذاشت؛ ساختار زمين‌شناسي و سنگ‌هاي تشکيل‌دهنده اين گودال نيز بسيار شبيه گودال برنجه است. 

زنداني براي دشمنان خان‌ 

براساس داستان‌هايي که روستاييان اين منطقه بازگو مي‌کنند در گذشته خان‌هاي محلي براي تنبيه روستايي‌ها يا دشمنان خود، به پاي آنان سنگي مي‌بستند و آن‌ها را به درون اين گودال عميق مي‌انداختند که علت نام‌گذاري آن به «زندان برنجه» اين امر است.

«فردي که به داخل اين گودال انداخته مي‌شد حتي اگر جان سالم هم بدر مي‌برد به علت آنکه قادر نبود از اين گودال خارج شود جان خود را از دست مي‌داد».

گودال برنجه در معرض تهديد 

وقتي به اطراف اين اثر طبيعي منحصر بفرد و شگفت‌انگيز نگاه مي‌کنيد، آنچه که در وهله نخست نظرتان را جلب مي‌کند وجود معادن سنگ در نزديکي اين اثر است که چهره نامناسبي را به طبيعت اطراف آن بخشيده‌است. 

چشم‌انداز اين مکان در حال حاضر به دليل برداشت بي‌رويه از معادن اطراف و حفاري‌هاي غيرمجاز در معرض تهديد جدي قرار دارد و اين تهديد زماني بيشتر ملموس است که مشاهده مي‌شود يکي از معادن به فاصله حدود ۱۰۰ متري اين روستا رسيده‌است به طوري که سنگ‌هاي لاشه استخراج شده از آن ممکن است به پايين سقوط کرده و به منازل روستاييان خسارت وارد کند.

به گفته روستاييان شماري افراد سودجو نيز اقدام به حفاري‌هاي غيرمجاز در اطراف اين اثر کرده‌اند که اين امر نيز طبيعت اطراف آن را با خطر مواجه کرده‌است.

در حاشيه برگزاري تور ۲ روزه گردشگري منطقه‌اي تخت سليمان که طي روزهاي اخير در جوار اين مکان برگزار شد شماري از دوست‌داران محيط زيست تکاب با درست کردن حلقه انساني در اطراف آن از مسوولان خواستند تا نسبت به حفظ و جلوگيري از تخريب آن اقدام کنند.

پديده‌هايي از اين دست که ميليون‌ها سال طول کشيده تا به وجود آيد بسيار حساس و آسيب‌پذير مي‌باشد و بدون‌شک قابل ترميم و بازسازي نيست؛ از اين‌رو توجه ويژه‌اي براي حفظ اين سازه بي‌نظير طبيعي توسط مسوولان و مردم بايد معطوف شود. 

زندان سليمان 

نزديکترين اثر مشابه گودال برنجه، زندان سليمان يا کوه زندان ديو است؛ کوهي مخروطي شکل درون تهي که در سه کيلومتري غرب مجموعه جهاني تخت سليمان و در ۴۲ کيلومتري تکاب جاي گرفته‌است. 

اين کوه مخروطي، هزاران سال قبل بر اثر فوران يک آتشفشان پديد آمد؛ اهالي منطقه تخت‌سليمان تکاب داستان‌هاي زيادي درباره اين ناحيه تعريف مي‌کنند و مي‌گويند که «حضرت سليمان»، ديوهايي را که از فرمانش سرپيچي مي‌کردند را در اين کوه زنداني مي‌کرده‌است و به همين خاطر آن را زندان ديو يا سليمان مي‌نامند.

احتمالاً ۲ هزار سال پيش مخروطي که امروز خالي از آب است و در دهانه تپه قرار دارد، پر از آب بود اما به مرور زمان و بر اثر حجم رسوبات و فرو ريختن به دهانه، شکاف‌هاي اين درياچه که در عمق ۱۰۰ متري قرار داشت، بسته شده و مخروط خشک شده‌است.

زندان برنجه بهشت گمشده گردشگران

اين اثر جذاب و بسيار ديدني يکي از آثار ناشناخته و مغفول گردشگري آذربايجان‌غربي و حتي کشور است که در صورت معرفي و شناساندن آن مي‌تواند به عنوان اثري کم‌نظير براي گردشگران داخلي و خارجي تبديل شود.

اين اثر شگفت‌انگيز از ظرفيت‌هاي قابل توجهي در بخش گردشگري به ويژه در حوزه گردشگري روستايي برخوردار است که با اندکي توجه و سرمايه‌گذاري مي‌تواند به جذاب‌ترين اثر گردشگري منطقه مبدل شود.

صنعت گردشگري به عنوان يکي از ظرفيت‌هاي مهم براي شهرستان تکاب به واسطه برخورداري از مناطق مختلف تاريخي و طبيعي مي‌تواند عاملي مناسب براي رونق جذب گردشگران و کسب درآمد باشد.

تکاب با ۸۱ هزار نفر جمعيت در جنوب آذربايجان‌غربي واقع شده است و بيش از ۱۷۰ اثر ميراث فرهنگي و گردشگري تاريخي و طبيعي ثبت شده ملي دارد؛ آثار اين مجموعه يکي از مهمترين مقصدهاي گردشگران خارجي در سفر به ايران است.

مجموعه ميراث جهاني تخت سليمان که در سال ۱۳۸۲ به عنوان چهارمين اثر ملي کشور در فهرست جهاني سازمان يونسکو به ثبت رسيد يکي از مهمترين آثار تاريخي اين منطقه به شمار مي‌رود که آثار و بقاياي دوره‌هاي تاريخي ساساني و ايلخاني از جمله برج‌ها، باروها و بقاياي آتشکده آذرگشنسب، يکي از سه آتشکده مهم ايرانيان باستان، در اطراف درياچه‌اي اسرارآميز اين مجموعه خودنمايي مي‌کند.